5' класс. Коми кыв. Мӧд юкӧн (2017)

АУДИОСОПРОВОЖДЕНИЕ

в помощь школьникам, изучающим коми язык по книге:

Т. В. Якубив, Т. Д. Поликарпова, Ю. А. Бызова

Коми язык. 5 класс. Часть 2.

Сыктывкар: Анбур, 2017.

УРОКЪЯС 35–36.

АР — КОМИ МУЛӦН МИЧ

Лб.3:

Арын дас кык поводдя пуксьылӧ.

* * *

арся
буситны
ва гуран
зэра
зэрны
кын
кынтавны
лэчыд
пӧльтны

ар
арся
поводдя
зэр
кӧдзыд
зарни
ыркыд
сынӧд
кын
ва гуран
буситны
вижӧдны
зэрӧ
кынтавны
няйт
пӧльтны
тӧв
лэчыд
кымӧр
енэж

арся поводдя
кӧдзыд тӧв
пӧльтӧ лэчыд тӧв
зэра ар
зарни ар
ыркыд сынӧд
няйт ва гуран
ывлаын буситӧ
буситана зэр
кын ва гуран
сёр ар
виж коръяс
няйт му
кымӧра енэж
тӧла поводдя

2а)

1) Ывлаын зэв кӧдзыд. 2) Пуксис зарни ар. 3) Ывлаын зэрӧ, няйт. 4) Муыс няйт да ва. 5) Пуяс вылын виж коръяс.

Лб. 4:

6) Ывлаын то буситӧ, то зэрӧ. 7) Няйт ва гуранъяс кынмисны. 8) Пуксис зэра поводдя. 9) Ывлаын ыркыд. 10) Арся поводдяыд зэра да кӧдзыд. 11) Талун войнас кынталіс. 12) Арын сынӧдыс ыркыд. 13) Арся кымӧръяс вайисны зэр. 14) Няйт му кынмис, усис медводдза еджыд лым. 15) Талун ывлаын пӧльтӧ кӧдзыд тӧв. 16) Ю кынмис. 17) Виж да гӧрд коръяс усисны му вылӧ. 18) Няйт ва гуранын ваыс кынмис. 19) Тӧрыт лунтыр зэрис.

кӧдзыд
арся
зэра
зарни
ыркыд
кын
лэчыд
ва
кымӧра
тӧла
няйт
енэж
поводдя
зэр
ар
кор
ва гуран
тӧв
му

Воис (...). Пуяслӧн (...) вижӧдісны, гӧрдӧдісны. Сынӧдыс лоис (...). Ывлаын (...). Няйт (...) кынмисны. Пӧльтӧ (...). Коръяс усьӧны (...). Сьӧд кымӧръяс вайӧны (...). Ывлаын то (...), то (...). (Лунъяс) лоисны дженьыдӧсь. Войнас (...). Со кутшӧм (...).

Лб. 5:

* * *

виж — вижӧдны
сьӧд — сьӧдӧдны
НО: еджыд — едждӧдны

5а)

1) Сьӧд, 2) лӧз, 3) руд, 4) веж, 5) гӧрд.

5б)

Вижӧдны, сьӧдӧдны, гӧрдӧдны, едждӧдны, рудӧдны, вежӧдны, лӧзӧдны

1) Ывлаын зарни ар. — Мамлы тырис 40 ар.
2) Ывлаын талун пӧльтӧ кӧдзыд тӧв. — Воис кӧдзыд тӧв.
3) Арся вой пемыд да гажтӧм. — Ывлаын пӧльтӧ вой тӧв.
4) Кыдз коръяс вижӧдісны. — Кыдз тэ велӧдчан?
5) Пелысь кор вижӧдіс. — Кор тэнад чужан лун?
6) Быд лун колӧ юны ва. — Менам став паськӧмӧй ва.
7) Пусьысьлӧн эм лэчыд пурт. — Пӧльтӧ лэчыд тӧв.

7а)

Воис зэра ... . Арся ... лоис пемыд да гажтӧм. Тшӧкыда зэрӧ либӧ буситӧ. Пуяс вылын коръяс вижӧдісны. Медводз за-

Лб. 6:

-водитіс гылавны кыдз ... . Талун ывлаын пӧльтӧ лэчыд вой ... . Ва гуранъясын ... кынмис. Регыд пуксяс кӧдзыд ... . Декабр 15-ӧд лунӧ менам чужан лун. Меным тырас 13 .... А ... тэнад чужан луныд?

8а)

Рома: Алло! Миша, бур рыт!
Миша: Бур рыт, Рома!
Рома: Кыдзи олан, Миша? Мый вӧчан шойччан лунӧ сиктын?
Миша: Миян ставыс бур. Талун лунтыр чукӧртім картупель. А ӧні шойччам, шонтысям пач дорын. Регыд мӧдӧдчам карӧ. Аски ӧд школаӧ колӧ мунны. Ывлаын кӧдзыд, пӧльтӧ лэчыд тӧв, зэрӧ. Луннас вӧлі вит градус шоныд, а ӧні сӧмын ӧти градус. Войнас кынталас. А Сыктывкарын кутшӧм поводдяыс?
Рома: Луннас вӧлі дас градус шоныд. Ывлаыс вӧлі шондіа, эз зэр. Ӧні сынӧдыс ыркыд, пӧльтӧ лэчыд тӧв. Нёль градус сӧмын.
Миша: Ми регыд петам туйӧ, аддзысям аски школаын. Став бурсӧ!
Рома: Бур туй! Аддзысьлытӧдз!

8б)

1) Коді ветліс сиктӧ?
2) Мый вӧчис шойччан лунӧ Миша?
3) Кымын градус вӧлі сиктын луннас и рытнас?
4) Кымын градус вӧлі карын луннас и рытнас?
5) Кӧні вӧлі шондіа?
6) Коді шойччан лунсӧ колляліс карын?
7) Кӧні аддзысясны зонкаяс?
8) Кутшӧм вӧлі поводдяыс сиктын?
9) Кутшӧм поводдя сулаліс карын?

Лб. 7:

8в)

1) Сиктӧ ветліс Рома.
2) Карын вӧлі шоныдджык.
3) Шойччан лунӧ Рома чукӧртіс картупель.
4) Сиктын вӧлі дас градус шоныд.
5) Карын зэрис, пӧльтіс кӧдзыд тӧв.
6) Зонкаяс аддзысясны школаын.
7) Сиктын муыс няйт да ва.
8) Карын войнас кынталас.
9) Сиктын вӧлі сизим градус шоныд.

шондіа лун
зэра поводдя
ыркыд сынӧд
няйт туй
кузь лун
лэчыд тӧв
пемыд вой

шоныд тӧв
югыд вой
дженьыд лун
кымӧра лун
шондіа поводдя
сӧстӧм туй
шоныд сынӧд

***

Арся тӧлысь нимъяс

кӧч тӧлысь
йирым тӧлысь
вӧльгым тӧлысь

11.

Рыт и асыв зэрӧ. 2) Усьӧ медводдза лым. 3) Пуяс вылын уна рӧма коръяс: турунвиж, гӧрд, виж.

Лб. 8:

13а)

1) Август помын нин сынӧд лоӧ ыркыд. Торъя * нин ёна ыркыд асывнас, а сентябрын весиг кӧдздӧдлӧ. Войнас няйт ва гуранъяс кынмалӧны. Пӧльтӧ лэчыд кӧдзыд тӧв. Сійӧ лёкысь нетшкӧ * пуяс вылысь гӧрд да виж коръяссӧ, шебралӧ * ва мусӧ. Зэра сьӧд кымӧръяс ӧшалӧны енэжын. Тшӧкыда * буситӧ либӧ зэрӧ. А кутшӧм пемыд да кузь арся войыс!
К. Ушинскӧй серти

Лб. 9:

2) Вӧр-ва матушка! Арын кутшӧм тэ мича да гажа! Пелысь пулӧн розъясыс гӧрдӧдӧны, кыдзлӧн коръясыс вижӧдӧны. Пожӧмъяс шувгӧны. Вӧрын югыд да лӧсьыд. Кок улын кос коръяс шарӧдчӧны. Пӧльтӧ небыдик тӧв. А сынӧдыс кутшӧм шоныд да сӧстӧм. Мунан вӧрӧ, а арся шондіыс нюмъялӧ мича лӧз енэжас, лӧсьыда мыштӧ шонтӧ. Арся вӧрыд озыр. Сійӧ козьналӧ миянлы юмов пув да чӧскыд тшак. Чукӧрт сӧмын!
Г. Фёдоров)

* Торъя — особенно.
* Нетшкыны — срывать.
* Шебравны — укрывать.
* Тшӧкыда — часто.

13в)

1) Арся войяс югыдӧсь да дженьыдӧсь.
2) Арын йӧз чукӧртӧны тшак да вотӧс.
3) Арын пӧльтӧ кӧдзыд тӧв.
4) Арся поводдяыд зэра да гажтӧм.
5) Арын шоныд да гажа.
6) Арын тшӧкыда зэрӧ либӧ буситӧ.
7) Арын пу коръяс сьӧдӧдӧны.
8) Арын сылӧ лым.
9) Арын кок улын шарӧдчӧны кос коръяс.

13г)

1) Арся вӧрын позьӧ чукӧртны тшак да вотӧс.
2) Арся вӧрын муыс кос.
3) Арын сынӧдыс шоныд.
4) Арын муыс няйт да ва.
5) Арся пуяс гӧрдӧдӧны да вижӧдӧны.
6) Арся войын пемыд да гажтӧм.
7) Арся шонді ёна шонтӧ.

Лб. 10:

13е)

енэж
сынӧд
му
тӧв
поводдя

Лб. 11:

15а)

1) Вӧрын уна пелысь — зэра ар лоӧ.
2) Черань везйыс уна — арыс лоӧ ясыд, а тӧлыс кӧдзыд.
3) Арын лэбалӧны номъяс — тӧлыс лоӧ небыд.
4) Сёр арын петісны тшакъяс — дыр на оз усь лым.

Лб. 12:

16.

1) Серпас вылысь ми аддзам ыджыд ва гуран.
2) Ва гуран сайын тыдалӧ арся вӧр.
3) Серпас вылын художник петкӧдліс ты.
4) Серпас вылын дзирдалӧ шонді.
5) Руд кымӧр ӧшйӧма пуяс вылӧ.
6) Тыын ва заводитӧма кынмыны.
7) Пуяс вылын коръяс турунвижӧсь.
8) Руд енэжын тыдалӧны лэбачьяс.
9) Серпас вылын серпасалӧма сикт.
10) Пуяс вылын коръяс вижӧдісны.
11) Енэжыс сӧстӧм да лӧз.
12) Виж коръяс заводитісны сьӧдӧдны.
13) Лэбачьяс лэбӧны лунвылӧ.
14) Серпас вылын зэра лун.
15) Луныс пемыд да гажтӧм.
16) Енэжын руд кымӧръяс.
17) Серпас вылын мича шондіа лун.

Коми кыв рочьяслы. 5-ӧд класс. Лб. 14-25.

Урокъяс 37–38.

ТӦВ — МОЙД КОДЬ КАД

Лб. 14:

Кӧдзыд кӧ, абуджык лӧддзӧсь.

* * *

вой тӧв
джуджыд
йи
сэзь
тола
турӧб

вой тӧв
турӧб
джуджыд
йи
сэзь
кыз йи
пушыд лым
сэзь кымӧр
кӧдзыд лым чир
югыд сӧстӧм лым
джуджыд тола
лэчыд вой тӧв

Усьӧ небыд лым.
Ывлаын лӧнь.
Заводитчис лёк турӧб.
Лэбалӧны еджыд лым чиръяс.

