5' класс. Коми кыв. Воддза юкӧн (2016)

АУДИОСОПРОВОЖДЕНИЕ

в помощь школьникам, изучающим коми язык по книге:

Т. В. Якубив, Т. Д. Поликарпова, Ю. А. Бызова

Коми язык. 5 класс. Часть 1.

Сыктывкар: Анбур, 2016.

УРОК 1 (лб. 3–6)

Лб. 3:

Чолӧм, 5-ӧд класс!

Видза оланныд, витӧд класса велӧдчысьяс! Чолӧмалам тіянӧс Выль велӧдчан воӧн! Сиам тіянлы крепыд дзоньвидзалун, шань ёртъясӧс да бур тӧдӧмлунъяс!

*

Велӧдчытӧг нинӧм оз шед.

*

водз, ёна, нимкодь, радлыны, серам, тэрмасьны, чеччыны

Лб. 4:

1.

челядь, пасьтасьны, дзоридзьяс, бать-мам, велӧдчыны, тэрмасьны, чеччыны, ёна, водз, серам, радлыны, нимкодь, челядьлӧн гажа серам, водз чеччыны, бать-мам да челядь радлӧны, челядьлы нимкодь, тэрмасьны школаӧ, мичаа пасьтасьны.

2.

чеччыны, сёр, шогсьыны, омӧля, серам, водз, радлыны, бӧрдӧм, водны, ёна.

3.

чеччыны, ёна, челядьлы, сёрнитны, серам, водз, нимкодь, радлыны, мичаа, тэрмасьны, гажа, ӧдйӧ, пасьтасьны, школаӧ, гораа, котӧртны.

5.

Медводдза велӧдчысь: Бур асыв! Нимкодь тэнӧ аддзыны.

Мӧд велӧдчысь: Бур асыв! И меным зэв нимкодь.

Лб. 5:

6а)

Талун асыв челядь чеччисны водз. Ӧдйӧ мыссисны, пасьтасисны, пуксисны сёйны. Медся визувъяслӧн ывлаын кылісны нин гӧлӧсъяс.

— Чолӧм, Петя! Лок котӧртам школаӧ!

— Коля, чеччы нин, чеччы! Сэтшӧм дыр узян!

— Ой! Асылыс талун кутшӧм гажа!

Ранеча да мича формаа челядь тэрмасьӧны школаӧ. Кианыс налӧн мича дзоридзьяс. Найӧ нюмъялӧны да гораа сёрнитӧны. Дыр кыліс налӧн гажа серам.

«Со кыдзи радлӧны миян челядь!» — сёрнитӧны бать-мам.

А челядьлы зэв нимкодь. Ӧд талун заводитчӧ выль велӧдчан во!

*Медся

6б)

Сентябр медводдза лун.

Медводдза велӧдчан лун.

Выль велӧдчан во.

Шуда асыв.

6в)

Мый нуӧны челядь школаӧ?

Кыдзи челядь мунӧны школаӧ?

Кор чеччисны челядь?

Мый вӧчисны асывнас?

Кутшӧм вӧлі асылыс?

Мый йылысь сёрнитісны бать-мам?

Мыйла челядьлы вӧлі нимкодь?

Мый пасьталісны челядь?

УРОК 2 (лб. 7–10)

Лб. 7:

Пыдди пукты велӧдысьтӧ, бать-мамтӧ моз.

*

классӧн веськӧдлысь, козьнавны, тӧдны, тӧдӧмлун

2.

велӧдысь, велӧдчысь, дзоридз, челядь, чолӧмавны, тӧдӧмлун, тӧдны, козьнавны, тӧдны унатор, классӧн веськӧдлысь, козьнавны велӧдысьлы, коми кыв велӧдысь, велӧдчысьяс нюмъялӧны, босьтны выль тӧдӧмлунъяс, козьнавны дзоридз, чолӧмавны велӧдысьӧс.

Лб. 8:

Классӧн веськӧдлысь чолӧмаліс челядьӧс.

Челядь козьналісны велӧдысьлы дзоридзьяс.

4.

Велӧдысь, велӧдчысь, вузасьысь, классӧн веськӧдлысь.

Велӧдчыны, босьтны выль тӧдӧмлунъяс, велӧдны.

Бур асыв, чолӧм, видза олан, видза оланныд, бур рыт.

Лб. 9–10:

6.

Видза оланныд, витӧд класса велӧдчысьяс! Менӧ шуӧны Ирина Степановна. Ме — тіян классӧн веськӧдлысь да коми кыв велӧдысь. Ме чолӧмала тіянӧс Выль велӧдчан воӧн! Сиа тіянлы бур тӧдӧмлунъяс, крепыд дзоньвидзалун да шань ёртъясӧс.

*

Мам пӧжаліс чӧскыд шаньга.

Чой гижис пӧчлы письмӧ.

8.

Сентябр, талун, лун, медводдза.

Мунӧны, да, школаӧ, нывкаяс, зонкаяс.

Дзоридзьяс, челядь, мича, нуӧны.

Козьналасны, велӧдысьлы, дзоридзьяс, челядь.

Мичаа, найӧ, пасьтасьӧмаӧсь.

Челядьӧс, чолӧмаліс, велӧдысь, выль, велӧдчан, воӧн.

9а)

Сентябр медводдза лун. Асылыс шондіа, гажа. Ирина Степановна, мича костюма, туплиа, сумкаа, тэрмасьӧ школаӧ. Школа дорын нюмъялӧны да гораа сёрнитӧны ранеча да мича формаа челядь. Кианыс налӧн дзоридзьяс. Челядьлы да Ирина Степановналы зэв нимкодь. Ӧд талун заводитчӧ выль велӧдчан во.

Ирина Степановна — тӧлка, зіль да шань велӧдысь. Сійӧ радейтӧ челядьӧс да ассьыс уджсӧ. Тӧдӧмлун праздник — сылӧн медся радейтана гаж. Ирина Степановна — миян классӧн веськӧдлысь. Сійӧ чолӧмаліс миянӧс выль велӧдчан воӧн. Сиис миянлы бур тӧдӧмлунъяс, крепыд дзоньвидзалун да шань ёртъясӧс. Ми козьналім сылы дзоридзьяс.

9б)

Ирина Степановна — математика велӧдысь.

Ирина Степановна радейтӧ челядьӧс.

Сентябр медводдза лунӧ — Тӧдӧмлун праздник.

Ирина Степановна радейтӧ Тӧдӧмлун праздник.

Сентябр медводдза лунӧн зэрӧ.

Ирина Степановна козьналіс челядьлы дзоридзьяс.

Ирина Степановна — стрӧг велӧдысь.

Челядь чолӧмалісны велӧдысьӧс выль велӧдчан воӧн.

Ирина Степановна нуӧ школаӧ мича дзоридзьяс.

9в)

Мый пасьталӧма Ирина Степановна?

Кутшӧм предмет велӧдӧ Ирина Степановна?

Мый сійӧ радейтӧ?

Мый сиис Ирина Степановна челядьлы?

Мый козьналісны челядь велӧдысьлы?

Кутшӧм асылыс сентябр медводдза лунӧ?

Кыдзи пасьтасисны челядь сентябр медводдза лунӧ?

Кутшӧм праздник сентябр медводдза лунӧ?

УРОК 3 (лб. 11–13)

Лб. 11:

Ёрттӧ корсь, а сюрас кӧ — видз.

*

ёртасьны, кытысь, тӧдмасьны

1.

велӧдчысь, челядь, чолӧмавны, нывка, зонка, ёрт, ёртасьны, тӧдмасьны, кытысь, выль велӧдчысь, выль ёрт, кытысь тэ, ёртасьны нывкакӧд, чолӧмавны ёртӧс, тӧдмасьны зонкакӧд.

2.

Нывка ёртасьӧ...

Зонка тӧдмасис...

Ми ёртасям...

Челядь тӧдмасисны...

Катя ёртасьӧ...

Тэ ёртасян...

...зонкакӧд.

...нывкакӧд.

...челядькӧд.

*

кодкӧд?

нывкакӧд

Колякӧд

Лб. 12:

3.

Ме медводдза. Ме Колякӧд.

Ме мӧд. Ме Мишакӧд.

Ме коймӧд. Ме Машкаӧд.

4а)

Рома: Видза олан!

Миша: Чолӧм!

Рома: Тэ выль велӧдчысь?

Миша: Да.

Рома: Вай тӧдмасям. Менам нимӧй Рома. А тэнӧ кыдзи шуӧны?

Миша: Менӧ шуӧны Мишаӧн.

Рома: Кытысь тэ?

Миша: Ме олі да велӧдчи Помӧсдін сиктын. Ӧні ола Сыктывкарын, велӧдча 24-ӧд номера школаын, 5-ӧд классын.

Рома: Чолӧмала тэнӧ выль велӧдчан воӧн! Бура велӧдчы! Кутам ёртасьны.

Миша: Аттьӧ! Меным зэв нимкодь.

Лб. 13:

5а)

Видза олан! Менам нимӧй Валя. Овӧй — Самарина. Нёль во ме велӧдчи Сыктывкарса 7-ӧд номера школаын. Ӧні велӧдча 18-ӧд номера школаын 5-ӧд классын.

Бур лун! Менӧ шуӧны Маша Макарова. Ме Шойнаты сиктысь. Ӧні ола Сыктывкарын да велӧдча 16-ӧд номера школаын 5-ӧд классын.

5б)

Кӧні оліс да велӧдчис Валя?

Кӧні оліс да велӧдчис Маша?

Кутшӧм школаын да кутшӧм классын велӧдчӧ Маша?

Кутшӧм школаын да кутшӧм классын велӧдчӧ Валя?

УРОК 4 (лб. 14–16)

Лб. 14:

велӧдчан небӧг, визя, клеткаа

1.

велӧдчан небӧг, мича серпас, клеткаа тетрадь, дженьыд линейка, кыз небӧг, визя тетрадь, кузь линейка, сьӧд карандаш, турунвиж карандаш, ыджыд пӧв, гӧрд паста, лӧз ручка

*

ножич, тӧчилка

2а)

Небӧг, тетрадь, альбом, ручка, гач.

Серпас, акань, карандаш, линейка, ножич.

Пенал, пон, папка, обложка, клей.

Лб. 15:

4а)

Эм. Абу.

Лб. 16:

5б)

Тэнад сумкаын эм шаньга?

Шаньга менам сумкаын абу.

6а)

Талун Наташа чеччис водз. Сылы зэв нимкодь. Ӧд талун сентябр медводдза лун. Сійӧ чукӧртіс сумкасӧ: босьтіс дневник, велӧдчан небӧгъяс, тетрадьяс. Пеналӧ пуктіс кык карандаш, лӧз да турунвиж ручкаяс, линейка. Наташа пасьталіс лӧз юбка да еджыд блузка, кӧмаліс сьӧд тупли. Мамыс отсаліс нылыслы кыны кӧса да кӧрталіс еджыд бант. Киас Наташа босьтіс мича дзоридзьяс да котӧртіс школаӧ.

6б)

Мыйла Наташа талун чеччис водз?

Мый пасьталіс Наташа сентябр медводдза лунӧ?

Кутшӧм причёска вӧчис Наташалы мамыс?

Мый эм Наташалӧн пеналын?

Мый эм Наташалӧн сумкаын?

Мый Наташа босьтіс школаӧ?

УРОК 5 (лб. 17–22)

Лб.17:

Том йӧзыдлы велӧдчӧмыд кынӧм сюмалӧм кодь.

котраланін, пӧрччысянін, сёянін, судта

1.

котраланін, пӧрччысянін, сёянін, коми кыв кабинет, роч кыв кабинет, физика кабинет, кык судта, ыджыд ӧшиньяса, мунны сёянінӧ

2.

Котраланін, пӧрччысянін, сёянін, бурдӧдчанін.

Математика кабинет, физика кабинет, химия кабинет, сёянін.

Роч кыв кабинет, коми кыв кабинет, английскӧй кыв кабинет, география кабинет.

Лб. 18:

3.

медводдза

мӧд

коймӧд

4а)

география кабинет

сёянін

математика кабинет

английскӧй кыв кабинет

котраланін

пӧрччысянін

котравны да чеччавны

артасьны

пӧрччысьны, пасьтасьны, вежны кӧм

сёйны, юны

корсьны карта вылысь каръяс, юяс

сёрнитны мӧд кыв вылын

4б)

Коми кыв кабинетын челядь сёрнитӧны комиӧн.

5.

вылын

бокын

гӧгӧр

дорын

улын

Керка гӧгӧр, вӧр дорын, джадж вылын, пу улын, зонка бокын, дадь дорын, кар гӧгӧр, кок улын, кыдз пу вылын, лавка дорын, пач бокын, улӧс вылын.

*

пызан улын, ӧшинь вылын

Лб. 19:

7.

Велӧдчан небӧг, ручка, карандаш, велӧдчысь, пуяс, небӧгъяс, пызан, улӧс, дзоридзьяс.

8.

- пызан, велӧдчан небӧг, дӧска, ручка, улӧс, ӧшинь, шкап, дзоридзьяс, сумка, альбом

- вылын, бокын, гӧгӧр, дорын, улын

- ӧшалӧ, сулалӧ, куйлӧ, эм

- пызан, дневник, тетрадь, ручка, карандаш, дзоридз, зонка, велӧдысь, серпас, пенал

12а)

Бур ёрт

Асылыс талун шондіа, мича. Рома мунӧ школаӧ. Школаыс налӧн кык судта, ыджыд ӧшиньяса, кирпичысь. Школа гӧгӧр сулалӧны еджыд кока кыдзьяс, гӧрд вотӧса пелысь пуяс да том пипуяс. Туй бокын быдмӧны мича дзоридзьяс. Школа гӧгӧр сӧстӧм.

Ромалӧн талун вит урок, медводдзаыс — коми кыв. Рома пӧрччысис пӧрччысянінын. Друг сы дорӧ кодкӧ матыстчис.

— Рома, чолӧм! Тэ менӧ помнитан? Ме Миша. Менам ӧні физкультура урок, отсав меным аддзыны котраланін.

— Чолӧм Миша. Дерт, помнита. Котраланін мӧд судтаын, лок ме тэныд петкӧдла.

— Рома, ме ог на бура тӧд тіянлысь школатӧ. Висьтав меным, пӧжалуйста, мый эм медводдза судтаын.

Лб. 21:

— Медводдза судтаын — пӧрччысянін, сёянін, библиотека, музыка, рисованньӧ, труд да химия велӧдчан вежӧсъяс. А мӧд судтаын — роч кыв, коми кыв, физика, математика, география да история кабинетъяс. А со и котраланін.

— Аттьӧ, Рома! Аддзысям урокъяс бӧрын!

— Аддзысьлытӧдз, Миша!

Триньӧбтіс звӧнок. Рома да Миша мӧдӧдчисны урокъяс вылӧ. Миша вӧлі зэв рад, мый выль школаын сылӧн лои выль ёрт.

12б)

Кутшӧм школаын велӧдчӧны Рома да Миша.

Мый быдмӧ школа дорын?

Кутшӧм урок Ромалӧн вӧлі медводдза?

Коді матыстчис Рома дорӧ?

Кодлы отсаліс Рома?

Кутшӧм велӧдчан вежӧсъяс эм медводдза судтаын?

Кутшӧм судтаын котраланін?

Мый эм мӧд судтаын?

Лб. 22:

13а)

Вӧрса школа

Оліс-выліс ичӧт, но зэв шань Ёжик. Ёжик радейтіс школа, челядьлысь мелі кияс, чӧскыд гӧснечьяс да урокъяс. Челядькӧд тшӧтш Ёжик велӧдчис лыддьысьны да гижны.

Ёжик быдмис, а сэсся муніс вӧрӧ. Сэні сійӧ лӧсьӧдіс вӧрса школа. Школаӧ локтісны вӧрса пемӧсъяс да лэбачьяс. Катша вайис школаӧ ичӧт тіньган.

— Мыйла тэ вайин школаӧ тайӧ чачасӧ? — юаліс Кӧчпи. — Школаын велӧдчӧны, а оз ворсны.

— Кор тіньгӧ звӧнок, ставӧн котӧртӧны урок вылӧ. А кор звӧнок тіньгӧ мӧдысь, петӧны шойччыны, — велӧдіс Катша.

— Вот локтанныд школаӧ да ставсӧ тӧдмаланныд. Велӧдчанныд гижны, лыддьысьны да артасьны, — шуис Ёжик.

Тайӧ кадсянь вӧрса ичӧт и гырысь пемӧсъяс да лэбачьяс кутісны велӧдчыны школаын.

13б)

Ёжиклы кажитчӧ овны школаын.

Ёжик восьтіс вӧрса школа.

Школаын велӧдчӧны гижны, лыддьысьны да артасьны.

Вӧрса школаын велӧдчӧны пемӧсъяс да лэбачьяс.

13в)

Коді мойдын шӧр геройыс?

Кӧні мунӧ действиеыс?

Кӧні оліс да быдмис Ёжик?

Мыйла мойдыс шусьӧ «Вӧрса школа»?

Коді велӧдчӧ вӧрса школаын?

УРОКЪЯС 6–7 (лб. 23–29)

Лб. 23:

Прӧста олігӧн ӧти луныс — кык.

*

весавны, дасьтыны, заводитчыны, локны, медбӧръя, пажнайтны, помасьны

1

дасьтыны, заводитчыны, помасьны, весавны, водны, локны, уджавны, шойччыны, пажнайтны, медбӧръя, пӧрччысьны, пасьтасьны, дасьтыны сёян, муна пажнайтны, весавны пинь, водны узьны

заводитчис медбӧръя урок

помасис медводдза урок

пырны да пӧрччысьны

перемена помасис

заводитчис кино

локны гортӧ

мунны школаӧ

ветлыны бассейнӧ

2.

чеччыны, медбӧръя, уджавны, мунны, медводдза, помасьны, пырны, водны, пасьтасьны, шума, локны, лӧнь, заводитчыны, шойччыны, пӧрччысьны, петны

Лб. 24:

3.

- пырны, дасьтыны, пасьтасьны, заводитчӧ, помасьӧ, пажнайтны, петны, медбӧръя

- небӧгъяс, ывлаӧ, велӧдчан во, школаӧ, пӧрччысянінын, сёянінын, удж, урок

локны - локта - локтіс

*

ӧти, кык, куим, нёль, вит, квайт, сизим, кӧкъямыс, ӧкмыс, дас, дас ӧти, кызь,

комын, нелямын, ветымын, квайтымын, сизимдас, кӧкъямысдас, ӧкмысдас, сё, кык сюрс, ӧкмыс сюрс ӧкмыссё ӧкмысдас ӧкмыс

Лб. 25:

5.

Миян школаын 1200 велӧдчысь.

Велӧдысьлӧн пызан вылын 25 визя тетрадь да 32 клеткаа тетрадь.

Кӧрӧбкаын 36 карандаш.

Пӧрччысянін дорын 42 велӧдчысь.

Школаса библиотекаын 3000 небӧг.

Ӧшинь улын быдмӧ 4 пу.

Керка бокын 3 скамейка.

Кыдз пу вылын 12 рака.

Школаса сёянінын 13 пызан да 136 улӧс.

Менам сумкаын 5 велӧдчан небӧг.

3 ӧшинь вылын быдмӧ 11 дзоридз.

Миян классын 12 нывка да 17 зонка.

Лб. 26:

Кымын час?

8:45 - кӧкъямыс час нелямын вит минут

6:00 - квайт час

*

Кымын часын? Кор?

10:20:05-ын - дас час кызь минут вит секундын

8:45-ын - кӧкъямыс час нелямын вит минутын

6:00-ын - квайт часын

Лб. 27:

12а)

чечча, вода узьны, пасьтася, локта школаысь, сёя, весала пинь, мысся, вӧча гортса удж, муна школаӧ, муна бассейнӧ, мыська тасьті-пань, вӧча зарядка

12б)

Кымын часын тэ чеччан?

Ме чечча 7 часын.