Джуджыд лым толаяс.
Турӧб гартӧ лымсӧ.
Кыз йи улын узьӧны черияс.
Енэжын дзирдалӧны кодзувъяс.

1) Ывлаын 30 градус кӧдзыд. 2) Лымйыс шебраліс кын мусӧ. 3) Кыз лым улын узьӧ му. 4) Пуяс вылын лым шапкаяс. 5) Тӧлын тшӧкыда пӧльтӧ лэчыд вой тӧв. 6) Юяс да тыяс узьӧны кыз йи улын. 7) Лёк турӧб гартӧ лымсӧ. 8) Туйяс бокын джуджыд лым толаяс. 9) Кӧдзыд тӧв кынтіс ва и му. 10) Сынӧдын лэбалӧны мича, пушыд лым чиръяс. 11) Сэзь енэжын дзирдалӧны кодзувъяс.

Лб. 15:

кӧдзыд
лымъя
джуджыд
кыз
сэзь

тӧв
поводдя
турӧб
сынӧд

1) Воис ... тӧв. 2) Кынмис ... и ... . 3) Югыд сӧстӧм ... шебраліс мусӧ. 4) Юяс да тыяс узьӧны кыз ... улын. 5) Ывлаын ... . 6) Енэжыс ... . 7) Сынӧдын лэбалӧны ..., ..., ... лым чиръяс. 8) Тшӧкыда пӧльтӧ лэчыд вой ... . 9) ... гартӧ лымсӧ. 10) Туйяс бокӧ сійӧ тэчӧ джуджыд лым ... .

* * *

Тӧвся тӧлысь нимъяс

ӧшым тӧлысь
тӧвшӧр тӧлысь
урасьӧм тӧлысь

лун тӧв
вой тӧв
рытыв тӧв
асыв тӧв
рытыв-лун тӧв
асыв-вой тӧв
рытыв-вой тӧв
асыв-лун тӧв

вой, войвыв
асыв, асыввыв
лун, лунвыв
рыт, рытыв, рытыввыв

Лб. 16:

8а)

Кӧдзыд, вой тӧв, тӧла, шондіа, кымӧра, рытыв тӧв, лӧнь, кузь, дженьыд, пемыд, ляпкыд, югыд, шоныд, лун тӧв, асыв тӧв, джуджыд, шондітӧм, сэзь.

Лб. 17:

8б)

Вӧч тадзи:

1 велӧдчысь: Енэжыс кымӧра.
2 велӧдчысь: Абу. Енэжыс сэзь!

1) Пуксис мича, гажа асыв. — Талун пӧльтӧ асыв тӧв.
2) Лун и вой зэрӧ. — Кык лун пӧльтӧ вой тӧв.
3) Пуксис шондіа лун. — Миян школа лунӧ видзӧдӧ.
4) Кодзула рыт. — Керка ӧшиньыс рытӧ видзӧдӧ.

10.

1) лым, ывлаын, усьӧ, небыд.
2) пуксис, му вылӧ, тӧв, кӧдзыд.
3) лэчыд, пӧльтӧ, вой тӧв.
4) лэбалӧны, сынӧдын, лым чиръяс, мича.
5) тӧв, му, ва, да, кӧдзыд, кынтіс.
6) йи улын, юяс, да, узьӧны, тыяс, кыз.
7) гартӧ, лёк, лымсӧ, турӧб.
8) лым, джуджыд, бокын, туйяс, толаяс.
9) градус, ывлаын, кӧдзыд, комын.
10) дзирдалӧны, енэжын, сэзь, кодзувъяс.
11) кын, шебраліс, лым, мусӧ.

11.

Тӧв

Му вылӧ пуксис зарни тӧв, кынтіс му и ва. Сынӧдын лэбалӧны мича еджыд коръяс. Ывлаын шоныд. Енэжыс кымӧра, дзирдалӧны югыд кодзувъяс. Пӧльтӧ небыд лун тӧв. Пуяс сулалӧны гӧрдӧсь, пасьталӧмаӧсь турунвиж шапкаяс. Зэр пуктіс керка вевтъяс вылӧ да туйяс бокӧ ляпкыд лым толаяс. Ывлаын 25 градус шоныд. Пӧсь йи улын узьӧны юяс да тыяс. Гӧгӧр ставыс лоис турунвиж.

Лб. 18:

14.

1) Му вылӧ пуксис тӧв, 2) пуяслӧн вижӧдісны коръяс, 3) пӧльтӧ лэчыд вой тӧв, 4) лэбалӧны мича лым чиръяс, 5) ывлаын кӧдзыд, 6) ывлаын зэрӧ, 7) муыс няйт да ва, 8) кӧдзыд тӧв кынталіс ва и му, 9) арся поводдя, 10) кӧдзыд поводдя, 11) енэжын дзирдалӧны кодзувъяс, 12) воис зэра ар, 13) гӧгӧр

Лб. 19:

мича еджыд лым, 14) ывлаын сынӧдыс ыркыд, 15) ывлаын буситӧ, 16) енэжысь усьӧ лым, 17) пӧльтӧ асыв тӧв, 18) ён турӧб гартӧ лымсӧ, 19) туйяс бокын джуджыд толаяс, 20) кымӧр рудӧдіс, 21) кӧч едждӧдіс, 22) кыз йи улын узьӧ ю, 23) зэра поводдя, 24) январса турӧб, 25) зарни ар, 26) дзирдалӧ шонді, 27) мича поводдя.

15б)

1) Му вылӧ пуксис еджыд лымъя мича тӧв.
2) Зарни ар — Анялӧн радейтана кад.
3) Тӧлын гӧгӧр ставыс узьӧ.
4) Тӧлын ставыс садьмӧ: пуяс, дзоридзьяс, турун.
5) Еджыд лым шебраліс кын мусӧ.
6) Мусӧ шебралісны виж да гӧрд коръяс.
7) Юяс да тыяс узьӧны кыз йи улын.
8) Ывлаын пӧльтӧ шоныд лун тӧв.
9) Ывлаын 25 градус шоныд.
10) Лӧз енэжын дзирдалӧ югыд шонді.
11) Январса ён турӧбъяс гартӧны лымсӧ.
12) Шонді улын уна рӧмӧн ворсӧдчӧны дзоридзьяс.
13) Туйяс вылын джуджыд ва гуранъяс.
14) Туйяс бокын джуджыд лым толаяс.

16.

Коркӧ сійӧ мича да еджыд, гӧн кодь небыд да кокни, коркӧ — шыдӧса, пушыд да кос, мукӧддырйи — чорыд, уль да кӧдзыд, а талун сійӧ ва. Тӧдмав, мый тайӧ ...

Лб. 20:

17а).

Медводдза лым

Усьӧ небыдик лым, усьӧ ньӧжйӧ,
Небыд эшкынӧн вевттьӧ няйт му.
Гӧн моз кокньыда сынӧдті лэбӧ,
Еджыд платтьӧӧ пасьтӧдӧ пу.

Ӧти здук — и став ывлаыс югдіс,
Быттьӧ сьӧд арыс некор эз вӧв.
Гӧгӧр лӧнь, сӧмын ичӧт лым чиръяс
Шӧпкӧдчӧны, мый матыстчӧ тӧв.

Лб. 21:

18а)

а) Коля радейтӧ кутавны лэбалысь лым чиръяс.
б) Тӧлын ті радейтанныд иславны.
в) Тӧрыт налӧн вӧлі лёк турӧб.
г) Чой оз радейт чуткасьысь да кӧдзыд лым.
д) Тіян сиктын турӧб ланьтіс кык лун мысти.
е) Мамлы кажитчӧ уна рӧмӧн дзирдалысь лым.
ж) Кӧдзыдъяс бӧрын налӧн шондӧдіс.
з) Ванялы кажитчӧ уль лым.
и) Лымйысь челядь вӧчӧны быдтор.
к) Нывкаяс котралісны чорыд лым вывті, эз вӧйны.
л) Турӧб тэчис туйяс бокӧ джуджыд лым толаяс.

18б)

Вӧч тадзи:

— Коля радейтӧ кутавны лэбалысь лым чиръяс.
— Ме тшӧтш радейта кутавны лэбалысь лым чиръяс.
— Ме ог радейт кутавны лэбалысь лым чиръяс.

Лб. 22:

19а)

ЛЫМ ЧИРЪЯС

Важӧн нин пуксис еджыд тӧв. Шоныд лунъясӧ Надя тшӧкыда петавліс иславны. Ӧтчыд ыджыд вӧр сайысь кыптіс лёк турӧб, тэчис туйяс бокӧ джуджыд толаяс.
Надя кӧсйис кутавны лэбалысь лым чиръяссӧ, но нинӧм эз артмы. Ӧні найӧ вӧліны скӧрӧсь да кӧдзыдӧсь, ёсь емъясӧн чуткалісны-кынтісны Надялысь чужӧмбансӧ, а киясӧ эз шедны.
Турӧб ланьтіс. Енэжыс лоис сӧстӧм, сэзь. Пуксисны кӧдзыд лунъяс. Толаясын шойччысь лым топаліс. Босьтан киад, а сійӧ кос лыа моз тюргӧ-киссьӧ чуньяс костӧд.
Ӧти асылӧ Надя петіс кильчӧ вылӧ да чуймис: еджыд эшкын вылын дзирдалісны уна рӧма гӧн кодь небыд лым чиръяс. Лӧз, турунвиж, гӧрд, виж лым чиръяс ворсісны шонді водзын.
Кӧдзыдъяс бӧрын шондӧдіс. Лым чиръяс небзисны, ӧтлаасисны ӧта-мӧдыскӧд. Лымйыс лоис уль, ва да сьӧкыд. Надя медся ёна радейтӧ татшӧм лымсӧ. Мый кӧсъян, сійӧ и позьӧ вӧчны сыысь.
Войся кӧдзыд бӧрын уль лымйыс чорзис. Ӧні позьӧ котравны толаяс вывті, он вӧй.

19в)

1) Кӧдзыдъяс дырйи лым ...
2) Шоныд поводдя дырйи лым ...
3) Турӧбъяс дырйи лым ...
4) Шондіа поводдя дырйи лым ...

уль, ва, сьӧкыд, небыд, топыд
кос, кӧдзыд, чуткасьысь
дзирдалысь, мича, пушыд, гӧн кодь небыд
кокни, пушыд, кос, сӧстӧм, еджыд

Лб. 23:

* * *

Шоныд поводдя
Шондіа поводдя

Лб. 24:

21б)

1) Анатолий Неверовлӧн серпасыс (шусьыны) ... .
2) Картина вылын серпасасьысь (петкӧдлыны) ... .
3) Серпас вылысь ми (аддзыны) ... .
4) Керка вевтъяс вылын да му вылын (куйлыны) ... .
5) Туй вывті (мунны) ... .
6) Туйяс бокын (сулавны) джуджыд ... .
7) Йӧз (тэрмасьны) ... .

Лб. 25:

22б)

(Ме чуйми, мый ...);
(Ме кута тӧдны, мый ...);
(Ме абу сӧглас, мый ...).

Урок 39.

ТУЛЫС-МАМЫД МЕДСЯ МИЧА

Лб. 26:

Тулыс пӧ гажа да гӧль, ар пӧ гажтӧм да озыр.