*

ме муна

тэ мунан

сійӧ мунӧ

13.

10 час 45 минутын, пажнайтны, мунам, ми

8 час 45 минутын медводдза, помасьӧ, урок.

7 час 45 минутын, школаӧ, ме, пыра.

12 час 55 минутын, медбӧръя, помасьӧ, урок.

8 часын, триньӧбтӧ, звӧнок.

13 час 30 минутын, гортӧ, муна, ме.

7 час 20 минутын, пасьтася, муна, ме, да, школаӧ.

Лб. 29:

16а)

Водз асылын ми чукӧртчам школаӧ. Ӧдйӧ пӧрччысям, вежам кӧм, видзӧдам расписанньӧ да котӧртам классӧ. Велӧдысь да дежурнӧй дасьтӧны класс урок кежлӧ. 7 час 55 минутын пуксялам партаяс сайӧ, дасьтам велӧдчан небӧг, дневник, тетрадь да пенал.

8 часын заводитчӧ медводдза урок. Классын лоӧ чӧв-лӧнь. Кылӧ сӧмын велӧдысьлӧн гӧлӧс да велӧдчысьяслӧн вочакывъясыс. Ми сюся кывзам велӧдысьӧс, окотапырысь уджалам.

Медводдза урок помасьӧ 8 час 45 минутын. Урокъяс костын ми шойччам 10 минут. Тайӧ кадӧ чукӧртам сумкаяс да мунам мӧд классӧ. Коридорын шума. Челядь гораа сёрнитӧны ӧта-мӧдыскӧд.

10 час 45 минутын ми мыськам ки да мунам сёянінӧ пажнайтны. Сёянінын лӧнь, челядь оз сёрнитны. Быд лун миян 5 урок. Медбӧръя урок помасьӧ 12 час 55 минутын. Урокъяс бӧрын ми пасьтасям да петам ывлаӧ. Ывлаын ворсам ёртъяскӧд. 13 час 30 минутын мунам гортӧ.

*

кежлӧ, быд, бӧрын

кымын? коді? кор? мый? кӧні? кытчӧ?

16б)

...заводитчӧ медводдза урок?

...челядь дасьтӧны урок кежлӧ?

...минут челядь пажнайтӧны?

...челядь пукалӧны лӧня?

...челядь мунӧны урокъяс бӧрын?

...помасьӧ медбӧръя урок?

...локтӧ водзджык?

...часӧ локтӧ дежурнӧй?

УРОК 8 (лб. 30–34)

Лб. 30:

Ӧткӧн – слабӧсь, ӧтлаын – ёнӧсь.

лӧсьыд

отсавны

ӧшавны

судта

1.

ёртасьны

лӧсьыд

отсавны

ӧшавны

мӧд

судта

медводдза судта

велӧдысь

велӧдчысь

лыддьысьны

медводдза

радпырысь

окотапырысь отсавны ёртлы

ёртасьны нывкакӧд

окотапырысь велӧдчыны

радпырысь отсавны

велӧдчысьяс ёртасьӧны

отсавны велӧдысьлы

2.

отсавны

классын

ёртасьны

стенын

радпырысь

кывзыны

окотапырысь

медводдза

козьнавны

нывкаяскӧд да зонкаяскӧд

ёртлы

судта

велӧдысьлы

ӧшалӧ

отсавны

велӧдчыны

лӧсьыд

велӧдысьӧс

радпырысь

окотапырысь

Лб. 31:

3а).

Мича, пуяс, школа, быдмӧны, дорын.

Радпырысь, мунӧны, нывкаяс, зонкаяс, да, школаӧ.

Лыддьысисны, коми кыв, вылын, урок, гижисны, да, челядь.

Чолӧмаліс, выль, классӧн веськӧдлысь, миянӧс, велӧдчан, воӧн.

Зонкаяс, бӧрын, школа, мунӧны, футболысь, ворсны.

ӧта-мӧдӧс

ӧта-мӧдкӧд

ӧта-мӧдлы

4.

Челядь петкӧдлӧны ӧта-мӧдлы выль дневникъяс.

Нывкаяс да зонкаяс кывзӧны ӧта-мӧдӧс.

Ваня да Света ёртасьӧны ӧта-мӧдкӧд.

Велӧдчысьяс отсалӧны ӧта-мӧдлы.

Нывкаяс велӧдӧны ӧта-мӧдӧс мичаа серпасасьны.

Велӧдчысьяс висьталӧны ӧта-мӧдлы кывбуръяс.

Челядь чолӧмалісны ӧта-мӧдӧс выль велӧдчан воӧн.

Пӧль-пӧч отсалӧны ӧта-мӧдлы.

Бать-мам радейтӧны ӧта-мӧдӧс.

Чой-вок видзӧны ӧта-мӧдӧс.

5.

Ёртасьны, отсавны, кывзыны, радейтны, аддзыны, велӧдны, вермасьны, висьтавны, ворсны, вочавидзны, гижны, лыддьыны, нюмъявны, петкӧдлыны, чолӧмавны.

Лб. 32:

7.

Кымын улӧс тіян классын?

Кымын парта тіян классын?

Кымын нывка тіян классын?

Кымын зонка тіян классын?

Кымын велӧдчысь тіян классын?

Кымын шкап тіян классын?

Кымын дзоридз ӧшинь вылын?

Кымын компьютер тіян классын?

Кымын дӧска тіян классын?

Лб. 33:

8б)

Мишалӧн школаыс ӧти судта.

Мишалӧн школаыс ичӧт.

Миша классын дзоридзьяс абуӧсь.

Елена Ивановна – Миша классӧн веськӧдлысь.

Мишалӧн классын велӧдчӧны зонкаяс.

Миша велӧдчис карса школаын.

Мишалӧн школаыс пуысь.

9а)

Чолӧм, дона ёрт Митя!

Ме зэв рад тэнад письмӧлы. Ме ола бура! Велӧдча 24-ӧд номера школаын. Сійӧ ыджыд да мича. Классӧн веськӧдлысьӧс шуӧны Валентина Николаевнаӧн. Сійӧ зэв шань да бур велӧдысь.

Миян классным ыджыд, мича, сӧстӧм да югыд. Ӧшинь вылын быдмӧны мича дзоридзьяс. Стенын ӧшалӧны плакатъяс, ыджыд пӧв да проектор. Классын эм небӧг шкапъяс, мича выль партаяс да улӧсъяс, велӧдысьлӧн пызан да компьютер.

Миян классын 27 морт: 14 нывка да 13 зонка. Ме пукалӧ ӧшинь дорын, коймӧд парта сайын Олякӧд. Миян класс зэв дружнӧй. Нывкаяс да зонкаяс ёртасьӧны ӧта-мӧдкӧд, кужӧны кывзыны ӧта-мӧдӧс, отсалӧны ӧта-мӧдлы. Ме тӧдмаси Ромакӧд. Сійӧ зэв шань да сюсь зонка. Ми велӧдам ӧта-мӧдӧс сёрнитны: ме сійӧс комиӧн, сійӧ менӧ – рочӧн. Ми петкӧдлім ӧта-мӧдлы фотояс. Тані лӧсьыд да гажа!

Гиж ас йывсьыд. Кыдзи олан-вылан? Кыдзи бать-мамыд, вокыд? Кыдзи олӧ Саша Игнатов?

Бура велӧдчы! Волы гӧститны.

Став бурсӧ!

Миша.

Лб. 34:

9б)

Кодлы Миша гижис письмӧ?

Кутшӧм школаын велӧдчӧ Миша?

Кутшӧм Мишалӧн классыс?

Мый эм Мишалӧн классын?

Кымын морт Мишалӧн классын?

Кодкӧд пукалӧ Миша?

Кӧні пукалӧ Миша?

Кыдзи челядь ёртасьӧны?

9в)

... классӧн веськӧдлысьӧс;

... кабинет, кӧні велӧдчӧ Миша;

Мишалысь классӧ.

УРОК 9 (лб. 35–40)

Сюсь мортлӧн водзас и мышкас синъясыс.

выльтор

гижӧд

джадж

куйлыны

сулавны

тӧдмавны

1.

джадж

гижӧд

куйлӧ

выльтор

тӧдмавны

сулавны

тешкодь

висьт

мойд

кывбур

небӧг

гижысь

нӧдкыв

пызан

коми гижысь

ыджыд гижӧд

тӧдмавны выльтор

челядьлы кывбур

дас вит нӧдкыв

тешкодь мойд

куйлӧ пызан вылын

2а)

Джадж вылын сулалӧны небӧгъяс.

Пызан вылын куйлӧны журналъяс.

Лб. 36:

2б)

Кутшӧм небӧгъяс сулалӧны джадж вылын?

Кутшӧм журналъяс куйлӧны пызан вылын?

Кымын небӧг сулалӧ джадж вылын?

Кымын журнал куйлӧ пызан вылын?

3а)

Кытчӧ ветлӧны Рома да Миша урокъяс бӧрын?

Кор ветлӧны кык ёрт библиотекаӧ?

Мый эм библиотекаын?

Коді радейтӧ фантастика йылысь небӧгъяс?

Коді радейтӧ история йылысь гижӧдъяс?

3в)

Кутшӧм небӧгъяс тэ радейтан лыддьыны?

Ме радейта лыддьыны пемӧсъяс (вӧр-ва, фантастика, история, приключенньӧяс) йылысь небӧгъяс.

Лб. 37:

5а)

Миян библиотекаын эм уна ... . Джаджъяс вылын сулалӧны ... . Тайӧ небӧгыс Александр Сергеевич Пушкинлӧн. А тайӧ гижӧдыс Иван Сергеевич Тургеневлӧн. Шӧр джадж вылын сулалӧны коми гижысьяслӧн ... . Тані Иван Куратовлӧн, Геннадий Юшковлӧн, Иван Тороповлӧн гижӧдъяс. Пызан вылын куйлӧны мича ... .

Лб. 38:

видзӧдны

видзӧда

видзӧдан

видзӧдӧ

лыддьыны

лыддя

лыддян

лыддьӧ

сьывны

сьыла

сьылан

сьылӧ

7.

Сулавны, куйлыны, тӧдмавны, лыддьыны, кывзыны

Лб. 39-40:

9.

Аня, тэ радейтан лыддьыны небӧгъяс?

...

Мый тэ ӧні лыддян?

...

...?

Тайӧ небӧгсӧ гижис Геннадий Юшков.

Мый лыддьӧ тэнад (батьыд, мамыд, чойыд, вокыд)?

...

10а)

Сикт шӧрын сулалӧ мича керка. Тайӧ челядьлӧн библиотека. Библиотекаын уджалӧ Вера Борисовна. Сійӧ зэв шань да сюсь. Радейтӧ лыддьысьны. Татчӧ волӧны велӧдчысьяс босьтны выль небӧгъяс да лыддьыны журналъяс. Библиотекаын сӧстӧм, шоныд да кыпыд. Джаджъяс вылын сулалӧны небӧгъяс. Со Гогольлӧн, Пушкинлӧн, Тургеневлӧн гижӧдъясыс. А со тайӧ джадж вылын коми небӧгъяс. Кутшӧм интереснӧйӧсь коми мойдъяс! Радейтӧны тайӧ небӧгъяссӧ ичӧт челядь! Пызан вылын куйлӧны журналъяс. Уна выльтор позьӧ тӧдмавны журналъясысь.

волӧны

10б)

Коді волывлӧ библиотекаӧ?

Кӧні сулалӧ библиотека?

Мый эм библиотекаын?

Кӧні сулалӧны небӧгъяс?

Мыйла волӧны челядь библиотекаӧ?

Кыдзи шуӧны библиотекаын уджалысьӧс?

10в)

Библиотека сулалӧ сикт помын.

Библиотекаӧ волӧны челядь.

Библиотекаын эм уна компьютер.

Небӧгъяс куйлӧны джоджын.

Коми мойдъяс абу интереснӧйӧсь.

Библиотекаын кӧдзыд да пемыд.

Библиотекаӧ волӧны бать-мам да пӧль-пӧч.

10г)

Челядьлы библиотека.

Менам радейтана небӧг.

Челядьлы небӧгъяс.

Югыд да шоныд библиотека.

11.

Кутшӧм судтаын библиотека?

Кутшӧм сійӧ?

Коді уджалӧ сэні (кыдзи шуӧны)?

Кутшӧм небӧгъяс сэні эмӧсь?

УРОК 10 (лб. 41–43)

Иван Алексеевич Куратов

босьтны

велӧдны

вермыны

1б)

Код йылысь тӧдмалісны челядь урок вылын?

Мый гижис Иван Куратов?

Кымын арӧсын И. Куратов заводитіс гижны кывбуръяс?

Кутшӧм гижӧдъяс вуджӧдіс Иван Куратов?

Кыдзи шусьӧ Иван Куратовлӧн кывбур чукӧр?

Кутшӧм коми гижысьясӧс тэ тӧдан?

2а)

Иван Алексеевич Куратов – медводдза коми гижысь. Чужис сійӧ 1839-ӧд вося июль 18-ӧд лунӧ Кебра сиктын (ӧні Куратово). Иван Куратов быдмис ыджыд котырын. Сылӧн вӧлі вит вок да куим чой. Иван на пиын медічӧт. Батьыс Иван Алексеевичлӧн вӧлі дякӧнӧн, мамыс – крестьянкаӧн. Кор зонкалы тыри вит арӧс, кувсис батьыс. Мамыс быдтіс да велӧдіс челядьсӧ ӧтнас. Челядь ёна пыдди пуктісны мамсӧ. Найӧ водз заводитісны уджавны. Бӧрынджык Иван Алексеевич гижис:

Кор ме вӧлі кык арӧса,

Меддона мен вӧлі мам;

Кор ме лои кызь арӧса,

Пыр мен медся дона мам.

11 арӧсын Иван Куратов пырис велӧдчыны Яренскӧй духовнӧй училищеӧ. Вӧлі сьӧкыд: оліс тшыг нисьӧ пӧт, новліс омӧлик паськӧм. Но Иван Куратов велӧдчис бура, окотапырысь. Ичӧтсянь сійӧ радейтіс мойдъяс да сьыланкывъяс. Велӧдіс уна кыв: греческӧй, латынь, немеч, прансуз. Кужис гижны да лыддьысьны рочӧн.

Гижны коми кывбуръяс Иван Куратов босьтчис дас куим арӧсӧн. Сійӧ кадӧ комиӧн гижисны сӧмын некымын морт. Тайӧ Василий да Афанасий Куратовъяс – Иванлӧн ыджыдджык вокъясыс. Куратов гижис Гугов псевдоним улын. Иван Куратов пуктіс ыджыд пай коми литератураӧ, уджаліс коми кыв грамматика вылын. Сійӧ ӧнія кадӧдз нималӧ аслас гижӧдъясӧн.

Кебра сиктын быд во пасйӧны Иван Алексеевичлысь чужан лунсӧ. Сэні эм музей. Сыктывкарын сулалӧ Куратовлы памятник. Поэтлысь нимсӧ сетӧма педколледжлы.

2в)

+ али − ?

Иван Куратов чужис 1938-ӧд воын.

Иван Куратов чужис Кебра сиктын.

Иван Куратовлӧн вӧлі вит вок да кык чой.

Иван Куратов велӧдчис дыша.

Иван Куратов тӧдіс уна кыв.

Кывбуръяс Иван Куратов заводитіс гижны 10 арӧсын.

Кебра сиктын эм музей.

Куратовлы сиӧм памятник сулалӧ Сыктыв районын.

Иван Куратов чужис ичӧт котырын.

Иван Куратов кужис гижны да лыддьысьны рочӧн.

Гижысьлӧн батьыс крестьянин.

Василий да Афанасий — Иванлӧн ыджыдджык вокъяс.

Куратов гижис Гугов псевдоним улын.

Лб. 43:

г)

Иван Куратов чужис гожӧмнас.

Иван Куратов ичӧтсяньыс гижис кывбуръяс

Иван Куратов — тӧлка велӧдчысь.

Иван Куратов уна челядя семьяысь.

д)

Медводдза коми гижысьӧс шуӧны ... . Сійӧ чужис 1839-ӧд воын ... сиктын. Сылӧн вӧлі ... чоя-вока. Иван Куратов велӧдчис ... . Сійӧ ёна радейтіс ... . Бура тӧдіс ... кывъяс. Гижны Иван Куратов заводитіс ... арӧсын ... псевдоним улын.

3.

Чужис 1839-ӧд вося июль 18-ӧд лунӧ Кебра сиктын (ӧні Куратово).

Радейтіс мойдъяс да сьыланкывъяс.

Гижис Гугов псевдоним улын.

Сылӧн вӧлі 5 вок да 3 чой.

Велӧдчис бура, окотапырысь.

Бура тӧдіс роч кыв, вермис гижны да лыддьысьны рочӧн.

УРОК 11 (лб. 44–49)

Ӧтнасӧн сӧмын кӧк олӧ.

бать-мам

верӧс

гӧтыр

дядь

кага

ныв

пи

тьӧт

1.

бать-мам

верӧс

гӧтыр

дядь

кага

ныв

шань пи

муса ныв

ичӧт кага

мелі мам

муса тьӧт

кык пи

Иван дядь

Галя тьӧт

зіль гӧтыр

уджач верӧс

стрӧг бать

бур бать-мам

2.

Велӧдысь, бать, чой, ёрт, ань, велӧдысь, мам, велӧдчысь, гижысь, пӧч, пӧль, зонка, нывка, дядь, челядь, тьӧт, вок, ыджыд мам, ыджыд бать.

* * *

мам

ыджыд мам

ыджыд бать

бать

пӧч

пӧль

Лб. 45:

3.

Кыдзи шуӧны тэнсьыд ыджыд мамтӧ?

Менсьым ыджыд мамӧс шуӧны ... .

4а)

Чолӧм, ёртъяс! Миян котырын вит морт. Тайӧ мам, бать, вок, чой да ме. Мамӧс шуӧны Елена Ивановна. Бать – Сергей Николаевич. Ыджыд вокӧс шуӧны Ваня. Ичӧт чойӧс – Аня. Пӧч Мария Степановна да пӧль Николай Андреевич олӧны Помӧсдін сиктын. Ыджыд мам Раиса Сергеевна да ыджыд бать Иван Петрович олӧны Троицко-Печорскын.

4б)

Кымын морт Миша котырын?

Кӧні олӧны Мишалӧн пӧчыс да пӧльыс?

Кыдзи шуӧны Мишалысь батьсӧ?

Кыдзи шуӧны Мишалысь мамсӧ?

Кымын чой да вок Мишалӧн?

Кыдзи шуӧны Мишалысь ыджыд мамсӧ да ыджыд батьсӧ?

5.

Герман Петрович да Светлана Алексеевна – Ириналӧн бать да мам. Ирина – налӧн ныв.

Антон Александрович да Людмила Николаевна – Витялӧн бать да мам. Витя – налӧн ... .

Вячеслав Дмитриевич да Валентина Владимировна – Анялӧн бать да мам. Аня – налӧн ... .

Лб. 46:

ме Миша

Ваня вок

Аня чой

мам Елена Ивановна

бать Сергей Николаевич

тьӧт Татьяна Ивановна

тьӧт Ольга Николаевна

дядь Руслан Николаевич

ыджыд бать Иван Егорович

ыджыд мам Валентина Николаевна

пӧль Николай Андреевич

пӧч Марина Васильевна

Лб. 47:

Валентина Николаевна Елена Ивановналы лоӧ мам.

Елена Ивановна Валентина Николаевналы ...

Иван Егорович Мишалы ...

Николай Андреевич Сергей Николаевичлы ...

Сергей Николаевич Анялы ...

Иван Егорович Валентина Николаевналы ...

Татьяна Ивановна да Ольга Николаевна Мишалы ...

Марина Васильевна Николай Андреевичлы ...

Марина Васильевна Анялы ...

Руслан Николаевич Ванялы ...

Сергей Николаевич Марина Васильевналы ...