* * *

виявны
войтва
йи кылалӧм
керка вевт
садьмыны
югӧр

тулыс
виявны
войтва
кылавны
йи
сывны
вежӧдны
пу
жургыны
шор
яръюгыд
садьмыны
войтавны
югӧр
керка вевт
тувсов

гажа тулыс
шондіа лун
виялӧ войтва
ловзьӧ вӧр-ва
кылалӧ йи
сылӧ лым
вежӧдӧны пуяс
жургӧны шоръяс
яръюгыд шонді
шонді югӧр
сӧстӧм лӧз енэж
тувсов поводдя

1) Воис гажа тулыс, гӧгӧр сылӧ лым. 2) Ю вывті кылалӧ йи. 3) Жургӧны тувсов шоръяс. 4) Лэбачьяс воӧны лунвылысь. 5) Сӧстӧм лӧз енэжын дзирдалӧ тувсов шонді. 6) Пӧльтӧ небыд лун тӧв. 7) Заводитісны вежӧдны пуяс. 8) Пуяс вылын потӧны гаръяс. 9) Керка вевт вылын ӧшалӧны кузь йинёньяс, виялӧ войтва. 10) Садьмӧ тувсов вӧр-ва. 11) Туйяс вылын артмисны ыджыд ва гуранъяс.

Лб. 27:

вежӧдӧ
кылалӧ
виялӧ
ӧшалӧ
дзирдалӧ
жургӧ
сылӧ
садьмӧ

йи
войтва
шонді
лым
пу
тола
шор
йинёнь
вӧр-ва

Воис гажа ... . Садьмис ... . Пӧльтӧ небыд ... . Енэжын дзирдалӧ ..., койӧ ассьыс ... . Керка вевт вылын ӧшалӧны кузь ... , виялӧ ... . Сылӧ ... . Гажаа жургӧны ... . Ю вывті кылалӧ ... . Лэбачьяс воӧны ... .

Лб. 27:

а) Керка вевт вылын ӧшалӧны кузь йинёньяс.
б) Вӧрын жургӧны шоръяс.
в) Ю вывті кылалӧ йи.
г) Усьӧ небыдик пушыд лым.

1) Олялӧн пӧчлы кажитчӧ тӧв.
2) Наташа кӧсйӧ серпасавны арся поводдя.

Лб. 29:

3) Оля кӧсйӧ козьнавны серпассӧ мамыслы.
4) Наташа серпасалӧ тулыс.
5) Наташалӧн мамыс радейтӧ гожӧм.
6) Тулысын усьӧ небыд пушыд лым.
7) Тӧлын ю вывті кылалӧ йи.
8) Тӧлын лунвылысь воӧны лэбачьяс.
9) Тулысын пуяс тырӧмаӧсь лымйӧн.
10) Тӧлын туйяс вылын жургӧны шоръяс.
11) Вӧрті кылалӧ йи.
12) Гӧрд енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді.

Лб. 30:

ТУЛЫС

Лун шӧр кад. Дзирдалӧ ... .
Гажпырысь ... гӧгӧр сылӧ.
Ӧшинь ув гож водзын гора
Челядьлӧн ворсӧм шы кылӧ.

Польдӧма юыс ... улын,
Дзольгӧны, бузгӧны ... ,
Со ӧд и воис нин ...,
Менам дыр виччысянторйӧй!

(тулыс, йи, шонді, шоръяс, лым)

* * *

Тувсов тӧлысь нимъяс

рака тӧлысь
косму тӧлысь
ода-кора тӧлысь

Лб. 31:

11. а)

Бара воис гажа тулыс. Содісны * лунъяс. Дженьыдджыкӧсь да шоныдджыкӧсь лоисны войвывса кӧдзыд войяс. Син водзын сылісны и ляпкалісны * лым толаяс. Туйяс вылын дзирдалӧны рӧмпӧштан кодь шыльыд ва гуранъяс. Жургӧны тувсов шоръяс. Ю вывті кылалӧны ыджыд йи пластъяс. Гӧгӧр ойдӧма * — саридз кодь лӧз.
Сӧстӧм лӧз енэжын нюмъялӧ яръюгыд шонді. Сійӧ козьналӧ ассьыс югӧръяссӧ, ӧдйӧ сывдӧ пармаысь лымсӧ. Керка вевтъяс вылын ӧшалӧны кузь йинёньяс. На вылысь виялӧ войтва. Пуяс вылын потӧны гаръяс, вежӧдӧны кыдзьяс. Пӧльтӧ небыд лун тӧв. Сынӧдыс шоныд.
Лунвылысь воисны медводдза тувсов лэбачьяс. Ва вылын уялӧны * уткаяс, ягын сьылӧны посни лэбачьяс, кӧнкӧ кӧкӧ кӧк. Тулысыд быдӧнлы мелі.

Я. Рочев да В. Чисталёв серти

* Содны
* Ляпкавны
* Ойдны
* Уявны

11. б)

1) Войвывса войяс лоисны кузьӧсь да кӧдзыдӧсь.
2) Лӧз шоръяс кынмисны.
3) Туйяс вывті кылалӧны йи пластъяс.
4) Яръюгыд шонді нюмъялӧ турунвиж енэжын.
5) Югыд шонді койӧ му вылӧ пушыд лым чиръяс.
6) Ныръяс вылын ӧшалӧны кузь йинёньяс.
7) Пӧльтӧ кӧдзыд вой тӧв.
8) Сынӧдыс ыркыд.
9) Войвылысь воисны медводдза лэбачьяс.
10) Вӧрын уялӧны уткаяс.
11) Ва вылын кӧкӧ кӧк.

Лб. 32:

13.

1) Кузь йинёньяс ӧшалӧны керка вевт вылын — тулыс лоас кузь.
2) Сырчик локтіс — дас лун мысти заводитас кылавны йи.
3) Кӧдзыд март да зэра май — лоас ыджыд урожай.

Урокъяс 40-41.

ШОНДІА ГОЖӦМ.

Лб. 34.

Шондіа лун пальӧдӧ ун.

позьны

* * *

видз
гым
гымавны
кисьмыны
пӧжны
чард
чардавны

гожӧм
жар
дзоридз
саридз
кисьмыны
вотӧс
тшак
видз
пӧжны
шонавны
гым
ӧшкамӧшка
яг
чард

жар гожӧм
мича дзоридз
сӧстӧм саридз
видз вылын
кисьмӧ вотӧс
тшак вотысьяс
шоныд ва
гора гым
яръюгыд чард
сизим рӧма ӧшкамӧшка
веж видз
югыд яг
шонді пӧжӧ
гымалӧ-чардалӧ

2. а)

1) Видз вылын быдмӧны дзоридзьяс. 2) Гожся ягын кисьмӧны вотӧсъяс. 3) Ягӧ ветлім вотны тшак. 4) Зэрӧм бӧрын петіс сизим рӧма ӧшкамӧшка. 5) Пуяс вылын сьылӧны лэбачьяс. 6) Веж луд вылын лэбалӧны бобувъяс. 7) Саридз дорын гожйӧдчӧны челядь. 8) Жар гожӧмын тшӧкыда гымалӧ-чардалӧ. 9) Сӧстӧм лӧз енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді. 10) Шоныд зэр бӧрын ягын петіс тшак. 11) Вӧрын сынӧдыс сӧс-

Лб. 35:

тӧм. 12) Гымалӧм водзын шонді пӧжӧ. 13) Син водзын югнитіс чард. 14) Сьӧд кымӧр кайӧ — гымавны-чардавны кутас.

муса
жар
шоныд
гажа
гора
мича
гожся
веж
югыд

зэр
гожӧм
гым
лун
дзоридз
шонді
ва
лун тӧв
ты
ӧшкамӧшка
видз
чард

Воис (...). Видзьяс вылын быдмӧны (...). Енэжын дзирдалӧ (...). Гӧгӧр сьылӧны (...). Юясын шоналӧма (...). Пӧльтӧ шоныд (...). Шоныд гожся (...) бӧрын енэжын петкӧдчис (...). (...) лоис (...). Ставӧн радейтӧны (...)!

* * *

-СА и -СЯ

кар — карса
ар — арся
НО!
гожӧм — гожся
рыт — рытъя
асыв — асъя

Лб. 36:

5. а)

Тӧв, лун, вой, во, сикт, кар, школа, вӧр, горт, талун, гожӧм, Нёбдін, 2015-ӧд во, рыт, Сыктывкар, август тӧлысь, кольӧм во, ХХ-ӧд нэм, асыв, Коми Республика, Россия, класс.

5. б)

Гортса, вӧрса, ягса, карса, арся, эжваса, ывласа, юркарса, грездса, школаса, тӧрытъя, аскиа, субӧтася, войвывса, гожся, мойдса, асъя, тӧлысся (удж), туйбокса (вӧр), юса (чери), саридзса (изъяс), чужанінса.

5.в)

гожся, рытъя, асъя, войся, вӧрса, ывлавывса, сиктса, июль тӧлысся, саридзса, лунся.

5. г)

1) (...) рыт, 2) (...) поводдя, 3) (...) шонді, 4) (...) вой, 5) (...) библиотека, 6) (...) челядь, 7) (...) бурдӧдчанін, 8) (...) каникулъяс, 9) (...) ворсӧмъяс, 10) (...) югыд, 11) (...) удж, 12) (...) пемӧсъяс, 13) (...) удж, 14) (...) школа, 15) (...) дӧрапас, 16) (...) институт.

1) Гожӧмын пӧжӧ шонді, гымалӧ, чардалӧ, усьӧ лым.
2) Гожӧмын ме радейта шойччыны Анапаын, Еджыд саридз дорын.
3) Лым усьӧм бӧрын петіс ӧшкамӧшка.
4) Талун ывлаын комын куим градус шоныд, дзоридзьяс кынмисны.
5) Ми мунам пляж вылӧ тшак вотны.
6) Анапаын июль тӧлысьын 25 градус кӧдзыд.

Лб. 37:

7. б)

1) Рома шойччӧ сиктын.
2) Саридз дорын кызь вит градус.
3) Саридзын ваыс шоныд.
4) Миша шойччӧ Анапаын.
5) Саридз дорын гымаліс-чардаліс.
6) Рома мунас Миша дорӧ вотны тшак.
7) Анапаын комын куим градус шоныд.
8) Сиктын поводдяыс кӧдзыд.
9) Анапа кар Сьӧд саридз дорын.
10) Зэрӧм бӧрын петіс ӧшкамӧшка.

7. в)

1) Кӧні шойччӧ Рома?
2) Кутшӧм поводдяыс саридз дорын?
3) Кӧні гожӧмнас шойччӧ Миша?
4) Кутшӧм поводдяыс сиктын?
5) Кытчӧ Рома кӧсйӧ ветлыны саридз дорысь локтӧм бӧрын?
6) Мый кӧсйӧны вотны зонкаяс?

1) жар, ывлаын, гожӧм, пуксис.
2) кисьмӧ, вӧрын, вотӧс, петӧ, да, тшак.
3) быдмӧны, видз, вылын, дзоридзьяс, мича.
4) ӧшкамӧшка, зэрӧм, бӧрын, мича, петіс.
5) ывлаын, лэбачьяс, сьылӧны.
6) вылын, веж, бобувъяс, видз, лэбалӧны.
7) гожйӧдчӧны, дорын, челядь, ю, гожӧмын.
8) дзирдалӧ, сӧстӧм, шонді, енэжын.
9) дорын, зонкаяс, шойччӧны, саридз.
10) чардалӧ, гожӧмын, гымалӧ, да.