Валентина Николаевна Иван Егоровичлы ...

7.

Чеччӧй,

– кодлӧн эм ыджыд вок;

– кодлӧн эм верӧс;

– кодлӧн эм ыджыд чой;

– кодлӧн пӧчыс да пӧльыс олӧны карын;

– кодлӧн ыджыд батьыс да ыджыд мамыс олӧны карын;

– кодлӧн пӧчыс да пӧльыс олӧны сиктын;

– кодлӧн эм тьӧт;

– кодлӧн эм пи;

– кодлӧн эм дядь;

– кодлӧн эм гӧтыр;

– кодлӧн эм ныв.

8б)

Мам пуис ужын.

Пӧч водіс орччӧн.

Бать мыськис чужӧм.

Лб. 48:

Вок вундіс нянь.

Чой вурис дӧрӧм.

Ыджыд мам лыддис мойд.

Ыджыд бать висьталіс кывбур.

Пӧль вӧчис дадь.

9а)

Ӧти сиктын олісны-вылісны ныв да зон. Нылыс вӧлі шань да зіль, а зонмыс ён да повтӧм. Тӧдмасисны найӧ да кутісны радейтны ӧта-мӧдсӧ. Гӧтрасисны. Ӧні найӧ ... . Налӧн чужисны ... . Гӧтыр да верӧс лоисны ... . Челядь ӧта-мӧдлы – ... . Батьлӧн тшӧтш эм ... . Челядьлы найӧ ... . Мамлӧн бать-мамыс челядьлы ... . А челядь налы внукъяс. Тадзи олӧ да паськалӧ налӧн котырыс.

11.

Иван Петрович – Нина Ивановналӧн бать, а Толя – Нина Ивановналӧн пи. Кодӧн лоӧ Иван Петровичлы Толя?

Ӧти котырын кык бать да кык пи. Кымын тайӧ морт?

Котырын некымын кага. Ӧти кагаыс шуӧ, мый сылӧн эм ӧти вок да ӧти чой. Мӧд кагаыс шуӧ, мый сылӧн чойыс абу. Кымын кага котырын? Кымын ныв да кымын пи котырын?

УРОК 12 (лб. 50–53)

Батьыд кӧ прамӧй, и ныв-пиыд прамӧйӧсь.

визув

енбиа

киподтуя

кывкутысь

повтӧм

рам

сибыд

тӧлка

1.

визув

енбиа

киподтуя

кывкутысь

повтӧм

рам

сибыд

тӧлка

визув пи

тӧлка бать-мам

кывкутысь верӧс

киподтуя дядь

сибыд морт

рам ныв

енбиа нывка

повтӧм зонка

2.

Визув пи, тӧлка бать-мам, кывкутысь верӧс, киподтуя дядь, рам ныв, енбиа нывка, повтӧм зонка, визув челядь, тӧлка кага, зіль гӧтыр, сибыд нывка, киподтуя вок, кывкутысь чой, повтӧм пӧль, тӧлка ыджыд бать, енбиа пӧч, рам морт, тӧлка внук, енбиа внучка, визув зонка, рам велӧдысь, енбиа велӧдчысь, кывкутысь морт, повтӧм мужичӧй, зіль вок, киподтуя дядь, зіль дядь, рам пӧч.

3.

тӧлка

визув

енбиа

кывкутысь

повтӧм

рам

киподтуя

шань

авъя

сибыд

зіль

мелі

сюсь

смел

пи

ныв

чой

вок

бать

мам

пӧль

пӧч

ыджыд мам

ыджыд бать

внук

внучка

дядь

тьӧт

4.

1ʼ велӧдчысь. Кутшӧм тэнад мамыд?

2ʼ велӧдчысь. Менам мамӧй шань, мелі, кывкутысь да рам.

5.

— Коля кывкутысь зонка.

6.

Миша: Рома, кутшӧмӧсь тэнад бать-мамыд?

Рома: Менам батьӧй зэв рам, но кывкутысь морт. А мамукӧй зіль да авъя. А тэнад?

Миша: Менам бать зэв тӧлка да киподтуя. А мамук – зэв мелі да шань морт.

Рома: Сідзкӧ, ме мам кодь визув. А тэ батьыд кодь тӧлка.

8.

Менам бать радейтӧ лыддьыны небӧгъяс. Сійӧ ... .

Менам чой радейтӧ котравны да ворсны. Сійӧ ... .

Менам пӧль бура ворсӧ гудӧкӧн. Сійӧ ... .

Менам чой отсасьӧ мамлы. Сійӧ ... .

Менам вок бура велӧдчӧ. Сійӧ ... .

Менам ыджыд мам радейтӧ сёрнитны йӧзкӧд. Сійӧ ... .

Менам вок оз уна сёрнит. Сійӧ ... .

Менам чой мичаа серпасасьӧ. Сійӧ ... .

9б)

Кымын морт Миша котырын?

Кыдзи шуӧны Мишалысь воксӧ?

Кыдзи шуӧны Мишалысь чойсӧ?

Кымын арӧс чойыслы?

Кутшӧм классын велӧдчӧ вокыс?

Мый радейтӧ вӧчны Миша?

Кымын чой-вок Мишалӧн?

9в)

Кыдзи шуӧны

Кымын арӧс

Кутшӧм сійӧ

бать

мам

вок

чой

висьтасьысь

10

Менам мам

мича

мелі

визув

киподтуя

радейтана

шань

муса

авъя

кывкутысь

зіль

дона

вежӧра

УРОКЪЯС 13–14 (лб. 54–62)

Бать-мам серти челядьтӧ тӧдан.

кос

плеш

тош

ус

1.

тош

ус

плеш

кос

юрси

чужӧм

гӧлӧс

сьӧд тошка

кузь уска

вӧсни коска

ичӧт тушаа

еджыд юрсиа

гӧгрӧс чужӧма

стрӧг гӧлӧса

паськыд плешка

турунвиж синма

ыджыд батьлӧн тошкыс кузь

дядьӧй сьӧд уска

чойлӧн коскыс вӧсни

мамӧй ичӧт тушаа

батьӧй стрӧг гӧлӧса

2.

сьӧд ус

дженьыд юрси

гӧгрӧс чужӧм

паськыд плеш

ыджыд туша

ичӧт ныр

мича синъяс

кузь туша

еджыд юрси

лӧз синъяс

ичӧт пель

сьӧд тош

кузь юрси

вӧсни кос

3.

Тэнад ... туша.

Тэнад ... юрси.

Тэнад ... син.

Тэнад ... ныр.

4.

Нывкалӧн гӧгрӧс чужӧм. — Гӧгрӧс чужӧма нывка.

Суседлӧн кузь ныр. — Кузь ныра сусед.

Дикторлӧн гора гӧлӧс. — Гора гӧлӧса диктор.

Спортсменлӧн кузь туша. — Кузь тушаа спортсмен.

Чойлӧн дженьыд юрси. — Дженьыд юрсиа чой.

Мамлӧн еджыд юрси. — Еджыд юрсиа мам.

Дядьлӧн ыджыд туша. — Ыджыд тушаа дядь.

Зонкалӧн кузь чужӧм. — Кузь чужӧма зонка.

Менам кузь юрси. — Ме кузь юрсиа.

Пӧчлӧн ичӧт туша. — Ичӧт тушаа пӧч.

Велӧдысьлӧн кудриа юрси. — Кудриа юрсиа велӧдысь.

Ванялӧн мича гӧлӧс. — Мича гӧлӧса Ваня.

Аньлӧн веськыд ныр. — Веськыд ныра ань.

!

дженьыд юрси — дженьыд юрсиа

ичӧт туша — ичӧт тушаа

гора гӧлӧс — гора гӧлӧса

НО

син — синма (турунвиж синма)

ус — уска (сук уска)

тош — тошка (кузь тошка)

кос — коска (вӧсни коска)

плеш — плешка (паськыд плешка)

5

Чойлӧн гӧгрӧс чужӧм;

воклӧн лӧз син;

батьлӧн стрӧг гӧлӧс;

мамлӧн кудриа юрси;

пӧльлӧн кузь тош;

батьлӧн веськыд ныр;

пӧчлӧн дженьыд юрси;

чойлӧн вӧсни кос;

ыджыд мамлӧн ичӧт туша;

Олялӧн мича син;

мамлӧн еджыд юрси;

дядьлӧн сук ус;

зонкалӧн паськыд плеш;

батьлӧн ыджыд туша;

Светалӧн вӧсни кос.

6.

Менам ичӧт вок еджыд ... да лӧз ... зонка.

Елена Ивановна кудриа ..., кузь ... ань.

Менам бать стрӧг ..., но шань.

Оля чой гӧгрӧс ..., но кузь ... нывка.

Таня тьӧт ичӧт ..., но ... коска ань.

Менам мам дженьыд сьӧд ... нывбаба.

Иван пӧль паськыд ... да кузь ... морт.

Миян классын Машалӧн да Иралӧн кузь ... .

Егор дядь сук ..., сьӧд ... морт.

Иван Михайлович — стрӧг ... велӧдысь.

Анна мича лӧз ... нывка.

Василий Рочев — кузь ... спортсмен.

Выль во дырйи козинъяс вайӧ кузь ... Кӧдзыд пӧль.

Ваня — кудриа ... зонка.

Ирина Савина — гора, но мича ... диктор.

7.

Вит арӧса Миша еджыд юрсиа да кельыдлӧз синма зонка.

Лена 4ʼ классын медся ичӧт тушаа. Физкультура урок вылын сійӧ сулалӧ медся бӧрын.

Ичӧт тушаа, кузь тошка, сьӧд синма пӧль пукаліс лабич вылын да видзӧдіс ӧшиньӧ.

Мича чужӧма том ныв пырис керкаӧ.

Классӧ пырис гӧгрӧс ӧчкиа том ныв. Гожъялӧм чужӧма, вӧсни ныра, но кыз гӧлӧса выль учительница меліа нюмъёвтіс да шуис: «Менӧ шуӧны Капитолина Капитоновнаӧн».

11.

— Тэнад батьыд уска?

— Менам батьӧй абу уска.

— Тэнад мамыд лӧз синма?

— Менам мамӧй турунвиж синма.

12.

— Сійӧ сьӧд юрсиа?

— Сійӧ абу сьӧд юрсиа. / Да, сійӧ сьӧд юрсиа.

13.

Шурик — пӧлӧзнича кодь лӧз синма зонка.

Лизалӧн синмыс тувсовъя енэж кодь лӧз.

Ванялӧн синмыс чӧдлач кодь лӧз.

Зоялӧн чужӧмыс ӧмидз кодь сӧстӧм.

Мича нывлӧн синмыс кымӧрысь на лӧз, чужӧмыс — асъя кыа кодь.

Аннуш — кӧвдум кодь чужӧма, чӧдлач кодь синма нывка.

14.

кузь

еджыд

ыджыд

вӧсни

сьӧд

кыз

дженьыд

ичӧт

Миша

бать

мам

Ваня

Аня

15б)

Батьыс кузь тушаа, а Миша ичӧт тушаа.

Мамыс еджыд юрсиа, а Аня сьӧд юрсиа.

16б)

Коді еджыд юрсиа?

Коді лӧз синма?

Коді вӧсни ныра?

Кутшӧм батьыслӧн юрсиыс?

Кутшӧм мамыслӧн синмыс?

Коді кузь юрсиа?

17а)

Тайӧ мугов чужӧма да еджыд юрсиа зонкаыс сиктӧ воис тӧрыт. Лавка дорын сылы паныдасис Педьӧ пӧль.

— Кодлӧн нӧ лоан? — юалӧ пӧль. Ачыс пӧльыс дзор юрсиа, тошка, ыджыд кияса да гожъялӧм чужӧма.

— Ме карса. Локті Толя дядь, мамлӧн вок дорӧ.

— А мамыд нӧ коді?

— Водзын овыс вӧлі Самарина, Анна Никифоровна.

— Митипер Анналӧн? Висьталін да быттьӧ Митипер кодьыс и эм. Сэтшӧм жӧ гӧгрӧс чужӧма, еджыд юрсиа, югыдлӧз синма да мугов чужӧма. Видзӧдласыд пӧльыдлӧн кодь жӧ ёсь. А нимыд нӧ кыдзи?

— Эдик. Эдуард.

* Гожъялӧм

17в)

Кӧні олӧ зонка?

Кытчӧ локтіс зонка?

Кутшӧм пӧльӧс паныдаліс Эдик?

Код вылӧ мунӧ Эдик?

Кутшӧм Эдиклӧн чужӧмыс, синмыс, юрсиыс?

18в)

Ыджыд мамлы кӧкъямысдас вит арӧс.

Ыджыд мамӧс шуисны Пелагеяӧн.

Ыджыд мам вӧлі роч.

Рочӧн сёрнитны ыджыд мам велаліс манастырын.

Ыджыд мам ичӧт тушаа.

Ыджыд мамлӧн юрсиыс сьӧд.

Ыджыд мам быдтіс сизим челядьӧс.

Ыджыд мам вӧлі зіль да визув морт.

УРОК 15 (лб. 63–68).

Путӧ кутӧны вужъясыс, а морттӧ — семьяыс.

2.

Митрей, Ӧльӧксан, Ӧлексей, Микулай, Ӧньӧ, Ӧльӧш, Микайлӧ, Тольӧ, Петыр, Илля, Вась, Володь, Кӧсьта, Генадей, Семӧ, Рӧман, Микит, Педя, Закар, Ваньӧ.

4а).

1900-ӧд воӧ воссис Дереваннӧйын (ӧнія Усть-Куломскӧй районын) второкласснӧй школа. Меным зэв окота вӧлі велӧдчыны сэні. Мамӧ да ме сёрнитім батьӧкӧд, да лэдзис сэтчӧ менӧ. 1901-ӧд вося сентябр медводдза лун кежлӧ локті Дереваннӧй сиктӧ. Нёбдінысь ми вӧлім нёльӧн: ме, Ӧньӧ Вась, Митрей Кӧсьта да Иван Микайлӧ.

4б).

1) Кӧні велӧдчис Виктор?

2) Кодкӧд велӧдчис Виктор Савин?

3) Кыдзи шуӧны зонкаясӧс рочӧн?

4в)

1) Дереваннӧйса школаӧ локтісны велӧдчыны вит нывка.

2) Зонкаяс олісны Сыктывкарын.

3) Зонкаясӧс шуисны Виктор, Вась, Кӧсьта да Иван.

4) Виктор эз кӧсйы велӧдчыны Дереваннӧйса школаын.

5) Дереваннӧй сикт Кӧрткерӧсскӧй районын.

6) Виктор велӧдчис Дереваннӧй сиктса школаын вит во.

6.

Тима Вень, Илля Вась, Толь Гень, Васьӧ Володь, Илля Вань, Ӧньӧ Вась, Вась Кӧсьта, Ӧльӧ Вера, Семӧ Ваньӧ, Степан Коля, Митрей Опонь, Вась Ваньӧ, Пашӧ Наста, Вань Вера, Микол Машӧ, Митрей Валя, Миш Вась.

7.

1) Челядь ворсісны школаысь. Велӧдысьыс — Мишӧ Вась.

2) Пырис миянӧ Микол Коль, менам медся бур ёртӧй. Коймӧд во нин ми сыкӧд пукалам ӧти парта сайын.

3) Тайӧ висьтсӧ ме гижи Вась Марьякӧд аддзысьлӧм бӧрын.

4) Вась Максим миянлы кажитчис зэв пӧрысьӧн — еджыд тошка, еджыд юрсиа, но мелі чужӧма.

5) Арнас, картупель керӧм бӧрын, Опонь Микол, квайт арӧса Ӧльӧксанлӧн батьыс, мӧдӧдчис карӧ.

6) Уна жӧ и синва кисьтісны вильыш Ӧльӧш вӧсна Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ.

9.

— Тэ тӧдан ассьыд кузь нимтӧ?

11а)

Эдик матыстчис пызан дорӧ. Пӧч кисьтіс чашкаӧ пӧсь тшай да мыччис зонкалы. Сылы быть лои пуксьыны пызан сайӧ.

— Нимыд нӧ кыдз?

— Эдик. Эдуард.

— Карса ним тайӧ. Сиктсаыдлӧн абу татшӧм, — меліа нюмъёвтіс пӧч да матыстіс кӧлӧбъяс да рыська шаньгаяс.

— Тыр нимыд тэнад лоӧ Ӧньӧ Ӧльӧк Ивӧ Митипер Анна Эдик, — сёрниӧ пырис пӧль. — Тадз колӧ висьтасьны сиктад, сэки и ставӧн кутасны тӧдны.

— Менам татшӧм нимӧй? — шензьӧ Эдик.

— Тэнад. Митиперыс — ыджыд батьыд, Ивӧыс — прапӧльыд, Ӧльӧкыс — прапрапӧльыд, Ӧньӧыс — прапрапрапӧльыд. Сэсся водзӧсӧ ме тэнсьыд рӧдтӧ ог тӧд. Гашкӧ, мамыд либӧ Толя дядьыд важджык кӧленасӧ на тӧдӧны. Юав. А колӧ пӧ тӧдны сизим кӧлена. Сизим тшупӧд кӧ он тӧд, сідзкӧ, омӧль рӧдысь.

Эдик кыскис блокнот, ручка да гижис: Ӧньӧ Ӧльӧк Ивӧ Митипер Анна Эдик. Сэсся дыр видзӧдіс гижӧд вылас да шензис, кутшӧм кузь сылӧн вӧлӧма нимыс важ коми ногӧн.

— Менам квайт кӧлена сӧмын да? — юалӧ Педьӧ пӧльлысь Эдик.

— Сизимӧдыс Тикӧ! — содтіс пӧч. — Тикӧ Ӧньӧ Ӧльӧк Ивӧ Митипер Анна Эдик, — лыддьӧдліс пӧч.

— Тэ тай тӧдан вӧлӧм, — шензьӧ Педьӧ пӧль.

— Тӧда, дерт, — юрнас довкнитіс пӧч. — Ӧти вужйысь ми. Ме — Тикӧ Ӧньӧ Петыр Гриша Ивӧ Марья.

— Тэ сӧмын квайт кӧлена тӧдан, тэнад чиныд меысь ичӧтджык, — дӧзмӧдыштіс гӧтырсӧ Педьӧ пӧль.

11б).

1) Кыдзи шуӧны Эдиклысь прапӧльсӧ?

2) Кыдзи шуӧны Эдиклысь батьсӧ?

3) Кыдзи шуӧны Эдиклысь прапрапӧльсӧ?

4) Кыдзи шуӧны Эдиклысь прапрапрапӧльсӧ?

5) Кыдзи шуӧны Марья пӧчлысь батьсӧ?

6) Кыдзи шуӧны Марья пӧчлысь пӧльсӧ?

7) Кыдзи шуӧны Марья пӧчлысь прапӧльсӧ?

8) Кыдзи шуӧны Марья пӧчлысь прапрапӧльсӧ?

11в).

1) Эдиклысь кузь нимсӧ.

2) Марья пӧчлысь кузь нимсӧ.

11г).

1) Эдик локтіс Педьӧ пӧль да Марья пӧч дорӧ.

2) Марья пӧч гӧститӧдіс Эдикӧс кӧлӧбъясӧн да картупеля шаньгаясӧн.

3) Пӧч кисьтіс Эдиклы кӧдзыд йӧв.

4) Эдик — карса зонка.

5) Эдик гижис ассьыс кузь нимсӧ тетрадьӧ.

6) Эдик да Марья пӧч — ӧти вужйысь.

7) Педьӧ пӧль тӧдӧ квайт кӧлена, а Марья пӧч — сизим.

11е).

Ме да Эдик ӧти вужйысь.

УРОК 16 (лб. 69–73)

Дыр узигад йӧв-выйыд оз сод.

1.

мыськыны

мыссьыны

пусьыны

водны узьны

ветлыны

весавны пинь

локны

пасьтасьны

сёйны

чеччыны

* * *

ме муна

ме сёя

тэ мунан

тэ сёян

сійӧ мунӧ

сійӧ сёйӧ

3.