Лб. 38:

* * *

позьны
позьӧ

позьӧ ворсны
позьӧ гожйӧдчыны

Лб. 39:

1) Гожӧмын позьӧ купайтчыны.
2) Гожӧмын позьӧ котравны да ворсны футболысь.
3) Гожӧмын позьӧ чеччавны скакалкаӧн.
4) Гожӧмын позьӧ катайтчыны велосипедӧн.
5) Гожӧмын позьӧ гожйӧдчыны.
6) Гожӧмын позьӧ кыйны чери.
7) Гожӧмын позьӧ кывзыны музыка.
8) Гожӧмын позьӧ шойччыны ю дорын.
9) Гожӧмын позьӧ лыддьысьны.
10) Гожӧмын позьӧ вотчыны.
11) Гожӧмын позьӧ занимайтчыны гимнастикаӧн.
12) Гожӧмын позьӧ уджавны дачаын, отсасьны бать-мамлы, пӧль-пӧчлы.
13) Гожӧмын позьӧ ворсны теннисысь.
14) Гожӧмын позьӧ гуляйтны паркын.
15) Гожӧмын позьӧ катайтчыны вӧв вылын.
16) Гожӧмын позьӧ ветлыны походӧ.
17) Гожӧмын позьӧ ветлыны саридз дорӧ.
18) Гожӧмын позьӧ путешествуйтны.
19) Гожӧмын позьӧ купайтчыны да ворсны волейболысь.

10.

1) ... позьӧ катайтчыны велосипедӧн. 2) ... позьӧ лыддьысьны. 3) ... позьӧ иславны лызьӧн. 4) ... позьӧ уджавны дачаын. 5) ... позьӧ вотны тшак. 6) ... позьӧ иславны конькиӧн. 7) ... позьӧ ветлыны походӧ. 8) ... позьӧ садитны пуяс. 9) ... позьӧ ветлыны парад вылӧ, чолӧмавны ветеранъясӧс. 10) ... позьӧ гуляйтны паркын. 11) ... позьӧ ворсны волейболысь. 12) ... позьӧ вӧчны лыммортӧс. 13) ... позьӧ мичмӧдны выльвося коз. 14) ... позьӧ видзӧдны йи кылалӧм. 15) ... позьӧ гожйӧдчыны ю дорын. 16) ... позьӧ краситны кольк, пӧжавны кулич. 17) ... позьӧ ветлыны саридз дорӧ. 18) ... позьӧ чукӧртны виж да гӧрд коръяс.

Лб. 40:

11.

1 велӧдчысь: Кутшӧм вогӧгӧрся кад тэ радейтан медся ёна?
2 велӧдчысь: Медся ёна ме радейта ...
1 велӧдчысь: А мыйла тэныд кажитчӧ ...?
2 велӧдчысь: ... позьӧ ...

* * *

Гожся тӧлысь нимъяс

лӧддза-номъя тӧлысь
сора тӧлысь
моз тӧлысь

13. а)

Коми муӧ гожӧм воис,
Ок и лӧддза-номъя лоис.
Курччасьӧны гут и геб,
Оз тай ньӧти бокті лэб.
Вуграсьны ме ёрткӧд муна,
Лӧддзыс-номйыс нӧшта уна.
Но оз гыбав мык ни ком,
Оз кӧ лэбав лӧдз да ном.

Лб. 41:

14.

Лӧддза-номъя гожӧм — бур во.

Лб. 42:

16.

Вӧч тадзи:

— Гожӧм — медся гажа да кыпыд кад!
— Ме тшӧтш чайта, мый гожӧм — медся гажа да кыпыд кад.
— Ме абу сӧглас, мый гожӧм — медся гажа да кыпыд кад.

1) Гожӧм шонтӧ и вердӧ, гожйӧдӧ и шойччӧдӧ.
2) Гожӧмын пуяс мича нывъяс кодьӧсь.
3) Гожӧмын турун дукыс зэв чӧскыд.
4) Гожӧмын лӧсьыд кывзыны лэбачьяслысь мича сьылӧмсӧ.
5) Гожӧмын лӧсьыд пукавны шонді сайын, пу улын.
6) Гожӧмын лӧсьыд куйлыны пӧсь лыа вылын.
7) Гожӧмын зэр бӧрын петӧ ӧшкамӧшка.
8) Сьӧд кымӧр ваяс гым-чард.
9) Зэрӧм бӧрын сынӧдыс лоӧ сӧстӧм.
10) Гожся вӧрын уна йӧз.
11) Гожӧмын позьӧ вотны тшак да вотӧс.

17. а)

МУСА ГОЖӦМӦЙ

Муса гожӧмӧй! Медся гажа да кыпыд кадӧй! Кутшӧм тэ мича да муса. Шонтан и вердан, гожйӧдан и шойччӧдан. Мунан видз вылӧ — сьӧлӧмыд радлӧ. Видзьяс вылын уна рӧма дзоридзьяс быдмӧны, мича-мича бобувъяс лэбалӧны. Пуяс баситчӧмаӧсь, быттьӧ мича нывъяс сулалӧны: кузь кокаӧсь, пашкыр юрсиаӧсь. А турун дукыс кутшӧм чӧскыд! Лолалан, а пӧтнытӧ он вермы.
Юясын дзирдалӧ шоныд ваыс. Пуксян пу улӧ, дзебсян жар шондіысь. Лӧсьыд шойччыны да кывзыны лэбачьяслысь мича сьылӧмсӧ. А радейтан кӧ, и чери кыйны позьӧ. Гырысь сир и посни кельчи, ыджыд ком и паськыд ляпа — быдпӧлӧс чериыс олӧ юын. А пыран синва кодь сӧстӧм ваас да весиг абу окота петны. Дыр купайтчан, а сэсся водан пӧсь лыа вылӧ.

Лб. 43:

Вӧтлыны ю дорысь челядьӧс вермас сӧмын зумыш сьӧд кымӧр. Сійӧ кыпӧдчас-каяс сӧстӧм лӧз енэжӧ. Шонді дзугыльмас да дзебсяс. А сэсся гымавны-чардавны пондас, зэрмас, мыськалас-пожъялас вӧр-васӧ. Сӧстӧмӧсь лоасны турун и пуяс. А сынӧдыс кутшӧм шоныд! Окота котӧртны кӧмтӧг да кайны сизим рӧма ӧшкамӧшка вылас.
Гожӧм помланьыс сэсся кисьмӧны и вотӧсъяс: юмов оз, виж мырпом, гырысь чӧд, гӧрд да сьӧд сэтӧр, чӧскыд пув. Гажа ягын тыр нин и тшак вотысьыс. Тӧвнад тшакыд да пувйыд — кутшӧм бур сёян!

17. б)

1) гожӧмыс уна рӧма;
2) пуяс нывъяс кодьӧсь;
3) шондіысь позьӧ дзебсьыны пу улӧ;
4) гожся вӧрын кисьмӧ уна вотӧс;
5) юын олӧ уна чери.

17. г)

Гожӧмын позьӧ...

18.

1) Гожӧм — медся мича кад.

— Видзьяс вылын быдмӧны уна рӧма дзоридзьяс.
— Быдлаын лэбалӧны яръюгыд бобувъяс.
— Енэжын ӧшалӧны сьӧд кымӧръяс.

2) Гожӧм — медся бур шойччан кад.

— Лӧсьыд гожйӧдчыны пляж вылын.
— Колӧ вӧчны уна гортса удж.
— Абу окота петны шоныд саридзысь.

3) Гожӧмнас поводдя вежласьӧ.

— Гожӧмнас воӧны чӧскыд юмов вотӧсъяс.
— Зэр бӧрын петкӧдчӧ уна рӧма ӧшкамӧшка.
— Дзирдалӧ яръюгыд шонді.

Урок 42.

МЕНАМ РАДЕЙТАНА ВОГӦГӦРСЯ КАД

* * *

Быдтор локтӧ ас кадӧ.

1) Ар, гожӧм, тӧв, тулыс, вой.
2) Лун тӧв, вой тӧв, асыв тӧв, кӧдзыд тӧв, рыт тӧв.
3) Лым, зэр, кӧдзыд, тола, турӧб.
4) Ыркыд, зэр, ва гуран, йи, няйт.
5) Ӧшкамӧшка, лым, дзоридз, гым, бобув.
6) Йинёнь, шор, лэбач, бобув, шонді.
7) Чардалӧ, зэрӧ, пӧжӧ, гымалӧ, лымъялӧ.
8) Тола, чард, гым, дзоридз, зэр.

Жургысь ... кок улын сьылӧ,
Джуджыд ... ӧдйӧ сылӧ.
Шонді ... синтӧ ёрӧ.
Миян дорӧ ... воӧ.

(тола, шор, тулыс, ёна)

1) Усьӧ гӧн кодь небыд лым. Ставыс еджыд.
2) Енэжын дзирдалӧ шонді. Видзьяс вылын быдмӧны уна рӧма дзоридзьяс. Ывлаын жар. Юын шоналӧма ва.
3) Пуяслӧн вижӧдісны коръяс. Пӧльтӧ кӧдзыд вой тӧв. Ывлаын зэрӧ, кӧдзыд.
4) Керка вевт вылысь войталӧ войтва. Сылӧ лым. Гажаа жургӧны шоръяс. Ю кузя кывтӧ йи.
5) Ывлаын пӧльтӧ лэчыд вой тӧв. Пуяс еджыдӧсь. Турӧб гартӧ лымсӧ. Гӧгӧр джуджыд толаяс.
6) Сынӧдыс ыркыд, буситӧ. Муыс няйт да ва.
7) Ывлаын шоныд. Виялӧ войтва. Пӧльтӧ небыд лун тӧв. Лунвылысь воӧны медводдза лэбачьяс.
8) Гымалӧ-чардалӧ, регыд зэрмас. Ягын кисьмӧ вотӧс, петӧ тшак.

1) вой тӧв, лым, кор, усьӧ, да, пӧльтӧ?
2) йи, кор, сылӧ, да, лым, кылалӧ?
3) гылалӧны, вылысь, пуяс, коръяс, кор?
4) купайтчыны, кор, позьӧ, юын?
5) шапкаяс, кор, пуяс, еджыд, пасьталӧны?
6) вылын, яръюгыд, кор, видзьяс, лэбалӧны, бобувъяс?
7) юмов, кор, чӧскыд, вотӧсъяс, воӧны?
8) коръяс, петӧны, кор, пуяс, выль, вылын?

1) Вова радейтӧ ... .
2) Маша радейтӧ ... .
3) Паша радейтӧ ... .
4) Катя радейтӧ ... .

7. а)

Рита: Миша, кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь тэ гижин сочиненньӧтӧ?
Миша: Ме гижи тулыс йылысь.
Рита: Мыйла тэ бӧрйин тулыс?
Миша: Меным кажитчӧ тулыс, сы вӧсна мый сэки ывлаын гажа, гӧгӧр сылӧ лым, пуяс вылын петӧны медводдза коръяс, керка вевт вылысь тёпкӧ-виялӧ войтва, лунвылысь воӧны лэбачьяс, пӧльтӧ шоныд лун тӧв. А тэ мый йылысь гижин?
Рита: Ме гижи гожӧм йылысь.
Миша: Мыйла тэ радейтан гожӧм?
Рита: Ме радейта гожӧм, сы вӧсна мый гожӧмын миян каникулъяс, и ме муна шойччыны сиктӧ пӧль-пӧч дорӧ. Ывлаын жар, гажа. Видзьяс вылын быдмӧны мича дзоридзьяс, лэбалӧны бобувъяс. Кор юын шоналӧ ваыс, позьӧ купайтчыны да гожйӧдчыны. Шоныд зэр бӧрын петӧ уна рӧма ӧшкамӧшка. А гожӧм помын ягын кисьмӧны вотӧсъяс, петӧ тшак.

7. б)

1) Мишалы кажитчӧ ар.
2) Рита радейтӧ тулыс.
3) Тулысын ывлаын жар.
4) Тӧлын лунвылысь воӧны медводдза лэбачьяс.
5) Тулысын позьӧ купайтчыны да гожйӧдчыны.
6) Тӧвся ягын кисьмӧны вотӧсъяс, петӧ тшак.
7) Арын петӧны пуяслӧн медводдза коръяс.
8) Гожӧмын Рита шойччӧ саридз дорын.
9) Рита гижис тӧв йылысь сочиненньӧ, а Миша — гожӧм йылысь.

«Тайӧ кадӧ позьӧ гожйӧдчыны?».

«Да, тайӧ кадӧ позьӧ гожйӧдчыны»
«Тайӧ кадӧ оз позь гожйӧдчыны».

10.

1) Гожӧмын позьӧ иславны лызьӧн.
2) Тулысын позьӧ вотны тшак да пув.
3) Арын челядь гожйӧдчӧны да купайтчӧны.
4) Тӧлын кылалӧ йи.
5) Гожӧмын туйяс бокын джуджыд толаяс.
6) Арын лёк турӧб гартӧ лымсӧ.
7) Тӧвся туйяс вылын няйт ва гуранъяс.
8) Тулысын пӧжӧ шонді, чардалӧ.
9) Гожӧмын усьӧ небыд лым.
10) Тулысын му вылӧ гылалӧны зарни коръяс.
11) Тӧлын вӧр-ваыс садьмӧ, вежӧдӧны пуяс.
12) Арын позьӧ ветлыны тӧвся вӧрӧ.
13) Гожӧмын йи улын узьӧны юяс да тыяс.

Урокъяс 43-44.

МИЯН ИЧӦТДЖЫК ВОКЪЯС.

Лб. 51:

Коді мӧс видзӧ, сійӧ нӧк чунялӧ.

* * *

бӧж
гӧн
гыж
йирсьыны
овмӧс
сера
сюр

бӧж
гӧн
гыж
овмӧс
сера
сюр
йирсьыны

дженьыд кок
сьӧд сера
еджыд пель
небыд гӧн
ёсь гыж
сьӧд мӧс
сера пон
йирсьыны видз вылын
ыджыд овмӧс
ёсь гыжъяса кань
сьӧд бӧжа пон
дженьыд гӧна кань
ыджыд сюра мӧс
небыд гӧна кань
ыджыд сюр
кузь бӧж
еджыд вӧв
сьӧд пеля пон
сьӧд сера мӧс
кузь пеля
сьӧд гӧна

Веж луд вылын йирсьӧ мӧс.
Сиктын пӧчлӧн ыджыд овмӧс.
Менам эм дженьыд сьӧд гӧна кань.
Чойлӧн понйыс сьӧд сера, дженьыд кока.

1) Веж луд вылын йирсьӧ ыджыд сюра мӧс.
2) Менам каньлӧн синмыс турунвиж.
3) Ывлаын котралӧ дженьыд бӧжа пон.
4) Менам ёртлӧн каньыс небыд гӧна.
5) Ёсь гыжъяса кань

Лб. 52:

сарпасьӧ (царапается).
6) Рыжӧй каньлӧн синмыс турунвиж.
7) Воклы козьналім сьӧд сера пон.
8) Керка дорын котралӧ сьӧд пеля пон.
9) Мӧслӧн бӧжыс кузь.
10) Дженьыд кока порсь куйлӧ няйтын.
11) Нывка полӧ ыджыд сюра мӧскысь.
12) Ыджыд овмӧсын эм сьӧд мӧс да еджыд вӧв.

* * *

кань — каньпи
пон — понпи

вӧв — чань
мӧс — кукань
ыж — баля

3. а)

кань
понпи
кыньпи
каньпи
йӧра
кӧрпи
ыж
вӧв
мӧс
йӧрапи
кӧин
кролик
порсь
кынь
ош
урпи
кукань
порсьпи
мойпи
кӧинпи
баля
кӧр
ошпи
кроликпи
ручпи
чань
руч
пон
мой
ур

Лб. 53:

3. б)

1) Кӧрпи, 2) ошпи, 3) кукань, 4) понпи, 5) баля, 6) каньпи, 7) ручпи, 8) чань, 9) кӧчпи, 10) порсьпи, 11) кӧинпи, 12) урпи, 13) кыньпи, 14) йӧрапи.

Лб. 54:

кӧр
ош
тулан
ур
руч
вурд
йӧра
сан
сьӧдбӧж

5. а)

гӧрд сера
сьӧд визя

сера
визя

Лб. 55:

6. а)

пеля
уска
гӧна
сюра
синма
сера
кока
бӧжа

пашкыр
сувтса
ичӧт
ыджыд
дженьыд
визя
кузь

Лб. 56:

Кань
Пон
Мӧс
Вӧв
Ыж
Порсь
Кролик

радейтӧ сёйны

турун.
йӧв.
яй.
лы.
нянь.
капуста.

Тайӧ сьӧд кукань. Сійӧ кузь гӧна, турунвиж уска, ыджыд сюра, дженьыд бӧжа, мелі да шань. Радейтӧ сёйны турун да юны йӧв.

Тайӧ небыд руд гӧна ыж. Сійӧ ыджыд пеля, кузь сюра, сьӧд уска, кузь бӧжа, дженьыд кока. Радейтӧ сёйны нянь да нӧк.

Тайӧ рыжӧй понпи. Сійӧ ыджыд пеля, пашкыр гӧна, ыджыд синма, кузь бӧжа. Радейтӧ йирны лы.

Тайӧ сьӧд чань. Сійӧ ичӧт бӧжа, гӧрд сера, сьӧд пеля, кузь сюра, дженьыд кока, еджыд уска. Радейтӧ сёйны кос турун.

Тайӧ порсьпи. Сійӧ кузь бӧжа, кузь кока, ичӧт пеля, ыджыд сюра, сьӧд гӧна. Радейтӧ сёйны нянь, йӧв, турун.

Тайӧ мӧс. Сійӧ турунвиж гӧна, дженьыд кока, кузь бӧжа, кузь пеля, еджыд уска, кузь сюра. Радейтӧ сёйны йӧв да яй.

Лб. 57:

10.

1) ӧшинь вылын, кань, пашкыр гӧна, куйлӧ.
2) мӧс, сьӧд сера, веж, йирсьӧ, видз вылын.
3) менам, кузь, гортын, олӧ, пеля, пон.
4) котралӧ, чань, вӧв дорын, кузь кока.
5) козьналіс, чужан лунӧ, бать, меным, каньпи, небыд гӧна.
6) куйлӧ, порсьпи, няйтын, дженьыд бӧжа.
7) кукань, мӧс, гӧрд сера, дорын, йирсьӧ.
8) сёйны, радейтӧ, ыж, турун, картупель, да.
9) небыд гӧна, чужис, ыжлӧн, баля.
10) радейтӧ, руд гӧна, сёйны, кролик, да, морков, капуста.

11.

1) Тайӧ пемӧсыс еджыд уска, кузь бӧжа, мича гӧна, ичӧт пеля, мелі, шань, радейтӧ сёйны йӧв да кургыны шонді водзын.
2) Тайӧ пемӧсыс йирсьӧ луд вылын, ыджыд сюръяса, сьӧд сера, кузь бӧжа.
3) Тайӧ пемӧсыс кузь гӧна, видзӧ керка, мортлӧн медбур ёрт.
4) Тайӧ ыджыд пемӧсыс ён да тэрыб, кузь кока, мича гӧна, кузь пашкыр бӧжа.
5) Тайӧ пемӧсыс ыджыд пеля, дженьыд бӧжа, дженьыд кока, радейтӧ куйлыны няйтын.
6) Тайӧ пемӧсыс небыд гӧна, дженьыд бӧжа, сюртӧм, радейтӧ сёйны турун, сетӧ вурун.
7) Тайӧ ичӧт пемӧсыс небыд гӧна, сувтса пеля, дженьыд бӧжа, радейтӧ сёйны турун, капуста да морков.

12.

1. Веж луд вылын йирсьӧ ... . Сійӧ ... .
2. Пӧльлӧн эм ... . Сійӧ ... .

Лб. 58:

3. Чужан лунӧ ёртъяс козьналісны меным ... . Сійӧ ... .
4. Пӧчлӧн сиктын олӧ ыджыд сюра ... . Сійӧ ... .
5. Гидын олӧ небыд гӧна ... . Сійӧ ... .

13.

Вӧч тадзи:

Игрок: Сійӧ кузь гӧна?
Ведущий: Да, сійӧ кузь гӧна. / Абу, сійӧ абу кузь гӧна.
Игрок: Сійӧ сёйӧ турун?
Ведущий: Да, сійӧ сёйӧ турун. / Оз, сійӧ оз сёй турун.
Игрок: Сылӧн гӧныс кудриа?
Ведущий: Да, сылӧн гӧныс кудриа. / Абу, сылӧн гӧныс абу кудриа.
Игрок: Тайӧ баля?
Ведущий: Да, тайӧ баля. / Абу, тайӧ абу баля.

14.

Ӧшинь дорын пукалӧ,
Войнас шырӧс куталӧ,
Кургӧ-мойдӧ, вывті шань
Еджыд уска сера ... .

Юӧ ва и сёйӧ турун,
Кепысь вылӧ оз сет вурун.
Тӧвзьӧ-лэбзьӧ быттьӧ тӧв,
Кузь ён кока мича ... .

Тӧвнас гидын сёйӧ турун,
Кепысь вылӧ сетӧ вурун,
Кокъяс помас вожа гыж.
Код нӧ эськӧ тайӧ? ... .

Тӧвнас гидын сійӧ олӧ,
Гожӧмнас видз вылын йирсьӧ. куш узьны волӧ
Эз кӧ татшӧм пемӧс вӧв,
Эн и сёйлы нӧк ни йӧв.

Лб. 59:

Ачыс ыджыд, ичӧт кокыс,
Сёйны ковмас — горзӧ лёкысь.
Кӧть и кисьтлӧ сёян доз, вор
Зэв на бур и видзантор.

Вӧралысь кӧ мунӧ вӧрӧ,
Сійӧс век нин босьтӧ сьӧрас.
Быдтор аддзӧ, кылӧ дук,
Мортлӧн сійӧ медбур друг.

Н. Щукин серти

15. б)

1) Рома гижис письмӧ Настялы.
2) Рома звӧнитліс пӧльыслы сиктӧ.
3) Сиктын ичӧт овмӧс: кык мӧс, вит кукань да нёль кролик.
4) Пӧль-пӧчлӧн карса патераын олӧ Рыжик нима кань.
5) Настялӧн ыджыд мамыс олӧ карын.
6) Рыжик кань дженьыд гӧна, турунвиж синма.
7) Сиктын эм пашкыр бӧжа сьӧд кань.
8) Гожӧмнас Настялӧн котырыс пуктӧ турун.
9) Ромалӧн ыджыд мамыс олӧ сиктын.
10) Рыжик радейтӧ сёйны кос турун.

15. в)

1) Кодлы звӧнитліс Настя?
2) Кодӧс видзӧ Настялӧн ыджыд мамыс сиктын?
3) Кымын кролик видзӧ Настялӧн ыджыд мамыс?
4) Кыдзи шуӧны Ромалӧн пӧль-пӧчлысь каньсӧ?
5) Кымын кань видзӧ Настялӧн ыджыд мамыс?
6) Кӧні олӧны Ромалӧн пӧль-пӧчыс?
7) Мый радейтӧ сёйны Рыжик?
8) Кодкӧд кӧсйӧ тӧдмасьны Настя?