Весавны, ветлыны, водны, мыссьыны, мыськыны, нуны, пасьтасьны, пусьыны, сёйны, чеччыны.

4.

1) Ме (чеччыны) 7 часын, (вӧчны) зарядка.

2) Мам (чеччыны) водз и (дасьтыны) миянлы асъя сёян.

3) Сэсся ме (мыссьыны), (весавны) пинь.

4) Ыджыд мам меным (шуны): «Сёй пӧсь рок!»

5) Сёйӧм бӧрын чой (мыськыны) тасьті-пань.

6) Бать (мунны) гуляйтны понкӧд.

7) Чой менсьым (юавны): «Тэ талун (мунны) бассейнӧ?»

8) Ме (пасьтасьны) и (мунны) школаӧ.

9) Бать (юасьны): «Кутшӧм небӧг тэ ӧні (лыддьыны)?».

10) Чой (мыськыны) джодж.

11) Школа бӧрын ме (вӧчны) гортса удж.

12) Ме (водны) узьны 21 час 30 минутын, а менам чой (водны) узьны 22 часын.

5.

Ыджыд чой чеччӧ 6:00 часын.

1) Водны узьны, 2) локны школаысь гортӧ, 3) пуксьыны сёйны, 4) мыссьыны да весавны пинь, 5) вӧчны гортса удж, 6) кысьыны, 7) лыддьысьны, 8) пасьтасьны да мунны школаӧ (удж вылӧ, бассейнӧ, гуляйтны, велӧдчыны), 9) котравны понкӧд, 10) пӧжавны блин, 11) мыськыны тасьті-пань, 12) пуны рок, 13) видзӧдны телевизор.

7.

1) Кымын часын чеччӧ ёртыд;

2) мый вӧчӧ асывнас;

3) кымын часын мунӧ школаӧ;

4) кор пажнайтӧ;

5) мый вӧчӧ урокъяс бӧрын;

6) кор ужнайтӧ;

7) мый вӧчӧ рытнас;

8) кор водӧ узьны.

9а).

Миян котыр зэв ыджыд, олам сизимӧн: ме, бать-мам, Ира чой, Коля вок да пӧль-пӧч. Ыджыд мам да ыджыд бать олӧны Выльгорт сиктын.

Пӧчӧс шуӧны Анна Андреевна, сылы 69 арӧс. Сійӧ миян медся зіль: асывнас чеччӧ зэв водз, 5 час 30 минутын. Пуӧ чӧскыд рок, пузьӧдӧ тшай. 6 часын чеччӧны бать-мам да пӧль. Ыджыд чой Ира чеччӧ 6 час 30 минутын. Сійӧ мыссьӧ, весалӧ пинь, пасьтасьӧ да петӧ котравны Дунай понкӧд ывлаӧ. Медбӧрын чеччам ми: ме да Коля вок.

7 час 20 минутын ми ставным пуксям ыджыд пызан сайӧ. Сёям пӧсь рок, юам сэтӧра либӧ чӧдъя варенньӧӧн тшай. Зэв тшӧкыда пӧч чӧсмӧдлӧ миянӧс пӧсь блинӧн.

Медводз гортысь мунӧ Ира чой. Сійӧ велӧдчӧ университетын экономика факультетын, коймӧд курс вылын. Мамӧ моз кӧсйӧ лоны экономистӧн. Ме да Коля вок мунам школаӧ 7 час 45 минутын. 8 часын заводитчӧ медводдза урок. Бать да мам петӧны гортысь 8 час 30 минутын. Бать менам — инженер, а мам — экономист. Уджыс налӧн заводитчӧ 9 часын. Бать-мам менам зэв кывкутысьӧсь, сы вӧсна удж вылӧ оз сёрмыны.

Гортӧ кольӧны сӧмын пӧч да пӧль. Пӧчным миян зэв киподтуя: кыӧ шоныд кепысьяс да носкияс. Пӧльӧс шуӧны Владимир Николаевич. Сійӧ история наука доктор, уна во велӧдіс университетын. Сійӧ миян зэв тӧлка да сюсь, ёна радейтӧ лыддьысьны да видзӧдны чужан мулӧн история йылысь кинояс да передачаяс. Неважӧн сылы тырис 70 арӧс.

Рытнас ми ставӧн бара чукӧртчам ыджыд пызан сайын. Висьталам ӧта-мӧдлы выльторъяс. А шойччан лунъясӧ ми ставӧн ветлывлам Выльгорт сиктӧ ыджыд мам да ыджыд бать дорӧ. Сэні олӧны тшӧтш Ирина тьӧт да Митрей дядь.

9б)

1) Кымын морт Витя котырын?

2) Коді чеччӧ медся водз?

3) Мый вӧчӧ асывнас пӧч?

4) Кымын часын мунӧны гортысь бать-мам да челядь?

5) Мый вӧчӧ асылын Витялӧн чойыс?

6) Кодӧн уджалӧны Витялӧн бать-мамыс?

7) Мый вӧчӧны луннас пӧль-пӧч?

8) Кытчӧ Витялӧн котырыс ветлӧ шойччан лунӧ?

9) Коді олӧ сиктын?

10) Мый вӧчӧны пӧль-пӧч, бать-мам да челядь рытнас?

9в)

Висьтав, кымын часын

1) Чеччӧны бать-мам, пӧль-пӧч, Ира, Витя, Коля.

2) Витялӧн котырыс пуксьӧ сёйны.

3) Коля да Витя мунӧны школаӧ.

4) Бать-мам заводитӧны уджавны.

9г)

1) Витя котырын вит морт.

2) Пӧль да пӧч олӧны Выльгорт сиктын.

3) Пӧльлы 69 арӧс, а пӧчлы — 70 арӧс.

4) Бать да мам чеччӧны 8 часын.

5) Медся водз чеччӧ пӧль.

6) Асывнас мам пуӧ чӧскыд шыд.

7) Ирина велӧдчӧ колледжын.

8) Рытнас Витялӧн котырыс видзӧдӧ футбол.

9) Витя да Коля мунӧны школаӧ 8 часын.

10) Витялӧн батьыс — экономист, а мамыс — инженер.

УРОКЪЯС 17–18 (лб. 74–82).

Бура кӧ уджалан, бура и шойччан.

видзӧдны

гожйӧдчыны

катайтчыны

кыйны (чери)

пывсьыны

чукӧртны

шойччыны

1.

чукӧртны

шойччыны

гожйӧдчыны

видзӧдны

пывсьыны

узьны

котравны

катайтчыны

чукӧртны изъяс

шойччыны сиктын

кыйны чери

гожйӧдчыны ю дорын

видзӧдны телевизор

пывсьыны пывсянын

дыр узьны

котравны воккӧд

Миша радейтӧ кыйны чери.

Катя чукӧртіс вӧрысь кольяс.

Ми шойччим вӧрын.

Валя да Маша гожйӧдчисны ю дорын.

Митя лунтыр видзӧдіс телевизор.

Коля батьыскӧд пывсисны.

Ми воккӧд ислалам конькиӧн.

Челядь купайтчисны саридзын.

2.

1) Каневъяс аски мунӧны дачаӧ пывсьыны. 2) Гожӧмнас Лена мунас сиктӧ отсасьны ыджыд мамыслы. 3) Артём вокыскӧд мунісны вӧрӧ тшак вотны. 4) Микол да Митрей мунісны ю дорӧ чери кыйны. 5) Анна да Саня ветлісны вӧрӧ чукӧртны кольяс да коръяс. 6) Викалӧн котырыс муніс саридз дорӧ гожйӧдчыны. 7) Ме муна школа дорӧ ворсны футболысь. 8) Гожӧмын абу интереснӧ дыр узьны да видзӧдны телевизор. 9) Сиктын ми ёртъяскӧд котралам да катайтчам велосипедӧн.

3.

Кытчӧ?

дачаӧ

сиктӧ

бассейнӧ

лавка дорӧ

* * *

Сиктын, карын, дачаын, вӧрын, бассейнын, керкаын, ывлаын, пывсянын, школа дорын, саридз дорын, ю дорын, лавка дорын, паркын, тетрадьын, классын, пу дорын.

4а)

ветлыны

видзӧдны

ворсны

гожйӧдчыны

иславны

катайтчыны

кыйны

лыддьыны

пӧжавны

шойччыны

боулингысь

лыжиӧн, конькиӧн, даддьӧн

дачаӧ

велосипедӧн

футболысь, волейболысь, хоккейысь

небӧг

шаньга, пирӧг

бассейнӧ

театрӧ, киноӧ либӧ музейӧ

чери

паркын

ю дорын

вӧрӧ

кино

4в)

Гожӧмын шойччан лунӧ ме кыя чери ю дорын.

5.

1) Кымын часын тэ чеччан?

2) Кытчӧ мунан шойччан лунӧ?

3) Мый вӧчан шойччан лунӧ?

* * *

гиж-ны

йӧкт-ыны

сьыв-ны

ме

гиж-и

йӧкт-і

сьыл-і

тэ

гиж-ин

йӧкт-ін

сьыл-ін

сійӧ

гиж-ис

йӧкт-іс

сьыл-іс

ми

гиж-им

йӧкт-ім

сьыл-ім

ті

гиж-инныд

йӧкт-інныд

сьыл-інныд

найӧ

гиж-исны

йӧкт-існы

сьыл-існы

6а)

1) Шойччан лунӧ Миша да Рома катайтчисны велосипедӧн. 2) Ми тӧрыт мамкӧд пӧжалім картупеля шаньга. 3) Маша юаліс батьыслысь: «Тэ тӧрыт ветлін дачаӧ?» 4) Гожӧмнас ме лыдди вит книга. 5) Тӧвнас Митя ислаліс конькиӧн. 6) Ваня юаліс ёртъясыслысь: «Ті тӧрыт ворсінныд футболысь?» 7) Кык во сайын ми шойччим Анапаын. 8) Шойччан лунӧ Света висис, видзӧдіс телевизор. 9) Саридз дорын нывкаяс чукӧртісны мича ракушкаяс. 10) Андрей батьыскӧд ветлісны дачаӧ пывсьыны. 11) Ю дорын ми кыйим чери, вӧчим уна мича фото. 12) Витӧд классын ме ворсі волейболысь. 13) «Выльлунӧ тэ ветлін бассейнӧ?», — юаліс нывкалысь мамыс. 14) Шойччан лунӧ мам пӧжаліс чӧскыд блин.

8б)

1) Ветлісны вӧрӧ, 2) катайтчисны велосипедӧн, 3) жаритісны яй, 4) чукӧртісны кольяс, 5) ветлісны дачаӧ, 6) вӧчисны поделкаяс, 7) пывсисны пывсянын, 8) чукӧртісны коръяс да бедьяс, 9) ворсісны бадминтонысь, 10) вӧчисны фотояс.

Мишалӧн семья

Ромалӧн семья

9а)

Шойччан лунӧ

Мамӧ вурӧ меным гач,

Батьӧ дзоньталӧ кӧрт пач.

Чойӧ мыськӧ тасьті-пань,

Ичӧт вок шыльӧдӧ кань.

Шоныд носки кыӧ пӧчӧ,

Пӧльӧ меным улӧс вӧчӧ.

Аслам уджӧй тшӧтш жӧ тыр,

Гортса удж вӧча лунтыр.

9г)

Коді

Мый вӧчӧ

10а)

Ниапиян

Шойччан лунӧ Федяӧс садьмӧдіс батьыс:

— Пиук, чеччы нин. Тэ ӧд кӧсйин ниа пуяс садитны. Федялы окота на узьны, но сійӧ сэтшӧма кӧсйис Марпа пӧчлӧн ӧшинь улӧ ниа пуяс садитны. Ӧдйӧ чеччис. Сёйисны батя-пиа да мунісны вӧрӧ. Федя юаліс батьыслысь:

— Пап, а кымын пу садитам?

— Шуим тай кыкӧс. А Толикыд да Вераыд мунасны?

— Час, ме найӧс кора, а тэ виччысь миянӧс. Но, пап?

Федя зіля котӧртіс ёртъясыс дорӧ. Регыд куимӧн нин локтісны.

Вӧрын ыджыд ниаяс быдмисны, а на улын ичӧтик ниапиян. Перйисны нёль ниапи да и мӧдӧдчисны гортаныс.

— Кытчӧ медводз садитам? — юаліс папыс.

— Миянӧ, Петя дядь, — горӧдіс Вера.

— Гашкӧ, миянӧ да? — юаліс Толик.

— Папӧ, а вай Марпа пӧчлы медводз нуам да садитам. Виччысьӧ ӧд, — шуис Федя.

* Ниа пу — лиственница.

* Корны — позвать, пригласить.

* Виччысьны — ждать.

* Регыд — скоро, вскоре.

* Перйыны — откопать.

* Мӧдӧдчыны — отправиться.

10в)

1) Коді садьмӧдіс Федяӧс?

2) Мыйла ветлісны вӧрӧ?

3) Кутшӧм пу садитісны Федя да сылӧн ёртъясыс?

4) Кор Федя батьыскӧд да ёртъясыскӧд ветлісны вӧрӧ?

5) Кытчӧ садитісны пуяссӧ?

6) Кымын морт ветліс вӧрӧ?

7) Кымын пу вайисны вӧрысь?

8) Кыдзи шуӧны Федялысь пӧчсӧ?

9) Кыдзи шуӧны Федялысь ёртъяссӧ?

11а)

ШОЙЧЧАН ЛУН

Шонді югӧр мичаа ворсӧдчис Мишалӧн чужӧм вылын. Кухняысь кыліс чӧскыд блин дук. Миша дышпырысь лэптіс юрсӧ. Аня чойлӧн да Ваня воклӧн вольпасьыс вӧлі нин идралӧма. Сійӧ видзӧдліс часі вылӧ, кадыс вӧлі 8 час 30 минут. Тайӧ здукӧ вежӧсӧ пырис мам.

— Бур асыв, пиукӧй! Чеччы нин, шондіыс со кутшӧм гажаа дзирдалӧ. Чой-вокыд сёйӧны нин, батьыд петіс котравны ывлаӧ, регыд воас. Пасьтась, ми виччысям тэнӧ пызан сайын.

Талун шойччан лун, но мамук оз радейт дыр узьны. Сійӧ пыр чеччӧ водзджык да мыйкӧ чӧскыдтор пӧжалӧ. Миша тэрыба пасьтасис, идраліс вольпасьсӧ да котӧртіс кухняӧ.

— Ставлы бур асыв!

— Бур асыв!

— Но, мый кутам вӧчны талун? — юаліс Ваня.

— Вай ветлам ыджыд бать да ыджыд мам дорӧ Гаждор сиктӧ, — вӧзйис Аня.

— Да, вай ветлам, — содтіс Миша.

Бать-мам да челядь воисны ӧти кывйӧ. Час мысти нин налӧн котырыс машинаӧн тӧвзис асфальта туйӧд сиктлань.

— Гӧсьтъяс тай, гӧсьтъяс воӧмаӧсь, — тадзи паныдаліс найӧс ыджыд мамыс. Быдтор тані чуймӧдіс Аняӧс. Ыджыдысь-ыджыд важ керка, важ пывсян, юкмӧс. Весиг амбар эм. Орччӧн ыджыд йӧр, кӧні мыйыс сӧмын оз быдмы: лук, капуста, ӧгуреч, гортса оз. А йӧр бокас пелысь да льӧм пуяс сулалӧны. Анялӧн кок дорӧ матыстчис да кутіс ниртчыны пӧль-пӧчыслӧн кузь гӧна каньыс.

— Вай локтӧй, пырӧй гортӧ, сёйыштам, а сэсся пывсьыны ветлам. Ыджыд батьныд тіян локтігкежлӧ пывсян нин ломтіс, а ме со выль корӧсьяс дасьті, — висьталіс ыджыд мам.

Рытланьыс ыджыд мамыс ордӧ суседкаясыс пырисны. Найӧ юасисны карса олӧм-вылӧм йылысь. Быдӧн на пиысь кутшӧмкӧ гӧснеч вайис: пирӧг-шаньга, льӧмъя ляз, нӧкъя сола тшак.

Пӧсь пывсянын корӧсясьӧм, а сэсся пызан сайын чӧскыда сёйӧм-юӧм бӧрын ставӧн петісны сарайӧ узьны. Сарайын зэв лӧсьыд, ыркыд, сэні и мойдны позьӧ.

Мӧд лун асывсяньыс став котырӧн босьтчисны гортгӧгӧрса уджӧ: кӧлуй песлалісны, ӧшиньяс мыськалісны, йӧрын гудйысисны, потшӧс дзоньталісны, а сэсся бара на пывсян ломтісны... Пывсьӧм-корӧсясьӧм бӧрын ставӧн бӧр мӧдӧдчисны карӧ.

— Кутшӧм лӧсьыда ӧтвылысь шойччим талун! — мӧвпыштіс батьыс. Челядьлӧн чужӧмъяс вылын вӧлі сы мында радлун.

11в)

пырны, пасьтасьны, ыджыд, важ, кузь, пӧч, жар.

11г)

1) Миша радейтӧ дыр узьны.

2) Мишалӧн семьяыс зэв уджач.

3) Пӧль-пӧч олӧны сиктын.

4) Пӧль-пӧч радӧсь гӧсьтъяслы.

11д)

1) Талун Миша узис медся дыр, садьмис ... .

2) Мам садьмис медся водз да ... .

3) Сёйӧм бӧрын Мишалӧн котырыс ... .

4) Сиктын найӧс виччысисны ... .

5) Ыджыд мамлӧн йӧрын быдмӧ ... .

6) Рытнас ыджыд мамыс дорӧ локтісны ... да вайисны ... .

7) Мишалӧн котырыс узис ... . Сэні ... .

8) Мӧд луннас вӧчисны гортгӧгӧрса удж: ... .

УРОК 19 (лб. 83–87).

Вӧліны мед кияс, а уджыд сюрас.

быдтыны

вурсьыны

кысьыны

пӧжасьны

серпасасьны

1.

быдтыны

серпасасьны

пӧжасьны

кысьыны

вурсьыны

дзоридзьяс

йӧктыны

лыддьысьны

пусьыны

сьывны

чӧскыда пусьыны

сьывны да йӧктыны

быдтыны дзоридзьяс

радейта серпасасьны

пӧчкӧд пӧжасьны

радейта кысьыны

удж бӧрын вурсьыны

комиӧн лыддьысьны

2.

1) Менам ыджыд мам быдтӧ ...

2) Лена мичаа серпасаліс ...-ӧс, ...-ӧс.

3) Мам пӧжаліс ...

4) Пӧч кыис ...

5) Ыджыд чой вурис ...

3а).

а) Иславны лызьӧн, б) сьывны, в) йӧктыны, г) путешествуйтны, д) ворсны теннисысь, е) ворсны шахматӧн, ж) кысьыны сюмӧдысь, з) кысьыны емӧн, крючокӧн, и) чери кыйны, к) быдтыны дзоридзьяс, л) пусьыны, м) шойччыны ывлаын.

4б)

1) Коді чукӧртӧ ...?

2) Коді мичаа ...?

3) Мый радейтӧ вӧчны ...?

4) Коді кужӧ ...?

5) Мый ... ыджыд мам?

6) ... быдтӧ мича дзоридзьяс?

7) Коді ... футболысь?

8) ... пӧч пӧжалӧ медся тшӧкыда?

9) Мый ... пӧль?

10) ... радейтӧ лыддьысьны?

4в)

Коді

Мый вӧчӧ

5.

1ʼ велӧдчысь: Мый тэ радейтан вӧчны?

2ʼ велӧдчысь: Ме радейта ... . / Меным кажитчӧ ... .

1ʼ велӧдчысь: Тэ радейтан ...?

2ʼ велӧдчысь: Да, ме радейта ... . / Ме ог радейт ... . Меным кажитчӧ ... .

7а)

Миша:

Воторникӧ да четвергӧ ми воккӧд ветлӧдлам бассейнӧ. Пекничаӧ да серӧдаӧ ме ветлӧдла «Робототехника» кружокӧ, а вок ворсӧ футболысь. Аня чой садик бӧрын ветлӧдлӧ гимнастика вылӧ. Мамук менам мичаа кысьӧ да вышивайтчӧ. Бать радейтӧ лыддьысьны. Зэв тшӧкыда бать да Ваня вок ворсӧны шахматӧн. А ме лыддьыся. Мукӧддырйи ветлам гӧститны ёртъяс либӧ пӧль-пӧч дорӧ.

Рома:

Ме быд рыт ворса футболысь. Чой менам радейтӧ чӧскыда пусьыны да пӧжасьны. Воторникӧ да четвергӧ сійӧ ветлӧдлӧ йӧктыны. Мамлы кажитчӧ быдтыны дзоридзьяс. А бать менам радейтӧ фотографируйтны. Пекничаӧ ми ветлӧдлам театрӧ либӧ киноӧ.

7б)

1) Мишалӧн батьыс радейтӧ фотографируйтны.

2) Мишалӧн мамыс быдтӧ дзоридзьяс.

3) Ромалӧн вокыс ворсӧ футболысь.

4) Мишалӧн чойыс чӧскыда пусьӧ.

5) Рома батьыскӧд ворсӧны шахматӧн.

6) Миша ветлӧ бассейнӧ.

7) Мишалӧн чойыс ветлӧ йӧктыны.

8) Рома радейтӧ футбол.

9) Мишалӧн мамыс ворсӧ шахматӧн.

8.

...Ме зэв ёна радейта ветлыны батькӧд чери кыйны. Водзвыв дасьтам шатинъяс, корсям нидзув. Вадорын ме окотапырысь видзӧда таб вылӧ. Виччыся, кор кутас сёйны чериыс. Кольӧм во гожӧмнас батьлы шедіс зэв ыджыд сир. Мамным пӧжаліс сыысь чӧскыд черинянь. Чой менам зэв киподтуя. Сылы кажитчӧ кысьыны да вурсьыны.

А мый радейтӧны вӧчны тэнад бать-мамыд, чой-вокыд? Кыдзи ті колляланныд прӧст кадтӧ?

УРОК 20 (лб. 88–92).

1.

шань мам

зіль бать

енбиа морт

ыджыд котыр

тӧлка да рам зонка

кывкутысь бать-мам

сёрнитны комиӧн

лоны велӧдысьӧн

окотапырысь велӧдчыны

мичаа сьывны

уна лыддьысьны

нималана гижысь

2а)

Виктор Алексеевич Савин чужис Нёбдін сиктын 1888-ӧд вося ноябр 21-ӧд лунӧ. Котырыс вӧлі ыджыд: бать, мам да кӧкъямыс челядь. Виктор вӧлі медыджыд. Мамыс, Анна Петровна, вӧлі шань да зіль нывбаба. Батьыс, Алексей Андреевич, уна уджаліс. Бать-мамыс эз кужны гижны ни лыддьысьны. Батьыс тӧдіс сӧмын ӧти шыпас, ас нимсьыс медводдзасӧ — «А». Тадзи сійӧ кырымасьліс.

Виктор Савин ёна кӧсйис велӧдчыны, сійӧ окотапырысь ветлӧдліс школаӧ. Медводдза учебникнас вӧлі роч «Азбука». Сійӧс Викторлы вайис батьыс Урал заводӧ ветлігӧн. Велӧдчыны вӧлі сьӧкыдыд. Ӧд сэки школаясын сёрнитісны сӧмын рочӧн, а роч кыв зонка эз тӧд. Но сюсь зонка велӧдчис бура, мичаа сьыліс. Регыд мысти сылӧн дневникын вӧліны сӧмын «витъяс». Виктор кӧсйис лоны велӧдысьӧн.

Виктор Савин вӧлі зэв шань, зіль, тӧлка да енбиа морт. Уна лыддьысис. Лоис нималана гижысьӧн, поэтӧн да драматургӧн. Сійӧ гижис пьесаяс, режиссёраліс да артисталіс.

Ӧні на сцена вылын пуктӧны сылысь пьесаяссӧ. Виктор Савинлысь нимсӧ сетӧма Коми государственнӧй драматическӧй театрлы, сыктывкарса уличалы, школаяслы. Сылӧн кывбур вылӧ лӧсьӧдӧма Коми Республикалысь гимн.

2в)

1) Кодӧн вӧлі Виктор Алексеевич Савин?

2) Кӧні чужис Виктор Савин?

3) Кымын чой-вок вӧлі Виктор Савинлӧн?

4) Кыдзи шуисны мамсӧ?

5) Кыдзи шуисны батьсӧ?

6) Кыдзи Виктор велӧдчис?

7) Виктор Савинлысь кутшӧм пьесаяс пуктӧны сцена вылын?

8) Мыйлы сетӧма Виктор Савинлысь нимсӧ?

9) Коді вайис Викторлы роч «Азбука»?

10) Кымын арӧс тырас Виктор Савинлы 2018-ӧд вося ноябр 21-ӧд лунӧ?

2г)

1) Драма театрлы сетӧма Виктор Савинлысь нимсӧ.

2) Кӧрткерӧс районса Нёбдін сиктын эм Виктор Савин нима литературнӧй музей.

3) Виктор Савинлӧн кывбур да музыка вылӧ гижӧма Коми Республикалысь гимн.

4) 1994-ӧд воын Сыктывкарын сувтӧдісны Виктор Савинлы памятник.

2ж)

1) Виктор Савинлӧн бать-мам йылысь;

2) Виктор Савинлӧн велӧдчан вояс йылысь;

3) Виктор Савинлӧн характер йылысь.

4а)

Тӧвся рыт

Пеша * дорын мамӧ печкӧ *,

Батьӧ тюни гындӧ *;

Ичӧт вокӧй чачӧн ворсӧ,

Чойӧй сыкӧд няргӧ *.

«Тайӧ менам, абу тэнад», —

Шуӧ сійӧ воклы.

«Видзӧд, мамӧ, чача-с мырддьӧ», —

Вок норасьӧ мамлы.

Пызан дорын, пемыдінын,

Роч книга ме лыддя.

Зэв дӧсаднӧ, гӧгӧрвотӧг:

Ог тӧд, мый и лыддя.

Ыджыд мамӧ кага видзӧ,

Потан * дорын сьылӧ:

«Ӧв-вӧ, ӧв-вӧ, баю-бай,

Узь жӧ ичӧт нылӧй!»

* Пеша — светец.

* Печкыны — прясть.

* Тюни гындыны — катать валенки.

* Няргыны — ныть.

* Потан — люлька, зыбка.

4в)

Коді

Мый вӧчӧ

5.

1) Кар ним, кӧні сулалӧ Виктор Савинлы памятник.

2) Лидия Ивановна — Виктор Савинлӧн ... .

3) Кымын челядь вӧлі Виктор Савинлӧн?

4) Кодӧн кӧсйис лоны Виктор Савин?

5) Анна Петровна — Виктор Савинлӧн ... .

6) Виктор Савинлӧн пи.

7) Страна, кӧні уна во оліс да уджаліс Виктор Савин.

8) Виктор Савинлӧн медічӧт ныв.

9) Алексей Андреевич — Виктор Савинлӧн ... .

10) Викторлӧн медводдза велӧдчан небӧг.

11) Тӧлысь ним, кор чужис Нёбдінса Виттор.

12) Сикт ним, кӧні велӧдчис Виктор второкласснӧй школаын.

13) Профессия ним, кодӧн уджаліс Кулӧмдінын Виктор Савин.

14) Сикт, кӧні эм Виктор Савин нима литературнӧй музей.

УРОК 21 (лб. 93–97).

Радейтан уджысь он мудз.

бурдӧдны

бурдӧдысь

висьысь

вузавны

вузасьысь

пуны

пусьысь

1.

вузасьысь

вузавны

бурдӧдысь

бурдӧдны

пусьысь

пуны

висьысь

висьны

пусьысь пуӧ

велӧдысь велӧдӧ

бурдӧдысь бурдӧдӧ

бурдӧдны висьысьӧс

вузасьысь вузалӧ

висьысь висьӧ

велӧдысь велӧдӧ

ичӧт вок висьӧ

пуны чӧскыд шыд

велӧдны коми кыв

бурдӧдысь бурдӧдӧ висьысьӧс

вузавны небыд нянь

велӧдысь велӧдӧ челядьӧс

пусьысь пуис шыд

висьысь муніс больничаӧ

вузасьысь уджалӧ лавкаын

2.

1) Бурдӧдысь бурдӧдӧ висьысьӧс. 2) Вузасьысь вузалӧ нянь. 3) Пусьысь пуӧ чӧскыд шыд. 4) Висьысь локтіс бурдӧдысь дорӧ. 5) Велӧдысь велӧдӧ челядьӧс. 6) Бурдӧдысь бурдӧдіс нывкаӧс. 7) Вузасьысь уджалӧ лавкаын. 8) Пусьысь уджалӧ сёянінын. 9) Бурдӧдысь уджалӧ больничаын. 10) Велӧдысь уджалӧ школаын. 11) Вузасьысь ветліс больничаӧ бурдӧдысь дорӧ. 12) Велӧдысь пыраліс лавкаӧ ньӧбны нянь да йӧв.

3.

зіль

шань

енбиа

бур

тӧлка

кывкутысь

рам

сибыд

вузасьысь

бурдӧдысь

пусьысь

велӧдысь

уджалӧ

сёянінын

больничаын

лавкаын

школаын

4.

Колялӧн котырын вит морт: бать, мам, Коля, ыджыд чой Аня да ыджыд вок Миша. Коля — велӧдчысь, сійӧ (велӧдчыны) витӧд классын. Колялӧн мамыс — велӧдысь. Сійӧ (уджавны) школаын, (велӧдны) математика. Батьыс — бурдӧдысь. Сійӧ (бурдӧдны) челядьӧс. Ыджыд вокыс — пусьысь. Сійӧ (пуны) чӧскыд шыд, (вӧчны) салат. Колялӧн ыджыд чойыс — вузасьысь. Сійӧ (уджавны) лавкаын, (вузавны) челядьлы чачаяс.

5.

1) Тайӧ ... . Сійӧ пуӧ чӧскыд ... . Пусьысь уджалӧ ... .

2) Тайӧ ... . Сійӧ велӧдӧ ... . Велӧдысь уджалӧ ... .

3) Тайӧ ... . Сійӧ бурдӧдӧ ... . Бурдӧдысь уджалӧ ... .

4) Тайӧ ... . Сійӧ вузалӧ ... . Вузасьысь уджалӧ ... .

6.

1) Вузасьысь уджалӧ школаын. + − ?

2) Бурдӧдысь уджалӧ сёянінын. + − ?

3) Велӧдысь уджалӧ больничаын. + − ?

4) Пусьысь уджалӧ лавкаын. + − ?

5) Вузасьысь велӧдӧ челядьӧс. + − ?

6) Пусьысь вузалӧ нянь. + − ?

7) Бурдӧдысь пуӧ чӧскыд шыд. + − ?

8) Велӧдысь бурдӧдӧ челядьӧс. + − ?

* * *

коми кыв велӧдысь

математика велӧдысь

7.

Наталья Ивановна — коми кыв велӧдысь.

9.

Рома: Видза олан, Миша!

Миша: Чолӧм, Рома! Ме талун гӧститі Олег дорын. Сылӧн батьыс ... , уджалӧ сёянінын. Сійӧ жаритіс миянлы чӧскыд ... .

Рома: А ме тӧрыт ветлі Оля дорӧ. Сылӧн мамыс ... , уджалӧ школаын. Сійӧ козьналіс меным коми ... .

Миша: Ме тӧрыт ветлі больничаӧ бурдӧдны ... да аддзылі Светалысь батьсӧ. Сійӧ ... .

Рома: А ме талун лавкаысь аддзылі Настялысь мамсӧ. Сійӧ ... . Ме ньӧби сылысь кык кило ... . Став уджыс колана, сідз ӧд Миша?

Миша: Да, став уджыс колана.

10.

1) Олялӧн мамыс пусьысь. Сійӧ жаритіс чӧскыд чери.

2) Олеглӧн батьыс жаритіс чӧскыд чери.

3) Настялӧн мамыс бурдӧдӧ пель, ныр да горш.

4) Светалӧн батьыс вузасьысь.

5) Настялӧн мамыс вузалӧ яблӧг да груша.

6) Олеглӧн батьыс велӧдысь. Сійӧ козьналіс Ромалы небӧг.

7) Настялӧн мамыс пинь бурдӧдысь.

8) Олеглӧн батьыс пусьысь.

9) Рома ветліс бурдӧдысь дорӧ.

10) Став уджыс колана.

12а)

Менам мам уджалӧ школаын. Сійӧс шуӧны Мария Васильевнаӧн. Менам мам шань да мелі нывбаба, радейтӧ челядьӧс. Школаын сійӧ велӧдӧ коми кыв. Менам мам тӧлка да зіль ... . Сійӧ радейтӧ ассьыс уджсӧ.

12б)

1) Кыдзи шуӧны Олялысь мамсӧ?

2) Кодӧн уджалӧ Олялӧн мамыс?

3) Кӧні уджалӧ Олялӧн мамыс?

4) Мый велӧдӧ Олялӧн мамыс?

5) Кутшӧм Олялӧн мамыс?

6) Радейтӧ-ӧ ассьыс уджсӧ Мария Васильевна?

УРОКЪЯС 22–23 (лб. 98–104).

Бура кӧ уджалан, ылӧдз и нималан.

би

вурны

вурсьысь

ем

ёсь

кусӧдны

кусӧдчысь

шырны

шырсьысь

1.

вурсьысь

вурны

шырсьысь

шырны

кусӧдчысь

кусӧдны

би

кусӧдны би

шырны юрси

сынавны юрси

вурны платтьӧ

пуны шыд

ёсь ем

шырны ножичӧн

вурны мича платтьӧ

шырны кузь юрси

кусӧдчысь кусӧдӧ би

вурны ёсь емӧн

шырны ножичӧн юрси

киськавны ваӧн

повтӧм кусӧдчысь

2.

1) Кусӧдны гараж, вурны платтьӧ, повтӧм кусӧдчысь, киськавны ваӧн, шырны юрси, сынавны юрси, пуны шыд, ёсь ем, шырны ножичӧн.

2) Киськавны шлангӧн кӧдзыд ва. Вурны чойлы мича платтьӧ. Шырны пилысь сьӧд юрсисӧ. Ваӧн кусӧдны ыджыд би. Вурны ёсь емӧн гач. Шырны батьлысь юрсисӧ. Кусӧдчысь ваӧн киськаліс би.

3) Кусӧдчысь кусӧдӧ би. Шырсьысь шырӧ ножичӧн юрси. Вурсьысь вурӧ батьлы дӧрӧм. Повтӧм кусӧдчысь киськалӧ ваӧн би. Шырсьысь сыналӧ чойлысь кузь юрсисӧ.

3.

1) Вурсьысь вурӧ платтьӧ. 2) Шырсьысь шырӧ нывкаӧс. 3) Кусӧдчысь кусӧдӧ гараж. 4) Бурдӧдысь бурдӧдӧ пинь. 5) Велӧдысь велӧдӧ коми кыв. 6) Вузасьысь вузалӧ нянь. 7) Пусьысь пуӧ шыд.

4.

1) Пусьысь, пуны, пув, пурт, шыд.

2) Велӧдысь, рок, велӧдчысь, велӧдны, небӧг.

3) Бур, бурдӧдысь, бурдӧдчанін, бурдӧдны, пинь.

4) Би, кусӧдчысь, ножич, повтӧм, кусӧдны.

5) Ёсь ем, вурны, вурсьысь, дӧрӧм, вузасьысь.

6) Кусӧдны би, кусӧдчан шланг, шань бурдӧдысь, повтӧм кусӧдчысь.

7) Шырны юрси, енбиа шырсьысь, ёсь ножич, бур велӧдысь.

8) Шоныд шыд, ёсь ем, вурны платтьӧ, ёсь ножич.

9) Пуны шыд, ёсь пурт, вурны гач, чӧскыд рок.

5а)

а) шырсьысь

б) велӧдысь

в) пусьысь

г) бурдӧдысь

д) вурсьысь

е) вузасьысь

ж) кусӧдчысь

1) ёсь ем

2) шланг

3) ёсь ножич

4) весі

5) ручка

6) укол

7) ёсь пурт

8) сынан

9) пань

5б)

Шырсьысьлы колӧ ёсь ножич.

6.

а) Вурсьысь уджалӧ парикмахерскӧйын. + − ?

Шырсьысь уджалӧ пӧжарнӧй часьтын. + − ?

Кусӧдчысь уджалӧ ательеын. + − ?

б) Вурсьысь кусӧдӧ би. + − ?

Шырсьысь вурӧ платтьӧ. + − ?

Кусӧдчысь шырӧ батьӧс. + − ?

в) Вурны ёсь ножичӧн. + − ?

Кусӧдны ёсь емӧн. + − ?

Шырны кусӧдчан шлангӧн. + − ?

7.

зіль

повтӧм

енбиа

бур

шань

кывкутысь

тӧлка

вурсьысь

шырсьысь

бурдӧдысь

велӧдысь

кусӧдчысь

пусьысь

вузасьысь

8.

1) Мишалӧн мамыс ёсь ...-ӧн вурис мича ... да ... . Сійӧ бур ... .

2) Ромалӧн батьыс уджалӧ пӧжарнӧй часьтын. Сійӧ кусӧдчан шлангӧн кусӧдӧ ... . Ромалӧн батьыс повтӧм ... .

3) Ме ветлі парикмахерскӧйӧ. Енбиа ... шырис менсьым юрсиӧн ёсь ...-ӧн.

4) Мишалӧн пӧчыс уджалӧ ... . Сійӧ велӧдӧ ... . Мишалӧн пӧчыс тӧлка ... .

10.

Тайӧ ... . Сійӧ уджалӧ ательеын. ... вурӧ ..., ..., ... . Сійӧ киподтуя да пельк.

Тайӧ ... . Сійӧ уджалӧ парикмахерскӧйын. ... шырӧ, кудритӧ да краситӧ ... . Сійӧ шань, ..., ... .

Тайӧ ... . Сійӧ уджалӧ пӧжарнӧй часьтын. ... кусӧдӧ ... . Сійӧ ... да ... .

* * *

веськӧдлыны — веськӧдлысь

пӧжасьны — пӧжасьысь

вуджӧдчыны — вуджӧдчысь

сьывны — сьылысь

серпасасьны — серпасасьысь

стрӧитчыны — стрӧитчысь

медсестра, кассир, психолог, шопер, плӧтник.

11а)

Бурдӧд-ысь, велӧд-ысь, кусӧдч-ысь, пӧжась-ысь, вуджӧдч-ысь, сьыл-ысь, веськӧдл-ысь, гиж-ысь, пусь-ысь, серпасась-ысь, стрӧитч-ысь.

11б)

Вузасьны, вурсьыны, шырсьыны, пусьыны, веськӧдлыны, серпасасьны, бурдӧдны, велӧдны, гижны, йӧктыны, кусӧдчыны, кысьыны, пилитчыны, гладитчыны, песласьны, пӧжасьны, сьывны.

13а)

Оля: Видза олан, Настя! Мый вӧчин шойччан лунӧ?

Настя: Чолӧм, Оля! Вӧскресенньӧӧ ми мамкӧд ветлім шырсьыны. Мелі да шань шырсьысь медводз бура сыналіс менсьым кузь еджыд юрсиӧс, а сэсся ёсь ножичӧн мичаа шырис. А тэ, Оля, мый вӧчин?

Оля: А ми мамкӧд ветлім вурсьысь дорӧ. Сійӧ вурӧ менам мамлы сьӧд гач да мича еджыд пинжак. А меным вурас мича гожся платтьӧ. Ме быдма да тшӧтш лоа вурсьысьӧн. Меным кажитчӧ тайӧ уджыс.