Урок 45.

КОТРАЛАН ВОРСӦМЪЯС

Лб. 60:

Ворс, но уджтӧ эн вунӧд.

* * *

бӧрйыны
ворсысь
кутасьысь
пудъясьны
пудъясянкыв
суӧдны
юксьыны

ворсны
ворсысь
ворсӧм
челядь

дзебсясьны
дзебсясьӧм
бӧрйыны
ньӧжйӧ

пудъясьны
пудъясянкыв
юксьыны
суӧдны

кутасьны
кутасьысь
котӧртны
ӧдйӧ

ворсны дзебсясьӧмысь
бӧрйыны кутасьысьӧс
суӧдны ворсысьӧс
лыддьыны пудъясянкыв
ворсысьяс пудъясьӧны
кутасьны ывлаын
дзебсясьны керкаын
ворсны кутасьӧмысь
гажа ворсӧм
ӧдйӧ котӧртны
ворсны ывлаын
челядь юксисны

Вӧч тадзи:

Кутасьны (ловить друг друга) — кутасьӧм (догонялки) — кутасьысь (водящий).

1) Ворсны, 2) дзебсясьны, 3) пудъясьны, 4) котравны.

Лб. 61:

1) Челядь ворсӧны дзебсясьӧмысь.
2) Ворсысьяс бӧрйӧны кутасьысьӧс.
3) Челядь сулалӧны кытшын да пудъясьӧны.
4) Ворсысьяс юксисны кык пельӧ.
5) Кутасьысьӧн лоис Саша.
6) Маша лыддьӧ пудъясянкыв.
7) Челядь дзебсясьӧны керкаын.
8) Нывкаяс да зонкаяс ывлаын ворсӧны кутасьӧмысь.
9) Кутасьысь котралӧ ӧдйӧ.
10) Ньӧжйӧ котралысьӧс ӧдйӧ кутасны.
11) Челядь дзебсисны, а кутасьысь корсьӧ найӧс.
12) Миянлы кажитчӧ ворсны дзебсясьӧмысь.
13) Ме тӧда кык пудъясянкыв.
14) Пудъясянкывйӧн бӧрйим кутасьысьӧс.
15) Дзебсясьны да кутасьны бурджык ывлаын.
16) Дзебсясьӧм да кутасьӧм — тайӧ ворсӧмъяс.
17) Кутасьысь суӧдӧ ворсысьясӧс.

1) Пӧль-пӧч ворсӧны дзебсясьӧмысь.
2) Ворсысьяс сьылӧны пудъясянкыв.
3) Котралӧмысь ворсӧны керкаын.
4) Кутасьысь дзебсис, а ворсысьяс корсьӧны сійӧс.
5) Кутасьысь бӧрйӧ ворсысьясӧс.
6) Челядь сулалӧны визьӧн да пудъясьӧны.
7) Мӧсъяс ывлаын ворсӧны кутасьӧмысь.
8) Пудъясянкывйӧн бӧрйӧны ворсысьясӧс.
9) Дзебсясьысьяс суӧдӧны кутасьысьӧс.

5.а)

Дзебсясьӧм

Ворсӧны ывлаын. Ворсны позьӧ уна мортлы. Челядь лыддьӧны ..., бӧрйӧны кутасьысьӧс. Сійӧ вылӧ-вылӧ шыбитӧ мач. Кор мачыс усьӧ, ... котӧртӧны да дзебсьӧны. ... заводитӧ корсьны. Ворсӧмыс мунӧ сэтчӧдз, кытчӧдз кутасьысь оз аддзы став ворсысьсӧ. Кодӧс аддзисны медводдзаӧн — лоас кутасьысьӧн.

Лб. 62:

Кутасьӧм

Пудъясянкывйӧн челядь ... кутасьысьӧс. Кор лоӧ тӧдса кутасьысьыс, ... котӧртӧны. Кутасьысь суӧдӧ ворсысьясысь ӧтиӧс, кучкӧ кинас да шуӧ: «Тэ — кутасьысь».

5. б)

1) Кутасьысьӧн лоас сійӧ, кодӧс аддзисны мӧдӧн.
2) Дзебсясьӧмысь ворсӧны челядь ёртъясыскӧд.
3) Кутасьӧмысь ворсӧ ӧти морт.
4) Ворсысьяс дзебсисны, а кутасьысь корсьӧ найӧс.

6. а)

Саша: Ёртъяс, ме тӧда гажа (...). Вай ворсыштам.
Рома: А кыдзи шусьӧ (...)?
Саша: Тор-тор палич.
Миша: А кыдзи колӧ (...)?
Саша: (...) ывлаын, медым позис (...) уна местаӧ. Босьтам неыджыд бедь, бӧръям кутасьысьӧс.
Маша: Ме тӧда (...). Сувтӧй кытшӧ, ме лыддя: Тірс-торс, куим стӧкан морс, он кӧ вӧдит, он и ворс! Коля, (...).
Саша: Кутасьысь (...) став ворсысьсӧ. Коля, тэ кор аддзан кодӧскӧ, котӧрт бедь дорӧ да шу сылысь (...): «Тор-тор ...». Мукӧд ворсысьыс гусьӧн матыстчӧны бедь дорӧ да дорйӧны ӧти мортӧс. Дорйӧм (...) бӧр (...). (...) мунӧ сэтчӧдз, кытчӧдз оз аддзыны ставнысӧ.
Рома: Коля, кунь синтӧ да (...).

6. б)

1) Мыйысь кӧсйӧны ворсны челядь?
2) Кыдзи колӧ ворсны?
3) Кыдзи челядь бӧрйисны кутасьысьӧс?
4) Кутшӧм роч ворсӧм кодь тайӧ коми ворсӧмыс?
5) Коді вӧзйис «Тор-тор палич» ворсӧмсӧ?

Лб. 63:

7. а)

1) Галӧ-балӧ гут куталӧ,
Нянь сеталӧ, бӧр босьталӧ.
Кодлы кило, кодлы сто,
Медмичалы кык кило.

2) Ӧтчыд мамӧ
Ньӧбис боті.
Кык лун видзи,
Сійӧ поті.
А мӧдсӧ пачын соті.

3) Серӧд тайтӧ
Усис няйтӧ,
Чеччыштас да,
Бара шнёп!

4) Бабӧлӧн вӧлӧма кань,
Паччӧрӧ кайӧма,
Лоӧма нянь.

5) Гӧри-гӧри,
Чашка сюри,
Изйӧ варті,
Пусь-пасьмуні.

Ӧтик — мӧтик, Квайт — майт, Кык — мык, Кӧкъямыс — мӧкъямыс, Куим — муим, Ӧкмыс — мӧкмыс, Нёль — моль, Дас — пас, Вит — мит, Сизим — мизим, Пес чипас!

Лб. 65:

* * *

КОМИ МУ ЙЫЛЫСЬ

кутасьӧм
дзебсясьӧм
чунь крукӧн кыскасьны
паличӧн кыскасьны
вӧвъясӧн панласьӧм
кӧръясӧн панласьӧм
кытшӧн ветлӧм
йӧктӧм

Лб. 64-66:

9. а)

Юра: ...Быд гожӧм ми, чоя-вока, мунам сиктӧ ыджыд мам да ыджыд бать дорӧ. Ёна гажа сэні. Сиктса нывкаяс да зонкаяс висьталісны миянлы «Берд» ворсӧм йылысь. Ним сертиыс тӧдчӧ, мый ворсӧмыс мунӧ керка стен бердын. Та понда ми мунам важ керка дорӧ, кӧні некод нин оз ов. Пудъясям, бӧръям кутасьысьӧс. Сійӧ беддьӧн кучкӧ мачӧ. Мачыс чорыда кучкысьӧ * керка стенӧ да бӧр лэбӧ челядьлань. Ми кутам мачсӧ. Коді кутас, лоас кутасьысьӧн. Ёна кажитчӧ миянлы тайӧ ворсӧмыс...

* Кучкысьны

Миша: ...Таво гожся каникул дырйи миянӧ воліс менам воча вок * Дима. Сійӧ олӧ Удора сиктын. Дима висьталіс миянлы «Тув гуӧм» ворсӧм йылысь. Ворсӧны 6-13 арӧса нывкаяс да зонкаяс. Водзвыв дасьтӧны пес пом * да 20 см кузьта пу тув *. Быд ворсысь куимысь кучкӧ пес помнас тувйӧ. Тадзи челядь тувъялӧны * муӧ тувсӧ. Та бӧрын ворсысьяс лыддьӧны пудъясянкыв, бӧрйӧны кутасьысьӧс. Кутасьысь перйӧ тувъялӧм бедьсӧ, а ворсысьяс котӧртӧны да дзебсьӧны. Кутасьысь корсьӧ найӧс. Сійӧ ворсысьыс, кодӧс кутасьысь аддзис нин, тшӧтш заводитӧ корсьны. Бӧръя мортсӧ корсьӧны ставныс. Водзӧ кутасьысьнас лоӧ сійӧ, кодӧс аддзисны медводз. Тайӧ ворсӧмын медся сьӧкыдтор — перйыны тувъялӧм бедьсӧ. Ёна кӧ тувъяласны, сьӧкыда да дыр лоӧ перйыны. Мукӧдыс сэккості удитӧны бура дзебсьыны, ылӧдз котӧртӧны. Дзебсьылім машинаяс, пуяс да керкаяс сайӧ...

* Воча вок
* Пес пом
* Пу тув
* Тувъявны

Света: ...Ми воккӧд гожӧмнас ветлім Кӧрткерӧс районса Вомын сиктӧ. Сэні олӧ миян пӧчным. Тайӧ грездыс меным ёна кажитчӧ. Тані сынӧдыс сӧстӧм, юыс матын. Нӧшта тані олӧны менам ёртъяс. Тӧвбыд ми гижам ӧта-мӧдлы письмӧяс. Таво Маша да Влад ёртъяс велӧдісны миянӧс ворсны «Йӧгысь». Ичӧтик пес чурка * вылӧ сувтӧдӧны пу йӧг *. Ворсысьлы колӧ лыйны беддьӧн да веськавны тайӧ йӧгас. Коді веськалас медся ылысянь, лоас вермысьӧн. Саша воклы ёна кажитчис тайӧ ворсӧмыс. А меным вӧлі сьӧкыд веськавны беддьӧн тайӧ йӧгас. Саша бура веськалӧ 6 метрасянь, а Влад — 7 метрасянь. Зонкаяс велӧдісны, и менам тшӧтш кутіс бура артмыны...