Настя: А ме лоа велӧдысьӧн либӧ бурдӧдысьӧн. Кӧсъя уджавны челядькӧд.

Оля: Бура ми коллялім шойччан лун.

Настя: Да, зэв бура! Шойччим и колана уджъяс вӧчим.

13б)

1) Кытчӧ нывкаяс ветлісны шойччан лунӧ?

2) Кутшӧм Настялӧн юрсиыс?

3) Коді шырис Настялысь кузь юрсисӧ?

4) Мый шырсьысь вӧчис Настялы?

5) Мый вурӧ Олялӧн мамлы вурсьысь?

6) Кодлы вурсьысь вурас гожся платтьӧ?

7) Коді вурӧ сьӧд гач да мича еджыд пинжак?

13в)

1) Настялӧн дженьыд юрси. + − ?

2) Шырсьысь вурис гожся платтьӧ. + − ?

3) Вурсьысь шырис Настяӧс. + − ?

4) Настя ветліс вурсьысь дорӧ. + − ?

5) Оля ветліс шырсьысь дорӧ. + − ?

6) Вурсьысь вурис еджыд гач да сьӧд пинжак. + − ?

7) Шырсьысь дорӧ Настя ветліс выльлунӧ. + − ?

8) Вурсьысь дорӧ Оля ветліс батьыскӧд. + − ?

14а)

Профессия ним

Кутшӧм сійӧ

Кӧні уджалӧ

Мый вӧчӧ

Кутшӧм инструментӧн уджалӧ

вурсьысь

шырсьысь

кусӧдчысь

велӧдысь

пусьысь

бурдӧдысь

вузасьысь

14в)

1ʼ велӧдчысь: Тэныд кажитчӧ вурсьысьлӧн удж?

2ʼ велӧдчысь: Меным кажитчӧ вурсьысьлӧн удж. Вурсьысь вурӧ мича платтьӧяс, юбкаяс, гачьяс. А тэныд кутшӧм удж кажитчӧ?

1ʼ велӧдчысь: Меным кажитчӧ бурдӧдысьлӧн удж. Бурдӧдысь колӧ быд мортлы. Сійӧ бурдӧдӧ висьӧмъяс.

УРОКЪЯС 24–25 (лб. 105–112).

Зіль морт уджысь некор оз пӧтлы.

1.

бурдӧдысь

вузасьысь

вурсьысь

кусӧдчысь

пусьысь

шырсьысь

стрӧитчысь

веськӧдлысь

вуджӧдчысь

шопер

плӧтник

бур шырсьысь

тӧлка велӧдысь

бур шопер

шань шырсьысь

тӧлка велӧдысь

кывкутысь бурдӧдысь

сибыд вузасьысь

енбиа вурсьысь

повтӧм кусӧдчысь

киподтуя пусьысь

кывкутысь веськӧдлысь

киподтуя стрӧитчысь

киподтуя плӧтник

3б)

1) Кодӧн уджалӧ чойыс?

2) Кӧні сійӧ уджалӧ?

3в)

1) больнича

2) указка

3) бурдӧдысь

4) ӧти син

5) ӧшавны

6) мӧд син

* * *

Кодӧн?

бурдӧдысьӧн

велӧдысьӧн

4.

— Тэнад батьыд велӧдысь?

— Менам батьӧй абу велӧдысь. Сійӧ адвокат.

— Тэнад пӧчыд коді?

— Менам пӧчӧй — вурсьысь.

— Кодӧн уджалӧ тэнад мамыд?

— Менам мамӧй уджалӧ вурсьысьӧн.

7.

шань

уджалӧ

быд

олӧмын

Светалӧн

батьыс

пинь

Олялӧн

уджалӧ

пусьысь

мамыс

лавкаын

батьыс

удж

бурдӧдысьӧн

мамыс

колана

бур

Олеглӧн

Настялӧн

вузасьысьӧн

велӧдысь

8а)

Рома: Чолӧм, Миша! Кытчӧ мунан?

Миша: Чолӧм, Рома! Ме муна бать дорӧ удж вылас.

Рома: А кодӧн уджалӧ тэнад батьыд?

Миша: Батьӧй менам — кусӧдчысь, уджалӧ пӧжарнӧй часьтын. Сійӧ зэв визув да повтӧм. А тэнад батьыд кӧні уджалӧ?

Рома: Менам батьӧй уджалӧ больничаын. Сійӧ тӧлка да кывкутысь хирург, бурдӧдӧ йӧзлысь ки-кок, вӧчӧ операцияяс. А мамук бурдӧдӧ пемӧсъясӧс. Сійӧ зіль да мелі, радейтӧ гортса пемӧсъясӧс. А тэнад мамыд коді?

Миша: Менам мамӧй бура тӧдӧ коми кыв. Сійӧ зэв сибыд да тӧлка вуджӧдчысь. Мамук менам мелі да шань, радейтӧ пӧжасьны.

8б)

1) Кодӧн уджалӧ Мишалӧн батьыс? Кутшӧм сійӧ?

2) Коді уджалӧ бурдӧдысьӧн?

3) Кодӧн уджалӧ Мишалӧн мамыс? Кутшӧм сійӧ?

4) Кытчӧ мунӧ Миша?

5) Кӧні уджалӧ Мишалӧн батьыс?

8в)

1) Ромалӧн батьыс — вуджӧдчысь, уджалӧ пӧжарнӧй часьтын. + − ?

2) Мишалӧн мамыс — кусӧдчысь, уджалӧ больничаын. + − ?

3) Ромалӧн мамыс — хирург, радейтӧ пемӧсъясӧс. + − ?

4) Мишалӧн батьыс — пемӧсъясӧс бурдӧдысь, радейтӧ пӧжасьны. + − ?

5) Мишалӧн мамыс бура тӧдӧ коми кыв. + − ?

9.

Менам

мам

бать

пӧч

пӧль

ыджыд мам

ыджыд бать

тьӧт

дядь

уджалӧ (кӧні? кодӧн?) ... .

Сійӧ (кутшӧм?) ...

10.

1) Тӧлка бурдӧдысь пуӧ чӧскыд шыд. − ?

2) Зіль велӧдысь бурдӧдӧ висьысьӧс. − ?

3) Киподтуя пусьысь шырӧ кузь юрси. − ?

4) Енбиа шырсьысь кусӧдчан шлангӧн кусӧдӧ би. − ?

5) Сибыд вузасьысь вурӧ гӧрд платтьӧ. − ?

6) Повтӧм кусӧдчысь вузалӧ кӧм да паськӧм. − ?

7) Киподтуя вурсьысь пӧжалӧ чӧскыд шаньга. − ?

8) Сюсь вузасьысь бурдӧдӧ пемӧсъясӧс. − ?

9) Тӧлка вуджӧдчысь велӧдӧ математика. − ?

11а)

зіль, мелі да шань

шырӧ юрси

краситӧ юрси

тӧлка да кывкутысь

бурдӧдӧ йӧзӧс

вӧчӧ операцияяс

киподтуя да шань

пӧжалӧ пирӧг

пуӧ шыд да рок

киподтуя да кывкутысь

дзоньталӧ кран

дзоньталӧ трубаяс

12.

Новлӧ лым кодь еджыд паськӧм,

Пуӧ шыд да чӧскыд рок.

Лунтыр плита дорын ноксьӧ.

Зэв бур ... менам вок.

Сійӧ бурдӧдӧ кок, сійӧ бурдӧдӧ ныр,

И дась мездыны висьӧмысь пыр.

Сійӧ мелі да бур, пыдди пуктана морт.

Тайӧ ... — йӧзлы колана ёрт.

Сійӧ мездӧ йӧзӧс биысь,

Ачыс повтӧм да зэв збой.

...лы ыджыд «Аттьӧ!»

Сійӧ миянкӧд лун-вой!

Ю. Бызова

13.

Павел — ... . Сійӧ ... чӧскыд рок да шыд.

Коля — ... . Сійӧ ... би да мездӧ йӧзӧс пӧжарысь.

Вика — ... . Сійӧ ... паськӧм.

Борис — ... . Сійӧ ... челядьӧс.

Валя — ... . Сійӧ ... коми кыв.

14а)

Чолӧм, дона ёрт Ваня!

Талун миян урок вылӧ воліс Олег Петрович. Сійӧ кузь тушаа, гӧгрӧс чужӧма, сук сьӧд юрсиа, лӧз синма мужичӧй. Сійӧ уджалӧ больничаын пинь бурдӧдысьӧн.

Олег Петрович шань да тӧлка врач. Сійӧ висьталіс миянлы, мый пиньяс колӧ весавны кыкысь луннас, асылын да рытын. Петкӧдліс, кыдзи колӧ * весавны пинь, кутшӧм щӧтка колӧ бӧрйыны, мыйӧн пожъявны * вом. Висьталіс, мый колӧ сёйны рысь, чери, яй да юны йӧв.

Медым миян пиньяс эз висьны, вӧліны ёнӧсь, еджыдӧсь да дзоньвидзаӧсь, кыкысь вонас колӧ ветлыны пинь бурдӧдысь дорӧ. Пинь бурдӧдысьлӧн уджыс зэв колана. Ыста фотояс, видзӧдлы.

Воліс-ӧ тіян школаӧ кутшӧмкӧ профессияа морт? Мый висьталіс? Кутшӧм сійӧ? Гиж. Виччыся вочакыв.

Став бурсӧ!

Рома

* Колӧ — надо, нужно, необходимо.

* Пожъявны — полоскать.

14б)

1) Коді воліс школаӧ?

2) Кыдзи шуисны бурдӧдысьӧс?

3) Кутшӧм сійӧ?

4) Мый петкӧдліс Олег Петрович?

5) Мый висьталіс челядьлы пинь бурдӧдысь?

6) Мый колӧ вӧчны, медым пиньяс эз висьны да вӧліны дзоньвидзаӧсь?

7) Кутшӧм пинь бурдӧдысьлӧн уджыс?

8) А тэнад классӧ воліс пинь бурдӧдысь?

9) Кор Рома гижис письмӧсӧ?

14в)

1) Олег Петрович бурдӧдӧ йӧзлысь пиньяс.

2) Пинь бурдӧдысь висьталіс челядьлы, кыдзи видзны пиньяс.

3) Пиньяс колӧ весавны кыкысь луннас.

4) Пинь бурдӧдысь дорӧ колӧ ветлыны кыкысь вонас.

5) Рысь, чери, яй да йӧв — зэв колана сёян.

15.

1) Кутшӧм профессияа мортӧс серпасалӧма?

2) Кӧні мунӧ действиеыс?

3) Мый вӧчӧ уджалысь?

16.

1) Коді тэнад рӧдвужысь вӧчӧ тайӧ уджсӧ.

2) Мыйла тэ тшӧтш кӧсъян бӧрйыны тайӧ профессиясӧ.

УРОК 26 (лб. 113–119).

Сьӧкыда уджалан — чӧскыда сёян.

колӧ

кӧсйыны

кужны

лоны

1.

кӧсйыны

лоны

колӧ

кужны

кӧсъя лоны

колӧ лоны

колӧ кужны

кӧсъя лоны пусьысьӧн

колӧ лоны сюсьӧн

колӧ кужны вурсьыны

кӧсъя лоны бурдӧдысьӧн

колӧ лоны шаньӧн

кужны бура сёрнитны

кӧсъя лоны велӧдысьӧн

колӧ лоны киподтуяӧн

колӧ бура велӧдчыны

колӧ лоны повтӧмӧн

кужны чӧскыда пусьыны

колӧ лоны кывкутысьӧн

колӧ кужны уджавны

колӧ лоны сибыдӧн

2а)

1) Кӧсъя лоны бурдӧдысьӧн.

велӧдысь

кусӧдчысь

пӧжасьысь

вуджӧдчысь

сьылысь

вузасьысь

вурсьысь

шырсьысь

пусьысь

веськӧдлысь

стрӧитчысь

серпасасьысь

2) Колӧ лоны шаньӧн.

зіль

киподтуя

кывкутысь

пельк

повтӧм

сибыд

тӧлка

рам

сюсь

мелі

тэрыб

уджач

3) Колӧ кужны мичаа сёрнитны.

бура вурсьыны

чӧскыда пусьыны

сёрнитны йӧзкӧд

уджавны челядькӧд

ӧдйӧ котравны

чӧскыда пӧжасьны

мичаа сьывны

мичаа серпасасьны

отсавны ӧта-мӧдлы

кывзыны йӧзӧс

3.

1 велӧдчысь: Тэ кӧсъян лоны бурдӧдысьӧн?

2 велӧдчысь: Ме ог кӧсйы лоны бурдӧдысьӧн. Ме кӧсъя лоны юристӧн.

4.

1) Паша кӧсйӧ лоны ... . 2) Маша кӧсйӧ лоны ... . 3) Коля кӧсйӧ лоны ... . 4) Ира кӧсйӧ лоны ... . 5) Митя кӧсйӧ лоны ... .

5а)

Коля Канев кывкутысь, сибыд, тӧлка да зіль зонка. Кужӧ мичаа сёрнитны, ёртасьны, бура велӧдчӧ. Сійӧ лоас ... .

6.

1) Коля — уджач зонка, радейтӧ пусьыны. Сійӧ кӧсйӧ лоны ... .

2) Маша радейтӧ сынавны юрси, вӧчны причёскаяс. Сійӧ зэв мелі, кӧсйӧ лоны ... .

3) Оля вурис аканьлы платтьӧ, юбка, гач да сарапан. Сійӧ кӧсйӧ лоны ... .

4) Миша — визув, повтӧм да кывкутысь зонка, радейтӧ котравны. Сійӧ кӧсйӧ лоны ... .

5) Вика радейтӧ артасьны, веситны весі вылын яблӧг, сакар, кампет. Сійӧ зэв зіль. Кӧсйӧ лоны ... .

6) Аня — тӧлка да шань ныв. Сійӧ радейтӧ лыддьысьны, мичаа гижны. Кӧсйӧ лоны ... .

7) Рома — кузь тушаа, сьӧд юрсиа, нюмбана зонка. Сійӧ мичаа сьылӧ. Кӧсйӧ лоны ... .

8) Света — рам, но сюсь нывка. Сійӧ бура тӧдӧ английскӧй кыв, мичаа сёрнитӧ рочӧн. Кӧсйӧ лоны ... .

9) Слава — киподтуя зонка. Сійӧ мичаа серпасасьӧ, кӧсйӧ лоны ... .

10) Артём — зіль да вына зонка. Ветлӧдлӧ бассейнӧ. Кӧсйӧ лоны ... .

7а)

Рома: Миша, тэ кодӧн кӧсъян лоны?

Миша: Менам пӧльӧй сиктын велӧдысь. И ме тшӧтш кӧсъя лоны велӧдысьӧн. Велӧдысьлы колӧ лоны сюсьӧн, уджачӧн, шаньӧн, но стрӧгӧн. Колӧ кужны мичаа сёрнитны, интереснӧя висьтавны, радейтны челядьӧс. Ме кӧсъя велӧдны история. А тэ, Рома, кодӧн кӧсъян лоны?

Рома: Ме кӧсъя лоны повтӧм да кывкутысь кусӧдчысьӧн. Кута видзны йӧзӧс пӧжарысь. Кусӧдчысьлы колӧ кужны ӧдйӧ котравны, тэрыба кусӧдны би.

Миша: Рома, тэныд и меным, медым лоны велӧдысьӧн да кусӧдчысьӧн, медводз колӧ бура велӧдчыны!

Рома: Да, Миша, вай и водзӧ кутам бура да зіля велӧдчыны!

7б)

1) Кодӧн кӧсйӧ лоны Миша?

2) Кодӧн кӧсйӧ лоны Рома?

3) Кутшӧмӧн колӧ лоны велӧдысьлы?

4) Кутшӧмӧн колӧ лоны кусӧдчысьлы?

5) Мый колӧ кужны вӧчны велӧдысьлы?

6) Мый колӧ кужны вӧчны кусӧдчысьлы?

7в)

1) Мишалӧн пӧльыс вуджӧдчысь. + − ?

2) Мишалӧн пӧльыс олӧ да уджалӧ сиктын. + − ?

3) Кусӧдчысьлы колӧ лоны повтӧмӧн да кывкутысьӧн. + − ?

4) Велӧдысьлы колӧ кужны ӧдйӧ котравны. + − ?

5) Кусӧдчысьлы колӧ кужны мичаа сёрнитны. + − ?

6) Велӧдысьлы колӧ лоны повтӧмӧн. + − ?

7) Велӧдысь видзӧ йӧзӧс пӧжарысь. + − ?

8) Кусӧдчысь видзӧ йӧзӧс пӧжарысь. + − ?

8.

1 велӧдчысь: Кодӧн тэ кӧсъян лоны?

2 велӧдчысь: Ме кӧсъя лоны психологӧн.

1 велӧдчысь: Кутшӧмӧн колӧ лоны психологлы?

2 велӧдчысь: Психологлы колӧ лоны сюсьӧн, шаньӧн, сибыдӧн, рамӧн да меліӧн. Колӧ кужны кывзыны йӧзӧс, мичаа сёрнитны, отсавны налы.

9а)

Мыйӧн лоны?

Ывла вылын сідз и тадз

Коля лунтыр жвучкӧ мач.

Сылӧн сувтӧдӧма мог:

Лоны футболистӧн.

— Кӧсъя лётчикӧн ме лоны,

Таысь менӧ ошкӧ бать.

Кута велӧдчыны ёна,

Медым ставыс вӧлі «пять».

— Ог на тӧд ме кодӧн лоа,

Ыджыд арлыдӧ кор воа,

Гашкӧ, лоа инженерӧн.

Гашкӧ, милиционерӧн.

— Батьӧ моз жӧ, быдма кор

(Велӧдча ме бура),

Лоа сы моз жӧ шоперӧн, —

Ошйысьыштіс Юра.

— Шоперыд, дерт, абу лёк, —

Шыасис сэк Вова, —

Ас водзӧ ме пукта мог:

Космонавтӧн лоа.

9б)

1) Коля кӧсйӧ лоны инженерӧн.

2) Витя кӧсйӧ лоны космонавтӧн.

3) Юра кӧсйӧ лоны лётчикӧн.

4) Вова кӧсйӧ лоны футболистӧн.

5) Миша кӧсйӧ лоны шоперӧн.

10.

1. Шойччан лунӧ тэ: а) котралан, б) лыддьысян, в) отсалан мамыдлы пусьыны.

2. Кутшӧм тэнад радейтана урок: а) физкультура, б) роч кыв да коми кыв, в) математика урок.

3. Кутшӧм тэ: а) повтӧм, б) зіль, в) кывкутысь.

4. Тэ кӧ аддзан пӧжар, мый вӧчан: а) котӧртан кусӧдны, б) звӧнитан 01, в) мунан гортад.

5. Тэ кӧсъян сёйны, а мамыд удж вылын. Тэ а) виччысян мамтӧ, б) ветлан сёйны ёрт дорӧ, в) пуан ачыд.

6. Тэнад ичӧт чойыд оз куж вӧчны задача, тэ: а) он отсав, б) висьталан, кыдзи вӧчны, в) гижан дась вочакывсӧ.

7. Тэ косялін дӧрӧмтӧ. Мый мӧдан вӧчны: а) тшӧктан вурны мамыдлы, б) нуан ательеӧ, в) ачыд вуран.

1–10 балл — тэ зэв визув да повтӧм морт. Верман лоны кусӧдчысьӧн, спасательӧн, спортсменӧн.

10–15 балл — тэ зэв кывкутысь, зіль да шань морт. Татшӧм морт вермас лоны бурдӧдысьӧн, бухгалтерӧн, веськӧдлысьӧн, адвокатӧн, вуджӧдчысьӧн да велӧдысьӧн.

15–21 балл — тэ енбиа, сибыд да киподтуя морт. Верман лоны шырсьысьӧн, вурсьысьӧн, дизайнерӧн, сьылысьӧн, серпасасьысьӧн да артистӧн.