* Пес чурка
* Пу йӧг

Лена: ...А ме гожӧмнас ветлі Кулӧмдін районӧ. Сэні олӧ мамлӧн вокыс. Сылӧн эм кык ныв: Анна да Вера. Рытнас ми накӧд петім ывлаӧ. Нывъяс меным петкӧдлісны сиктнысӧ. А сэсся Анна шуис:
— А вай ворсыштамӧй! Тэ, Лена, мыйысь кужан ворсны?
— «Сарысь». Тӧданныд татшӧм ворсӧмсӧ?
Нывъяслы окота лоис ворсны. И ме налы висьталі, кыдзи ворсны «Сарысь»:
— Ворсӧны 6-8 морт. Челядь пудъясьӧны, бӧрйӧны сарӧс. Сар быдӧнлы сетӧ ним: кань, мӧс, вӧв, кукань, чань, рака, катша да с.в. Му вылӧ серпасалӧны кытш. Сар пуксьӧ кытш шӧрӧ, мачсӧ пуктӧ бокас му вылӧ. Мукӧд ворсысьыс сувталӧны кытш гӧгӧр. Сар шуӧ кодлыськӧ нимсӧ, шуам «кань». «Кань» ӧдйӧ босьтӧ мачсӧ да лыйӧ бокӧ котӧртысь ворсысьясӧ. Веськалас кӧ, ворсысьлы ӧти штрап очко. Оз кӧ веськав, аслыс штрап. Кодлӧн лоас вит штрап, сувтӧ мышкӧн сарлы. Сар витысь лыяс сылы мышкас мачӧн. Та бӧрын бӧрйӧны выль сарӧс, и ворсӧмыс мунӧ водзӧ.
— Тайӧ ворсӧмыс миянлы оз лӧсяв, — шуис Вера. — Колӧ унджык ворсысь...

Лб. 66:

9. б)

Ворсӧмлӧн ним
Кымын ворсысь
Ворсӧмлӧн правилӧ

9. в)

1) Кӧні челядь ворсӧны «Берд» ворсӧмысь?
2) Кутшӧм ворсӧм йылысь висьталіс Миша?
3) Мый колӧ, медым ворсны «Йӧгысь»?
4) Кыдзи лоны вермысьӧн «Йӧгысь» ворсӧмын?
5) Кымын штрап очкоӧдз ворсӧны «Сарысь»?
6) Кымын мортлы позьӧ ворсны «Сарысь»?
7) Мый вылӧ сувтӧдӧны пу йӧг «Йӧгысь» ворсӧмын?
8) Мый челядь дасьтӧны, кор ворсӧны «Тув гуӧм» ворсӧмысь?
9) Кӧні челядь ворсӧны «Йӧгысь» да «Сарысь»?

9. г)

1) Медым ворсны «Йӧгысь», колӧ мач да паськыд пес чурка.
2) «Сарысь» ворсны колӧ пу йӧг да бедь.
3) «Тув гуӧм» ворсӧмысь ворсӧны сӧмын нывкаяс.

Лб. 67:

4) «Бердысь» ворсӧны вӧрын либӧ ю дорын.
5) «Сарысь» позьӧ ворсны куим мортлы.
6) «Йӧгысь» ворсӧмын вермысьӧн лоас сійӧ, коді веськалас медся матысянь.
7) «Тув гуӧм» ворсӧмын челядь тувъялӧны стенӧ кӧрт тув.
8) «Сарысь» ворсӧмын му вылӧ рисуйтӧны квадрат.

9. д)

1) Юра быд гожӧм ветлӧ ... (кытчӧ?).
2) ... (кодъяс?) велӧдісны ворсны Юраӧс «Бердысь».
3) Миша олӧ ... (кӧні?).
4) Сы дорӧ Удораысь гӧститны волывлӧ ... (коді?).
5) Дима висьталіс ... (кодлы?) «Тув гуӧм» ворсӧм йылысь.
6) Света ... (кодкӧд?) ветлывлӧны Кӧрткерӧс районса Вомын сиктӧ.
7) ... (кодъяс?) велӧдісны ворсны Светаӧс да Сашаӧс «Йӧгысь».
8) Света дыр велӧдчис веськавны ... (мыйӧн?) йӧгӧ.
9) Лена Кулӧмдінын тӧдмаліс ... (кутшӧм ворсӧм?) йылысь, но ворсны эз артмы, сы вӧсна мый найӧ вӧліны куимӧн, а колӧ унджык ворсысь.

Лб. 68:

10.

План.

1. Ворсӧмлӧн ним.
2. Ворсысь лыд.
3. Пудъясянкыв, мый отсӧгӧн бӧрйӧны кутасьысьӧс.
4. Ворсӧмлӧн правилӧяс:
а) кӧні ворсӧны;
б) кӧні сулалӧны ворсысьяс;
в) кӧні сулалӧ кутасьысь;
г) мый колӧ, медым ворсны (бедь, мач да с.в.).

12.

«Тӧдан-ӧ тэ коми ворсӧмъяс?» викторина

1) Кыдзи шусьӧ ворсӧм, кӧні бӧрйӧны сарӧс?
2) Мыйӧн торъялӧ «Тув гуӧм» ворсӧм дзебсясьӧмысь?
3) Мый колӧ, медым ворсны «Йӧгысь»?
4) Кыдзи шусьӧ ворсӧм, кӧні беддьӧн кучкӧны мачӧ, а мачыс кучкысьӧ керка стенӧ.
5) Кутшӧм ворсӧмын ворсысьяслы сетӧны пемӧс нимъяс?
6) Мый вылӧ колӧ «Йӧгысь» ворсӧмын бедь?
7) Мый колӧ, медым ворсны «Сарысь»?
8) Мый колӧ «Тув гуӧм» ворсӧмын?
9) Мыйӧн вӧдитчӧны «Берд» ворсӧмын?
10) Мый вӧчӧны ворсыськӧд, кодлӧн лоӧ вит штрап очко «Сарысь» ворсӧмын?

Урок 46.

АКАНЬ-ВИДЗӦГ.

Лб. 69:

Аканьясӧн ворсны — олӧмӧ велавны.

* * *

видзны
дӧра
сюмӧд

дӧра
сюмӧд
кос турун
акань
ворсны
вурны
турун

гӧрд
выль
видзны
ним
пу
чужӧм

козьнавны
видзны кӧрӧбын
аканьлӧн ним
сюмӧд акань
аканьлӧн чужӧм
еджыд дӧра
козьнавны акань
турунысь аканьяс

выль дӧра
кос турунысь акань
пу акань
сюмӧд кӧрӧб
ворсны аканьясӧн
гӧрд дӧра
важ дӧра

1) Мамӧ еджыд дӧраысь вурис выль акань.
2) Бать вӧчис нывлы пуысь акань.
3) Аканьяс видза сюмӧд кӧрӧбын.
4) Ме козьналі аканьӧс ичӧт чойлы.
5) Нывкаяс ворсӧны аканьясӧн.
6) Акань позьӧ вӧчны кос турунысь, сюмӧдысь, пуысь, дӧраысь.
7) Аканьлы вури гӧрд платтьӧ.
8) Нывбаба вӧчис нывкалы турунысь акань.
9) Аканьлысь чужӧмсӧ эз серпасавны.
10) Дӧра акань видзӧ лёкторйысь.

1) Ольга Николаевна технология урок вылын велӧдіс нывкаясӧс вӧчны ... акань.
2) Мишалӧн ичӧт чойыс ворсӧ ...

Лб. 70:

аканьясӧн.
3) Кружок вылын Коля кыис ... кӧрӧб.
4) Нывкаяс вурисны выставка кежлӧ ... дӧраысь выль ... .
5) Выставка вылысь ме ньӧби ... акань.
6) Дӧра аканьяс видзӧны ... .
7) Кос турунысь аканьяссӧ Настя ... сюмӧд кӧрӧбын.
8) Дӧра аканьлысь оз серпасавны ... .
9) Выставка вылын 5-ӧд класса нывкаяс ... аканьясысь босьтісны медводдза места. 10) Дӧра акань позьӧ ... быдӧнлы.
11) Акань оз чуж, сійӧс ... морт.
12) «Кужысь кияс» кружокын велӧдчим вӧчны дӧра ... .

1) акань, видзӧ, Маша, вит, сюмӧд, кӧрӧбын.
2) вурис, лӧз, дӧраысь, чойлы, мамӧ, акань, ичӧт, выль.
3) ичӧт, кос, акань, турунысь, козьналі, чойлы, ме.
4) видзӧ, акань, дӧра, лёкторйысь, йӧзӧс.
5) турунысь, нывбаба, кос, акань, вӧчис, нывкалы.
6) нывкаяслы, турунысь, мам, кос, аканьяс, да, дӧраысь, вӧчис.

1) Медся важ египетскӧй аканьяслы нёль сюрс во. Татшӧм аканьсӧ вӧчлісны пес чуркаысь *. Сылӧн вӧлі сӧмын тушаыс, ки да кок эз вӧчны.
2) Античнӧй Грецияын да Римын аканьяс вӧчлісны сёйысь да пуысь, а бедьясысь вӧчӧм кисӧ да коксӧ йитлісны туша дорӧ сунисӧн.
3) ХVІІ-ӧд нэмын Францияын заводитісны вӧчны фарфорысь ыджыд аканьяс. Налӧн вӧлі уна мича паськӧм, чӧскыд дуки да баситчантор. Наысь артмисны манекенъяс.
4) ХІХ-ӧд нэмын воссисны акань вӧчан фабрикаяс. Аканьяс вӧліны ӧткодьӧсь *, торъялісны сӧмын юрсиӧн да паськӧмӧн. ХХ-ӧд нэм шӧрсянь кутісны вӧчны уна сикас акань.
5) Талун аканьяс вӧчӧны фарфорысь, пластмассаысь, резинаысь, дӧраысь. Аканьяс кужӧны сёйны и юны, серавны и бӧрдны, сьывны и йӧктыны. Лавкаысь позьӧ ньӧбны ичӧтик акань-кагаӧс, акань-нывкаӧс, акань-зонкаӧс либӧ ыджыд

Лб. 71:

акань-нылӧс, акань-зонмӧс. Аканьяс ми чукӧртам, нимкодясям наӧн да мичмӧдам вежӧс.

* Пес чурка
* Ӧткодьӧсь

5. б)

Ме тӧді, мый...
Ме эг тӧд, мый...
Чуймӧдіс, мый...

5. в)

Вӧч тадзи:

Ме эг тӧд, мый ХVІІ-ӧд нэмын Францияын заводитісны вӧчны фарфорысь ыджыд аканьяс.

5. г)

1) Медся важ египетскӧй аканьяслы нёль сюрс во.
2) Важ египетскӧй акань вӧчлісны пес чуркаысь.
3) Египетскӧй аканьлӧн эз вӧв ки ни кок.
4) Античнӧй Грецияын да Римын аканьяс вӧчисны сёйысь да пуысь.
5) ХVІІ-ӧд нэмын Францияын заводитісны вӧчны фарфорысь ыджыд аканьяс.
6) Фарфорысь вӧчӧм ыджыд аканьяслӧн вӧлі уна мича паськӧм, чӧскыд дуки да баситчантор.
7) ХІХ-ӧд нэмын воссисны акань вӧчан фабрикаяс.
8) Талун аканьяс вӧчӧны фарфорысь, пластмассаысь, резинаысь, дӧраысь.
9) Аканьяс кужӧны сёйны и юны, серавны и бӧрдны, сьывны и йӧктыны.
10) ХІХ-ӧд нэмын аканьяс вӧліны ӧткодьӧсь.

Лб. 72:

а) Акань — вомидзысь да тшыкӧдӧмысь видзӧг.
б) Дӧра аканьлысь чужӧмсӧ оз серпасавны.
в) Войвывса нывкаяс аканьяссӧ видзисны гӧна куысь вурӧм сумкаясын.
г) Дӧра аканьлы сетлісны сэтшӧм ним, коді оз паныдасьлы рӧдвуж костын.
д) «Кужысь кияс» кружокын менӧ велӧдісны вӧчны дӧра акань.
е) Мамъяс кага чужтӧдз на вурлісны асланыс челядьлы аканьяс.
ж) Важӧн чайтісны, мый дӧра акань вермас ловзьыны да вӧчны мортлы лёктор.
з) Аканьяс вӧчлісны дӧраысь, кос турунысь, пуысь.
и) Быд нывкалӧн вӧлі сы мында акань, кымын морт сылӧн котырын.