УРОК 27 (лб. 120–124).

Мастерыд тӧдчӧ удж сертиыс.

1.

бергавны

дӧмас

куш бӧж

ошйысьны

жугавны

шогсьыны

2.

1) Кӧч радейтӧ ... .

2) Ручлы кажитчӧ ... рӧмпӧштан водзын.

3) Гӧрд гач вылын лӧз ... .

4) Ручлӧн бӧжыс ... .

5) Ошлӧн ... кильчӧыс.

6) Ур пукалӧ мыр вылын да ... .

3.

Оліс-выліс кӧч. Сійӧ вӧлі зэв мудер, радейтіс ошйысьны. Ӧтчыд мунӧ тэрыб кӧч ош керка дорті. Аддзӧ: пукалӧ ош кильчӧ дорын да шогсьӧ.

— Чолӧм, ош! Мый нӧ шогсян?

— Чолӧм, кӧчиль! Да со кильчӧӧй жугаліс. Отсалан вӧчны?

— Радпырысь отсала! Ме — медся киподтуя стрӧитчысь.

Кӧч сувтӧдіс бедьтор да кӧрталіс кильчӧсӧ сунисӧн, а вомгорулас шуис: «И тадзи олас».

Кутіс ош кайны кильчӧ вылӧ, грыма-грама усис. Чеччис, а кӧчыд быттьӧ эз и вӧв.

— Но и мастер!

Чеччалӧ мудер кӧч водзӧ вӧрса туй кузя. Аддзӧ: бипур бокын ур шогсьӧ.

— Чолӧм, кӧзяюшка! Мый нӧ шогсян?

— Тшака шыд пуа да вунӧді, мый нӧшта колӧ шыдӧ пуктыны. Гашкӧ, тэ тӧдан?

— Дерт, ме тӧда. Ме — вӧрын медся зіль пусьысь.

Кӧч пуктіс шыдӧ турун да гудраліс шыдсӧ. Гудралӧ, а вомгорулас шуалӧ: «И тадзи олас».

Видліс ур шыдсӧ:

— Ой, кутшӧм курыд!

А кӧчыд пышйӧма нин.

Мунӧ кӧч водзӧ, аддзӧ: руч рӧмпӧштан водзын бергалӧ.

— Чолӧм, руч! Мый нӧ рӧмпӧштан дорын бергалан?

— Ме со бӧжӧс кӧсъя шырны. Ог тӧд, кытысь бур шырсьысьӧс аддзыны. Гашкӧ, тэ тӧдан?

— Да ме ӧд медся мелі шырсьысь вӧрын! Вай шыра.

Шурк-шарк вундаліс кӧч ручлысь бӧжсӧ, бӧжыс куш колис.

— Руч аддзис бӧжсӧ да кыдз тай уськӧдчис кӧч вылӧ, а кӧч чеччыштіс пу сайӧ да пышйис. Он аддзы.

Вӧрті котӧртігӧн кӧч косяліс гачсӧ. Аддзӧ: паныд сылы лэбӧ рака.

— Чолӧм, кӧч! Мый шогсян?

— Чолӧм! Да со гачӧс косялі. Отсав вурны.

— Окотапырысь. Ме ӧд медся тӧлка вурсьысь вӧрын.

Босьтіс рака ёсь ем, еджыд сунис, гӧрд дӧмас да вурис гачсӧ. Пасьталіс кӧч гӧрд дӧмаса гачсӧ да чуймис:

— Рака, менам ӧд лӧз гач, а тэ сы вылӧ гӧрд дӧмас вурин.

— Но и мый, и тадзи олас.

— Тадзи олас?!..

4.

1) Кӧч паныдасис ошкӧд.

2) Кӧч паныдасис ручкӧд.

3) Кӧч паныдасис уркӧд.

4) Кӧч паныдасис ракакӧд.

5.

1) Мый жугаліс ошлӧн?

2) Кыдзи кӧч вӧчис кильчӧсӧ?

3) Мый пуис ур?

4) Мый кӧсйӧ шырны руч?

5) Кыдзи кӧч косяліс гачсӧ?

6) Кутшӧм дӧмас вурис рака?

7) Кодлы отсаліс кӧч?

6.

1) шогсьӧ, дорын, ош, кильчӧ, пукалӧ, да.

2) пуӧ, тшака, бипур, ур, дорын, шыд.

3) шырны, руч, кӧсйӧ, мудер, бӧжсӧ.

4) чеччалӧ, туй, кӧч, вӧрса, кузя.

5) кӧчлы, ёсь, рака, вурис, гач, емӧн.

6) кайис, вылӧ, кильчӧ, ош, усис, да.

7.

1) Ош кӧсйӧ шырны бӧжсӧ. (?)

2) Ручлӧн жугаліс кильчӧыс. (?)

3) Ур вурис гач. (?)

4) Рака шырис ручлысь бӧжсӧ. (?)

5) Ош радейтіс ошйысьны. (?)

6) Ур пуис чӧскыд рок. (?)

7) Кӧч косяліс дӧрӧмсӧ. (?)

8) Рака вурис гӧрд гач. (?)

8.

1) Ур ... тшака шыд. 2) Кӧч ... ручлысь бӧжсӧ. 3) Рака еджыд сунисӧн ... лӧз гач. 4) Кӧч ... ошлы кильчӧ. 5) Кӧч ... ошйысьны. 6) Ош пукалӧ кильчӧ дорын да ... . 7) Рака ... кӧчлы гач. 8) Ош кайис кильчӧ вылӧ да ... . 9) Кӧч ... шыдӧ турун. 10) Кӧч котӧртіс да ... гачсӧ.

17а)

1) Зіль морт уджысь некор оз пӧт.

2) Бура кӧ уджалан, ылӧдз и нималан.

3) Этшаджык серав да унджык вӧч.

4) Уджтӧг и чаг он бергӧд.

5) Синмыд полӧ, а киыд вӧчас, он и тӧдлы.

6) Зіль мортыдлӧн кок пыдӧсыс век пӧсь.

7) Быд уджӧ кужӧмӧн босьтчы.

УРОК 28 (лб. 125–127).

Дзоньвидзалунтӧ некутшӧм деньга вылӧ он ньӧб.

* * *

веськыд

висьны

горш

кынӧм

мыш

пидзӧс

шуйга

2.

1) пельӧй

2) юрси

3) киӧй

4) синмӧй

5) кокӧй

6) чуньӧй

7) нырӧ

8) вомӧй

9) банӧй

4.

1) Веськыд ки,

2) шуйга кок,

3) юр,

4) чужӧм,

5) вом,

6) шуйга пель,

7) ныр,

8) веськыд син,

9) еджыд пинь,

10) ыджыд чунь,

11) гыж,

12) кынӧм,

13) пидзӧс,

14) мыш.

6.

пинь висьӧ

бать висьӧ

пель висьмис

чой висьмис

нин

7.

Менам висьӧ ... .

Менам висьмис ... .

8.

1) Тӧрыт менам ... пинь.

2) Шуйга киӧй кык лун нин ... .

3) Талун ёна ... кынӧмӧй.

4) Тӧрыт да талун пиньӧй ... .

5) Вежон сайын ... веськыд кокӧй.

6) Пӧчӧй кык во нин ... .

7) Тӧрыт ... горшӧй.

8) Тӧлысь нин ... пельӧй.

9) Тӧрыт ... шуйга пидзӧсӧй.

10) Тӧлысь сайын ёна ... мышкӧй.

11) Мышкӧй лунтыр ... .

12) Вежон сайын ... пельӧй.

10.

Бурдӧдысь: Мый тэнад висьӧ?

Висьысь: ... .

Бурдӧдысь: Кор висьмис?

Висьысь: ... .

2 лун сайын

вежон сайын

тӧрыт

талун

лунтыр

УРОК 29 (лб. 128–132).

Висьӧмыд быдӧнӧс нюкыртас.

* * *

доймыны

кайны

пыктыны

чегны

1.

висьмыны

доймыны

пыктыны

усьны

висьны

кайны

висьӧ

кынӧм висьмис

пидзӧс пыктіс

уси пидзӧс вылӧ

пель висьмис

горш пыктіс

ки чегис

температура кайис

кок доймис

пельӧй висьӧ

пӧч висьмис

чунь пыктіс

горшӧй доймӧ

юрӧй висьӧ

киӧй доймӧ

* * *

менам кокӧй

тэнад кокыд

сылӧн кокыс

2.

1) Кытчӧ киыд доймис?

2) Мыйла кынӧмыд висьмис?

3) Горшыд ёна пыктіс?

4) Талун пельӧй висьӧ.

5) Зонкалӧн киыс чегис.

6) Нывка усис пидзӧс вылас.

7) Чойлӧн температура кайис.

8) Воклӧн синмыс висьӧ.

9) Пельыд ёна висьӧ?

10) Тӧрыт менам кынӧмӧй висис.

11) Висьмис зонка, эз лэдзны мунны школаӧ.

12) Киыд мыйла пыктіс?

13) Кор кокыд доймис?

14) Ыджыд воклӧн пиньыс пыктіс.

15) Чойлӧн горшыс висьӧ, талун садйӧ оз мун.

16) Менам пидзӧсӧй пыктіс.

17) Кык лун кокӧй доймис.

18) Синмыд оз вись?

3.

горш

пинь

пель

кок

пидзӧс

доймис

пыктіс

висьмис

кайис

чегис

кынӧм

температура

ки

юр

чунь

4в)

Висьмӧдысь лым

5.

Тэнад висьӧ кынӧмыд?

Да, менам висьӧ кынӧмӧй.

Менам кынӧмӧй оз вись.

6а)

1. Менам температураӧй кайис.

2. Тэнад пиньыд пыктіс.

3. Зонкалӧн доймис пидзӧсыс.

4. Зонкалӧн чегис кокыс.

6б)

1) Кодлӧн кайис температура?

2) Мый доймис зонкалӧн?

3) Кодлӧн пыктіс пинь?

4) Кодар кокыс чегис зонкалӧн?

5) Мый висьӧ нывкаяслӧн?

6) Мый висьӧ зонкаяслӧн?

8.

Миша котӧртіс да усис. Сылӧн доймис кокыс.

а) Ме сёйи кӧдзыд мороженӧй. Менам ... .

Ме кынми ывлаын. Менам ... .

Тэ сёйин кампет. Тэнад ... .

Таня гуляйтіс шапкатӧг. Сылӧн ... .

Тэ сёйин мыськытӧм яблӧг. Тэнад ... .

Мишалӧн доймис кокыс, сы вӧсна мый сійӧ котӧртіс да усис.

б) Менам висьӧ кынӧмӧй, сы вӧсна мый ... .

Колялӧн пыктіс ки..., сы вӧсна мый ... .

Менам кайис температура..., сы вӧсна мый ... .

Тэнад доймӧ горш..., сы вӧсна мый ... .

9а)

Сулаліс мича арся поводдя. Лӧз енэжын нюмъяліс яръюгыд шонді. Пуяслӧн гӧрд да виж коръясыс дзирдалісны зарни рӧмӧн. Тайӧ мича арся асылӧ Миша садьмис водз. Найӧ сёрнитчисны Максим вокыскӧд да Рома ёртыскӧд ветлыны вӧрӧ тшакла. Сёйӧм бӧрын Миша Максимкӧд петісны кильчӧ вылӧ. Рома сулаліс нин калитка дорын.

— Но мый, ставӧн дасьӧсь? — юаліс Максим.

— Да! — ӧттшӧтш вочавидзисны Миша да Рома.

— Сідзкӧ, мӧдӧдчам.

Кутшӧм мича да сӧстӧм арся вӧрыс! Синтӧ гажӧдӧ пуяслӧн уна пӧлӧс рӧмыс. Зарни коръясыс шарӧдчӧны кок улын. А еджыд нитшкыс быттьӧ небыд ковёр.

Медводдза гоб сюрис Ромалы. Сійӧ вундіс тшаксӧ да мичаа пуктіс кӧрзинаӧ. Недыр мысти и Миша аддзис дона гоб. Кык час мысти кӧрзинаясыс тырисны ставныслӧн.

— Но мый, зонъяс, мӧдӧдчам? Тшак вотім, позьӧ мунны гортӧ, — шуис Максим.

Тшак вотысьяс мӧдӧдчисны туй кузя. Но друг пӧрӧм пу улысь кодкӧ жбыркнитіс. Миша повзьӧмысла чеччыштіс бокӧ да усис шуйга ки вылас.

— Повзинныд? — юаліс Максим. — Энӧ полӧй, тайӧ дозмӧр — вӧрса лэбач.

— Менам ёна доймӧ киӧй, ог вермы весиг вӧрзьӧдны, — шуис Миша.

— Пуксьы мыр вылӧ, вай видзӧдлам китӧ, — корис Максим.

Киыс вӧлі пыктӧма, гӧрдӧдӧма, чуньясыс эз куснясьны.

— Гашкӧ, киыд чегис? Вай беддялам, — тӧждысьӧмӧн шуис Максим. — Рома, тэ корсь кык веськыд бедь, а ме разя рюкзакысь кӧвсӧ. Кӧрталам Мишалысь кисӧ, мед нӧшта лёкджык оз ло.

Рома тэрыба корсис веськыд бедьяс.

— Со, ме аддзи некымын бедь. Коді лӧсялас?

Максим босьтіс кык бедь да кӧрталіс ки бердас вывсяньыс и увсяньыс рюкзак кӧвйӧн.

— Верман муннытӧ? — юаліс Рома. — Ме отсала тэныд, вай веськыд китӧ. Кутчысь, мед некытчӧ он усь.

Тшак вотысьяс надзӧникӧн петісны туй вылӧ. Регыд тыдовтчис налӧн сиктыс. Сиктын найӧ мунісны бурдӧдчанінӧ. Медводз вӧчисны снимок. Тыдовтчис, мый киыс чегӧма. Сэсся Мишалӧн ки вылӧ пуктісны гипс. Бурдӧдысь аттьӧаліс Ромаӧс да Максимӧс, ошкис колана отсӧг сетӧмысь да кывкӧрталіс: «Тэысь, Максим, петас тӧлка бурдӧдысь!»

9б)

1) Кытчӧ мунісны зонкаяс?

2) Кыдзи шуӧны зонкаясӧс?

3) Кодлы сюри медводдза тшак?

4) Коді зонкаяс пиысь доймис?

5) Мый лоис Мишакӧд?

6) Мыйла Миша усис?

7) Коді отсаліс Мишалы?

8) Мый вӧчис Максим?

9) Мый вӧчисны бурдӧдчанінын?

10) Мый шуис бурдӧдысь?

9в)

1) действиеыс мунӧ арын.

2) тшак сюри ставныслы.

3) вӧрса лэбач повзьӧдіс Мишаӧс.

4) Мишалӧн доймис киыс.

5) Рома да Максим кӧрталісны Мишалысь кисӧ.

6) бурдӧдысь ошкис зонкаясӧс.

УРОКЪЯС 30-31 (лб. 133–137).

Висьӧмыд — лёк, абу бур вок.

* * *

войт

войтӧдны

кыв

кызӧдӧ

насмука

норасьны

пожъявны

шонтыны

1.

кызӧдӧ

норасьны

насмука

кывйыд

войт

сёйны

юны

войтӧдны

пожъявны

менӧ ёна кызӧдӧ

менам насмука

кывйыд еджыд

сёйӧм водзын

сёйӧм бӧрын

кык войтӧн войтӧдны

войтӧдны нырӧ

пожъявны катшасина ваӧн

норасьны горш вылӧ

пуктыны градусник

ме кывза тэнӧ

шонты горштӧ

2.

1) Мый вылӧ норасян?

2) Менӧ ёна кызӧдӧ.

3) Чойлӧн насмука.

4) Тэнад кывйыд еджыд.

5) Войтӧдны пельӧ ӧти войтӧн.

6) Пожъявны горш катшасина ваӧн.

7) Бурдӧдысь кывзӧ висьысьӧс.

8) Юны лекарство сёйӧм водзын.

9) Тэнад кывйыд еджыд, горшыд гӧрд.

10) Висьысь норасьӧ веськыд пель вылас.

3.

юны

пожъявны

шонтыны

войтӧдны

лекарство

горш

кок

ныр

пель

сироп

ӧти войтӧн

сёйӧм водзын

сёйӧм бӧрын

4в)

1) Коді звӧнитіс больничаӧ?

2) Коді висьмис?

3) Кыдзи шуӧны кагаӧс?

4) Кӧні сійӧ олӧ?

5) Мый висьӧ кагалӧн?

6) Кор висьмис зонка?

7) Кор локтас бурдӧдысь?

6а)

Январ 15-ӧд лун, 2015ʼ во.

Висьысьлӧн норасьӧмъяс. Горшыс пыктӧма да гӧрд, кывйыс еджыд. Кызӧдӧ. Висьӧ шуйга пельыс. Температураыс 37,8 градус. Диагноз: ОРЗ.

Бурдӧдысьлӧн сӧвет: катшасина ваӧн пожъявны горш, шуйга пельӧ войтӧдны лекарство ӧти войтӧн, юны температураысь лекарство да кызӧмысь сироп. Локны январ 20-ӧд лунӧ.

Жук Л. С.

6б)

1) Миша норасьӧ кынӧм вылас.

2) Бурдӧдысь тшӧктіс пожъявны горш катшасина ваӧн.

3) Висьысьлӧн температураыс 39 градус.

4) Миша висьмис март 15-ӧд лунӧ.

5) Мишалӧн доймӧ веськыд кокыс.

6) Висьысьлӧн кывйыс лӧз.

7) Мишалӧн висьӧ веськыд пельыс.

8) Бурдӧдысь дорӧ колӧ локны январ 25-ӧд лунӧ.

9) Мишалӧн пыктіс горшыс.

* * *

пожъявны — пожъяв!

шонтыны — шонты!

7.

Юны, пожъявны, шонтыны, войтӧдны, сёйны, мыськыны, котравны, пасьтасьны, весавны, ньӧбны, узьны, гуляйтны, гижны, лыддьыны, пуктыны, кӧртавны, вӧчны, петны, мунны, петкӧдлыны, чеччыны, вайны, йӧктыны.

8.

1) ... горштӧ, 2) ... бурдӧдысьӧс, 3) ... пеляд, 4) ... коктӧ, 5) ... нырад, 6) ... китӧ, 7) ... быд асыв, 8) ... шоныда, 9) ... пиньтӧ, 10) ... лекарство, 11) ... крӧватьӧ, 12) ... температуратӧ.

юны, корны, пожъявны, водны, шонтыны, войтӧдны, сёйны, мыськыны, котравны, пасьтасьны, весавны, ньӧбны, мерайтны.

9.

1) Пожъяв горштӧ катшасина ваӧн.

2) Пасьтав шоныд шапка.

3) Пиньтӧ весав кыкысь луннас.

4) Войтӧд нырад кык войт.

5) Ньӧб аптекаысь лекарство.

6) Шонты коктӧ пӧсь ваын.

7) Мыськы китӧ сёйӧм водзын.

8) Мерайт температуратӧ да кор бурдӧдысьӧс.

9) Вӧч быд асыв зарядка.

10.

Вӧч тадзи:

Висьӧ кынӧм — мерайт температуратӧ, кор бурдӧдысьӧс, вод крӧватьӧ.

Висьӧ горш, пель, ки, кок, син, юр; менам насмука, менӧ кызӧдӧ.

УРОК 32 (лб. 138–142).

Висьӧмыд мортӧс пӧрысьмӧдӧ.

* * *

катшасина ва

1.

катшасина ва

кызӧдӧмысь сироп

насмукаысь капляяс

мазь отсалӧ

лекарство бурдӧдӧ

горш висьӧмысь катшасина ва

температураысь лекарство

кок висьӧмысь мазь

кынӧм висьӧмысь отсалӧ лекарство

меным сетісны мазь

2а)

Бурдӧдысь, бур, бурдӧдчан, бурдны, бурдӧдны.

* * *

кызӧдӧмысь

кынмӧмысь

насмукаысь

кынӧм висьӧмысь

3б)

Кызӧдӧмысь сироп,

насмукаысь капляяс,

кок висьӧмысь мазь,

пинь висьӧмысь лекарство,

пель висьӧмысь капляяс,

горш висьӧмысь катшасина ва,

температураысь сироп,

юр висьӧмысь лекарство,

син висьӧмысь капляяс,

кынмӧмысь пӧсь тшай,

кынӧм висьӧмысь лекарство,

кызӧдӧмысь лекарство,

горш висьӧмысь спрей.

4.

Лекарство

Капля

Мазь

Катшасина ва

отсалӧ/бурдӧдӧ

кызӧдӧм

кынӧм висьӧм

юр висьӧм

горш да пинь висьӧм

кынмӧм

кок висьӧм

син висьӧм

-ысь

5.

Ме сета тэныд кызӧдӧмысь сироп, насмукаысь капляяс, юр висьӧмысь лекарство.

Лекарствосӧ колӧ юны ӧти таблеткаӧн куимысь луннас сёйӧм бӧрын.

Вӧчӧй врачлысь тшӧктӧмсӧ!

Менӧ ёна кызӧдӧ. Вайӧй меным кутшӧмкӧ лекарство.

Меным колӧ насмукаысь капляяс.

Вайӧй меным, пӧжалуйста, юр висьӧмысь лекарство.

5б)

1) Ань корис кызӧдӧмысь сироп.

2) Висьысь ньӧбис насмукаысь капляяс.

3) Фармацевт тшӧктіс ветлыны бурдӧдысь дорӧ.

4) Висьысь ань кӧсйӧ ньӧбны юр висьӧмысь катшасина ва.

5) Фармацевт сетіс висьысьлы кызӧдӧмысь капляяс, насмукаысь лекарство, юр висьӧмысь сироп.

6) Лекарствосӧ колӧ юны ӧти таблеткаӧн куимысь луннас сёйӧм бӧрын.

7) Ань ньӧбис бинт да вата.

8) Висьысь корис вузасьысьлысь лекарство.

9) Фармацевт ньӧбис висьӧмысь лекарство.

5в)

1) мый висьӧ аньлӧн;

2) мый тшӧктіс вӧчны фармацевт висьысьлы.

6а)

Медводдза ситуация

Висьысь: Видза оланныд!

Фармацевт: Видза оланныд! Мый кӧсъянныд ньӧбны?

Висьысь: Со бурдӧдысьлӧн рецепт.

Фармацевт: Бурдӧдысь тшӧктӧма ньӧбны Тіянлы кызӧдӧмысь сироп, пель висьӧмысь лекарство да насмукаысь капляяс.

Висьысь: Кыдзи найӧс колӧ юны?

Фармацевт: Сиропсӧ колӧ юны сёйӧм водзын ичӧт паньӧн куимысь луннас. А лекарствосӧ колӧ войтӧдны шуйга пеляд куимысь луннас 2–3 войтӧн.

Висьысь: А насмукаысь кутшӧм лекарство позьӧ ньӧбны?

Фармацевт: Насмукаысь колӧ войтӧдны нырад вой кежлӧ со тайӧ лекарствосӧ 1–2 капляӧн.

Висьысь: Аттьӧ! Ме ставсӧ ньӧба.

Фармацевт: Бурдӧдчӧй!

Мӧд ситуация

Висьысь: Видза оланныд!

Фармацевт: Видза оланныд!

Висьысь: Ме тӧрыт ёна кынми, меным колӧ кутшӧмкӧ лекарство. Менӧ кызӧдӧ, менам насмука и висьӧ горш.

Фармацевт: А Ті ветлінныд бурдӧдысь дорӧ?

Висьысь: Эг. Ме ӧд сӧмын кынми.

Фармацевт: А температураыд вӧлі?

Висьысь: Температура эз вӧв и ӧні абу.

Фармацевт: Бур. Тіянлы колӧ ньӧбны кызӧдӧмысь сироп, горш висьӧмысь спрей да насмукаысь капляяс.

Висьысь: А кыдзи найӧс колӧ юны?

Фармацевт: Сиропсӧ колӧ юны сёйӧм бӧрын ичӧт паньӧн асывнас да рытнас. А спрейсӧ куимысь луннас резны горшад. Капляяссӧ войтӧдны нырад вой кежлӧ. Нӧшта колӧ ветлыны бурдӧдысь дорӧ.

Висьысь: Аттьӧ! Ме аски ветла бурдӧдчанінӧ.

Коймӧд ситуация

Висьысь: Видза оланныд!

Фармацевт: Видза оланныд! Мый кӧсъянныд ньӧбны?

Висьысь: Менам кык лун нин пиньӧй висьӧ. Эм пинь висьӧмысь лекарство?

Фармацевт: Ньӧбӧй со тайӧ лекарствосӧ. Сійӧ отсалас.

Висьысь: А кыдзи сійӧс колӧ юны?

Фармацевт: Ӧти таблеткаӧн сёйӧм водзын.

Висьысь: Бур! Кымын шайт сулалӧ?

Фармацевт: 468 шайт.

Висьысь: Аттьӧ!

Фармацевт: Бурдӧдчӧй!

6б)

1) Мый вылӧ норасьӧ висьысь.

2) Мый колӧ юны висьысьлы.

3) Кыдзи тшӧктіс юны лекарствояссӧ аптекаса уджалысь.

УРОК 33 (лб. 143–150).

Лб. 143:

Шыд да рок — медбур вок.

1.

Дзоньвидзалунтӧ колӧ видзны.

Дзоньвидзалунтӧ он ньӧб.

* * *

груша, лимон, киви, арбуз, помидор, лук, капуста, шаньга, повидлӧ, майонез, рис, греча, фарш, компот, сок.

морков, свеклӧ, яблӧг, пирӧг, ӧгуреч, картупель, варенньӧ, копей, тшай, сакар, сов, котлет, кампет, преник, печенньӧ

2.

Йӧв, нянь, персик, тшай, капуста, груша, преник, сок, морков, мандарин, черинянь, ва, лимон, торт, ӧгуреч, пирӧг, киви, шаньга, слива, помидор, лук, пицца, свеклӧ, шаньга, апельсин, копей, печенньӧ, компот, пироженӧй, картупель, пепси-кола, яблӧг, абрикос.

Лб. 145:

3б)

асыв -> асывнас

рыт -> рытнас

лун -> луннас

вой -> войнас

1) Асывнас ме сёя / юа ...

2) Луннас ме сёя / юа ...

3) Рытнас ме сёя / юа ...

3в)

ме кӧсъя

меным окота

1) Асывнас ме кӧсъя сёйны / юны ... .

2) Луннас меным окота сёйны / юны ... .

3) Рытнас ме радпырысь сёя / юа ... .

3г)

ме чайта

ме думысь

1. Ме чайта, оз ков сёйны ... .

2. Ме думысь, оз позь сёйны ... .

4.

1) Ӧгуреч, картупель, морков, переч, тшак, помидор.

2) Яблӧг, йӧв, рысь, нӧк, шомйӧв, вый, сыр.

3) Яй, котлет, калбас, рысь, шашлык, ветчина.

4) Йӧв, тшай, копей, компот, чери, ва.

5) Нянь, шаньга, пирӧг, печенньӧ, кампет, торт.

Лб. 146:

5в)

1) Кыдзи шуӧны нывкаӧс?

2) Кымын часын сійӧ чеччӧ?

3) Кымын минут сійӧ котралӧ?

4) Мый сёйӧ асывнас?

5) Мый сёйӧ луннас?

6) Мый сёйӧ рытнас?

7) Мый нывка сёйӧ школа бӧрын?

6а)

Миша: Рома, ме кӧсъя сёйны. Вай ветлам сёянінӧ.

Рома: Тані матын эм фаст-фуд, лок пыралам.

Миша: Тэ мый сёян?

Рома: Ме босьта кык шаньга, кока-кола да чипсы. А тэ?

Миша: А ме босьта пӧсь шыд, тушитӧм капуста да яй. А юны босьта морс.

7.

Борщ, чипсы, котлет, пепси-кола, ӧгуреча да капустаа салат, попкорн, пувъя морс, яблӧга компот, нянь, картупеля рок, свеклӧа салат, сола сельди, майонеза чипан кольк, капустаа шыд, тшака шыд, нӧк, помидора салат, рис, макарон, пуӧм сосиска, жаритӧм чипан, греча, жаритӧм картупель, крабӧвӧй салат, тшай, тушитӧм капуста.

8а)

Шуриклы шыд

Ми — куим вок. Шурик — медічӧт, дас ӧти арӧс тырис. Сійӧ миян медмича вӧлі: ыджыд лӧз синъясыс век мыйкӧ мӧвпалӧны, чужӧмыс еджыд, юрсиыс кудриа. Нывъяс шуӧны вӧлі сійӧс анделӧн.

Лб. 147:

Но друг висьмис миян анделным. Зэв лёк лоис сылы. Рытнас юрыс висьмис, ыджыд температура кайис, лолалӧ сьӧкыда. А ми, кык вок, пукалам сы дорын, видзӧдам сы вылӧ, ог тӧдӧй, мый вӧчны.

Котӧрті ме тьӧт дорӧ йӧвла. Сэсся пыри пекарняӧ еджыд нянь корыштны. Сетісны... Котӧрта бӧр гортӧ, сэтшӧм рад, мый чӧскыдторъяс судзӧді... А Шурик оз кӧсйы сёйны. Менам синваӧй петӧ.

Сэки ме котӧрті фельдшер дінӧ. Локтіс сійӧ, кутшӧмкӧ таблеткаяс вайис. Но и найӧ эз отсавны. Ичӧт вокным миян сотчӧ и сотчӧ. Мый кӧть сэсся вӧч!..

Видзӧда — локтӧ миянӧ Микит — сизимдас арӧса пӧль. Пондіс дед Шурикӧс видлавны. Кынӧмсӧ малаліс, горшсӧ да кывсӧ видзӧдліс. Быттьӧ фельдшер, быттьӧ мыйкӧ гӧгӧрвоӧ. Свежӧй пӧтка шыдӧн пӧ колӧ вердны сійӧс. Менам Гришаӧй пӧ коркӧ тадзи жӧ висьмыліс. Дозмӧр шыдӧн да турипув ваӧн пӧ бурдӧді.

— Ме котӧртла! — шуи ме кыдз верми збодерджыка, мед пӧль нинӧм эз казяв. — Котӧртла ме... Сӧмын ті тані Шурик бӧрся видзӧдыштӧй, эн эновтӧй.

Миян вӧлі важиник пищаль. Зарадиті ме дас патрон, зептӧ сюйи нянь тор, куим картупель. Аскӧд босьті вӧралан важ пурт. И мӧдӧдчи.

8б)

1) Коді висьталысьыс тайӧ гижӧдын?

2) Коді шӧр геройыс тайӧ висьтын?

3) Мый лоис Шуриккӧд?

4) Коді да кыдзи видлаліс Шурикӧс?

5) Мый колӧ Шуриклы, медым бурдны?

Лб. 148:

8в)

1) Шурик дорӧ локтіс фельдшер.

2) Шурик ёна висьмис.

3) Микит пӧль тшӧктіс вердны Шурикӧс пӧтка шыдӧн.

4) Федя вайис чӧскыдторъяс.

5) Шурик дорӧ локтіс Микит пӧль.

6) Федя котӧртіс йӧвла да еджыд няньла.

7) Федя корис фельдшерӧс.

Лб. 149:

9.

1) Тэ сёян куимысь луннас?

2) Тэ уна сёян асывнас?

3) Тэ асывнас сёян рок да нянь?

4) Тэ сёян куимысь луннас йӧла сёян?

5) Тэ сёян куимысь луннас град выв пуктасъяс?

6) Тэ быд лун сёян кутшӧмкӧ фрукт?

7) Сёян-ӧ тэ яй кыкысь вежоннас?

8) Тэ быд лун сёян рис, макарон, маннӧй рок?

9) Сёян-ӧ тэ оливкӧвӧй вый?

10) Тэ этша сёян сов да сакар?

11) Юан-ӧ тэ литр ва луннас?

12) Видзӧдан-ӧ тэ, кымын килокалорий быд сёянын?

Мый артмис?

12 «да» — олан 100 арӧсӧдз;

10–11 «да» — зэв бура сёян, но позьӧ сёйны бурджыка;

5–9 «да» — тэ сёян бура, но колӧ сёйны бурджыка;

1–4 «да» — колӧ бура думыштны, мый да кыдзи тэ сёян.

* * *

ТАЙӦ ИНТЕРЕСНӦ!

Важысянь нин бурдӧдысьяс да диетологъяс став мир пасьта вензьӧны, кутшӧм сёян бур, а кутшӧм — лёк. Но ӧткымын сёян йылысь найӧ мӧвпалӧны ӧткодя.

Яблӧг бур желудоклы да сьӧлӧмлы. Диетологъяс тшӧктӧны сёйны 1–2 яблӧг полдник дырйи.

Лук да чеснӧк абу сӧмын сёян, но и уна висьӧмысь лекарство. Найӧ ёнмӧдӧны иммунитет да бурдӧдӧны. Лук отсалӧ насмука дырйи.

Морков озыр А витаминӧн. Тайӧ витаминыс колӧ миян синлы. Морков видзӧ ракысь.

Ӧрек бур сьӧлӧмлы да синлы.

Кӧсъян кӧ лоны дзоньвидзаӧн да вынаӧн, сёй унджык чери. Сійӧ бур сьӧлӧмлы. Йӧлын да мукӧд йӧла сёянын уна кальций. Сійӧ колӧ миян лыяслы.

Турунвиж тшай ёнмӧдӧ иммунитет.

Лб. 150:

Ма отсалӧ прӧстуда да сьӧлӧм висьӧмысь. Сакар да кампет пыдди бурджык сёйны ма.

Банан озыр А, С да В6 витаминъясӧн. Сійӧ бур сювъяслы да вирлы. Банан сетӧ содтӧд вын.

Оливкиын уна Е витамин да железо. Салатъясӧ бурджык пуктыны оливки вый.

Ставлы тӧдса, мый мортлӧн дзоньвидзалун заводитчӧ тырбура сёйӧмсянь. Тӧждысь ас вӧснаыд! Нянь да сов!

* Вензьыны 'спорить'.

11.

1) кыдзи да мыйла колӧ тырбура сёйны.

2) мый бурджык: видзны дзоньвидзалун либӧ бурдӧдны висьӧмъяс.

УРОК 34 (лб. 151–155).

Лб. 151:

Вын-эбӧс кӧ лоӧ, корысьӧ ог воӧй.

1.

Вятчанин Аркадий Аркадьевич

Сметанина Раиса Петровна

Иовлева Мария Вячеславовна

Рочев Василий Васильевич

мелі, шань, рам

сюсь, вына, тэрыб

кывкутысь, тӧлка, повтӧм

зіль, смел, авъя

Лб. 152:

2.

Ме кӧсъя лоны вынаӧн, сюсьӧн, ... .

3а)

Кӧсъян кӧ лоны дзоньвидзаӧн да ёнӧн, колӧ:

— чеччыны водз;

— асывнас вӧчны зарядка;

— водӧм водзын сёйны;

— куйлыны диван вылын да видзӧдны телевизор;

— быд лун занимайтчыны спортӧн;

— узьны 9 час;

— сёйны яй, чери, йӧв, рысь, фруктъяс да град выв пуктасъяс;

— сёйны чипсы;

— лунтыр да войбыд пукавны интернетын;

— асывнас сёйны рок;

— этша сёйны сов да сакар;

— быд лун юны литра пепси-кола;

— гуляйтны.

3в)

Вӧч тадзи:

— Ме кӧсъя лоны ... да ... . Мый меным колӧ вӧчны?

— Чеччы водз, ...

4.

Спортӧн колӧ занимайтчыны, медым ...

1) лоны дзоньвидзаӧн;

2) лоны нималанаӧн;

3) лоны ёнӧн да вынаӧн;

4) шедӧдны вермӧмъяс;

Лб. 153:

5) аддзывны став мирсӧ;

6) кужны уджавны чукӧрӧн;

7) унджык кад котравны ывлаын;

8) лоны ыджыд терпенньӧа мортӧн;

9) бура узьны;

10) лоны мичаӧн;

11) вӧлі кыпыд ру;

12) тӧдмасьны выль ёртъяскӧд.

6.

ворсны

футболысь

баскетболысь

хоккейысь

НО!

мачӧн

паличӧн

ракеткаӧн

Вӧч тадзи:

Ме ворса футболысь.

8.

— Субӧтаӧ ме ветлӧдла бассейнӧ.

— Да, тадзи! Субӧтаӧ ме ветлӧдла бассейнӧ.

— Абу тадз! Субӧтаӧ ме ог ветлӧдлы бассейнӧ. Бассейнӧ ме ветлӧдла выльлунӧ.

Лб. 154:

9а)

Аня: Чолӧм, Миша!

Миша: Чолӧм, Аня!

Аня: Важӧн ме тэнӧ эг аддзыв. Кыдзи олан? Кытчӧ татшӧм ыджыд сумкаӧн мунан?

Миша: Гортӧ муна, тренировка вылӧ ветлі. Каратеӧн занимайтча.

Аня: Быд лун ветлӧдлан?

Миша: Ог. Куимысь вежоннас: выльлунӧ, серӧдаӧ да пекничаӧ.

Аня: Кутшӧм вермӧмъяс шедӧдін?

Миша: Ме карса соревнованньӧын чемпион.

Аня: Молодеч! Мый нӧ он ошйысь?

Миша: Ошйысьны абу мича. Ме занимайтча, медым лоны вынаӧн да дзоньвидзаӧн.

Аня: Но и, бур. Чуймӧдін тэ менӧ. Сиа ыджыд вермӧмъяс!

Миша: Аттьӧ, Аня! Аддзысьлытӧдз!

9б)

1) Кутшӧм тренировка вылӧ ветлӧ Миша?

2) Мыйла Миша занимайтчӧ каратеӧн?

3) Мый сиис Мишалы Аня?

4) Кутшӧм вермӧмъяс шедӧдіс Миша?

9в)

1) Миша паныдасис Вера тьӧткӧд.

2) Миша кӧсйӧ лоны нималанӧн.

3) Миша занимайтчӧ каратеӧн.

4) Миша ветлӧдлӧ тренировка вылӧ кыкысь вежоннас.

5) Миша кӧсйӧ лоны вынаӧн да дзоньвидзаӧн.

6) Миша занимайтчӧ боксӧн.

7) Миша — республикаса чемпион.

Лб. 155:

10.

1) Катя, вылӧ, ветлӧдлӧ, гимнастика. 2) радейтӧ, Маша, йӧктыны. 3) футболысь, ворсны, Ваня, ветлӧдлӧны, да, Коля. 4) ме, асыв, быд, чечча, водз. 5) тэ, вартчан, Ира, бура? 6) ветлӧдлам, ми, бассейнӧ, окотапырысь. 7) акробатика, ветлӧдла, субӧтаӧ, ме, вылӧ.

11.

1) Чеччыны водз; 2) быд лун занимайтчыны спортӧн; 3) быд лун сёйны гамбургер либӧ чипсы; 4) асывнас сёйны рок; 5) уна кад пукавны компьютер сайын; 6) асывнас вӧчны зарядка; 7) этша сёйны сов да сакар; 8) узьны 5 час быд лун; 9) водӧм водзын сёйны; 10) куйлыны диван вылын да видзӧдны телевизор; 11) сёйны яй да чери; 12) ёна лыддьысьны; 13) ӧбед дырйи сёйны пӧсь шыд; 14) быд лун юны литра пепси-кола; 15) быд лун гуляйтны 2 часысь не этшаджык; 16) сёйны фруктъяс да град выв пуктасъяс; 17) котравны; 18) сёйны йӧв да йӧла сёян.