7. а)

Оля: Чолӧм, Аня!
Аня: Чолӧм, Оля! О, тэнад дӧра акань?
Оля: Да, тайӧ дӧра аканьыс — тшыкӧдӧмысь видзӧг *. Ме талун ветлі «Кужысь кияс» кружокӧ. Сэні миянӧс велӧдісны вӧчны дӧра аканьяс. Налӧн со чужӧмыс абу.
Аня: Менам эм жӧ татшӧм аканьыс. Ыджыд мам козьналіс. Сійӧ меным висьталіс, мый аканьлысь юрсӧ вурӧны

Лб. 73:

еджыд дӧраысь, а чужӧмсӧ оз серпасавны. Важӧн йӧз полісны, мый акань ловзяс * да вӧчас мортлы лёктор.
Оля: А нӧшта ме талун тӧдмалі, мый татшӧм аканьяссӧ вурӧны выль дӧраысь либӧ босьтӧны пӧрысь, но шань мортлысь важ паськӧмсӧ.
Аня: А тэ тӧдан, мый важӧн аканьяслы сетлісны сэтшӧм ним, коді оз паныдасьлы рӧдвуж костын. Полісны тшыкӧдӧмысь *. Менсьым аканьӧс шуӧны Раяӧн. Менам рӧдвуж костын тайӧ нимыс оз паныдасьлы.
Оля: А ме нимта Зояӧн. Аски нӧшта вӧча Риммаӧс да Ульянаӧс. Бать вӧчас пуысь Лияӧс да Идаӧс. Менам лоӧ вит акань. Важӧн быд нывкалӧн вӧлі сы мында акань, кымын морт сылӧн котырын. Кута ворсны накӧд школаысь, больничаысь.
Аня: Важӧн аканьясӧн эз сӧмын ворсны. Мамъяс кага чужтӧдз на вурлісны асланыс челядьлы аканьяс, медым кагаыс бура быдмис да эз вись. Акань вӧлі видзӧгӧн. Сійӧ видзис ичӧт кагаӧс лёкторйысь.
Оля: Кружок вылын миянлы висьталісны, мый татшӧм акань-видзӧгъяссӧ лунвывса коми нывкаяс видзисны сюмӧд кӧрӧбъясын, а войвывсаяс — гӧна куысь вурӧм сумкаясын. Бӧрынджык, кор нывка быдмӧ, ассьыс аканьяссӧ сетӧ ичӧт чойыслы либӧ аслас нывлы.

* Видзӧг
* Ловзьыны
* Тшыкӧдӧм

7.б)

1) «Кужысь кияс» кружокын Аня вӧчис дӧра акань.
2) Чужӧмсӧ аканьлысь вурлісны виж дӧраысь.
3) Чужӧмсӧ аканьлысь эз серпасавны, полісны, мый акань ловзяс да вӧчас мортлы лёктор.
4) Акань вурӧны пӧрысь, но шань мортлӧн важ паськӧмысь.
5) Аканьлы сетлісны ним, коді паныдасьлӧ рӧдвуж костын.
6) Акань видзис ичӧт кагаӧс тшыкӧдӧмысь.
7) Оля нимтіс ассьыс аканьсӧ Машаӧн.

Лб. 69:74

8) Кага чужтӧдз на мам вурліс аслас челядьлы аканьяс.
9) Акань-видзӧгъяс вӧчлісны фарфорысь да пластмассаысь.

7.в)

Акань вурӧны мича ... дӧраысь. Юрсӧ аканьлысь вурӧны ... дӧраысь. Чужӧмсӧ аканьлысь эз ... . Аканьлы эз сетлыны ... ним. Акань видзис йӧзӧс ... . Аканьяс вӧчлісны эз сӧмын дӧраысь, но и ... .

8. б)

1) Мый вӧчӧ нывка акань-ёртыскӧд?
2) Мыйла завидь ичӧт воклы?

8. в)

1) Луннас вура сылы платтьӧ, ... .
2) Рытнас пуа чӧскыд рок, ... .
3) Сыкӧд ворсам, сьылам, йӧктам, ... .

Акань
дӧра, ...
вӧчны, ..., ...
Вомидзысь да тшыкӧдӧмысь видзӧг.
Чача.

Урок 47.

ЧЕЛЯДЬЛӦН ГАЖӦДЧӦМ.

Лб. 75:

Гажӧдчы, но бур мывкыдӧн.

* * *

видз
гажӧдчыны
качай
кыпӧдчыны
пӧв

гажӧдчыны
качай
пӧв
кыпӧдчыны
вичко
видз
ӧшӧдны

кужны гажӧдчыны
вӧчны качай
вылӧ кыпӧдчыны
ӧшӧдны кык пу костӧ
качайтчыны пу вылын

гажа сикт
ичӧт грезд
вичко дорын
видз вылын
качай пӧв
качай гез

1) Коми челядь кужӧны да радейтӧны гажӧдчыны.
2) Верстьӧ йӧз вӧчӧны челядьлы качайяс.
3) Качайяс вӧчӧны вичко дорын либӧ видз вылын.
4) Сикт шӧрын сулалӧны качайяс.
5) Качайсӧ ӧшӧдӧны кык пу костӧ.
6) Кык зонка чеччалӧны качай пӧв вылын.
7) Пу ув вылӧ ӧшӧдӧны качай гез.
8) Нывкаяс да зонкаяс качайтчӧны пу вылын.
9) Кыпӧдчӧны качайӧн енэжӧдз.
10) Челядь качайтчӧны качай вылын.
11) Микол да Марья пуксисны качай пӧв вылӧ.
12) Том йӧз вичко дорын качай вылын качайтчӧны.
13) Челядь гажӧдчӧны видз вылын.
14) Ичӧт грездын уна качай.

Лб. 76:

1) Челядь качайтчӧны ... вылын.
2) Ваня да Миша ... качайӧн енэжӧдз.
3) Дас качай вӧчим ... дорын.
4) Челядь ёна радейтӧны ... .
5) Том йӧз гажӧдчӧны, ... качайяс вылын.
6) Матысса видз вылын Митрей Вась вӧчис дас ... .
7) ... пӧв вылӧ пуксисны кӧкъямыс ныв.
8) Кык зон чеччалӧны ... вылын.
9) Качайсӧ ӧшӧдісны кык ... костӧ.
10) Ме радейта ... .
11) Тэ аддзылін вичко дорысь ...?

* * *

пызан — пызанъяс
мач — мачьяс
дзоридз — дзоридзьяс
пу — пуяс
туй — туйяс

4. а)

Качай, пӧв, пӧль, видз, ворсысь, зонка, ныв, тасьті, пу, керка, сикт, грезд, кӧм, во, зорӧд, ним, лун, шаньга, гач, кыдз.

4. б)

Увъяс, сиктъяс, грездъяс, зорӧдъяс, ворсысьяс, ворсӧмъяс, ёртъяс, письмӧяс, аканьяс, качайяс, кияс, бедьяс, видзӧгъяс.

Лб. 77:

4. в)

1) Лунвыв сиктъясын качайяссӧ вӧчлісны (зон).
2) Качайтчӧм бӧрын (ныв) аттьӧалӧны зонъясӧс.
3) (Ворсысь) пышйисны, а (кутасьысь) корсьӧ.
4) (Ёрт) мунісны качайтчыны вичко дорӧ.
5) Школа дорын быдмӧны мича (пу).
6) (Пӧль) вӧчис сюмӧдысь кӧрӧб.
7) (Зонка) радейтӧны гажӧдчыны.

5. б)

1) Кыдзи шуӧны Анялысь чой-воксӧ?
2) Мый вӧчис паркын Маша?
3) Коді качайтчис ыджыд качай вылын?
4) Мый вӧчис паркын бать?
5) Коді бура лыйсьӧ тирын?
6) Мый вӧчисны паркын пӧль-пӧч?
7) Кыдзи шойччис паркын Максим?
8) Кутшӧм вӧлі поводдяыс шойччан лунӧ?
9) Мыйла Анялӧн котырыс пыраліс кафеӧ?
10) Кыдзи шойччис паркын Анялӧн котырыс?

Лб. 78:

5. г)

Вӧч тадзи:

Паркын позьӧ пукавны скамейка вылын да лыддьыны небӧг.

5. д)

1) Кор да кодкӧд тэ ветлін паркӧ (гажӧдчанінӧ, шойччанінӧ)?
2) Мый сэні вӧчин?
3) Кутшӧм вӧлі поводдяыс?
4) Кутшӧм аттракционъяс кажитчисны?

6. а)

Кыдзи гажӧдчывлісны важӧн

Гожся каникул дырйи Ваня локтіс Кебра сиктӧ ыджыд мамыс дорӧ шойччыны. Тані гажа, юыс матын, сынӧдыс сӧстӧм. Да и ёртъяс нин эмӧсь тані Ванялӧн. Радейтӧ Ваня ыджыд мамсӧ. Сійӧ зонкалы унатор висьталӧ важ олӧм йылысь. Со и талун Ваня тӧдмаліс уна выльтор.
— Ёна бура ми, Ваня, гажӧдчим ичӧтдырйи. Унджык кадсӧ коллявлім ывлаын. Шондӧдыштӧм бӧрын, Ыджыд лун кежлӧ, зонъяс вӧчлісны качайяс. Медбур качайяслы сетлісны вӧчысьяслысь нимъяссӧ: Опонь Вань качай, Лар Миш качай.
— Качай вӧчысьяснас, буракӧ, вӧлӧмаӧсь Иван Афанасьевич да Михаил Илларионович, — содтіс Ваня.
— Да, Ваня, сідз. Тэ нин тӧдан, кыдзи коми ног шусьӧны ним-вичьяс. Но кывзы водзӧ. Зэв тшӧкыда ӧти сиктын зонъяс сувтӧдлісны уна качай. Качайтчыны позьӧ вӧлі сӧмын гӧтыртӧм да верӧстӧм том йӧзлы. Ме кор петі ыджыд батьыд сайӧ, сэки менам качайтчан пӧраыс и помасис.

Лб. 79:

— А кытчӧ сувтӧдлісны качайяссӧ?
— Качайяссӧ сувтӧдлісны вичко дорын либӧ матысса видз вылын.
— Уна качай вылад позьӧ вӧлі дыр качайтчыны.
— Ми вӧчлім со кыдзи: качай пӧв помӧ пуктылім важ кӧм. Вылӧ кыпӧдчам, а сэсся чужъям сійӧс. Коді кутас кӧмсӧ, сійӧ и пуксяс качайтчыны. Мукӧддырйиыс ӧти пӧв вылын качайтчим дасӧн: ми пуксям, а зонъяс сувтӧны пӧв помъясӧ. Качайтчӧм бӧрын вӧлі аттьӧалам зонъясӧс: шуам «Кристос воскрес!».
— А зонъясыс, буракӧ, воча шулісны «Воистину воскрес!».
— Да, тадзи ми нимӧдім Енмӧс.
— Ыджыд бать коркӧ меным висьтавліс, мый ёна радейтӧма вӧлӧн катайтчыны.
— Гожӧмнад том йӧзыд ёна катайтчисны вӧвъяснад. Зонъяс петкӧдлісны, кутшӧм найӧ повтӧмӧсь, ёнӧсь да смелӧсь. Быдӧн кӧсйис лоны бурджыкӧн. А тӧвнас ми радейтім иславны ыджыд даддьӧн джуджыд гӧра вывсянь. Ёна гажа вӧлі сэки олӧмыс!

* Ыджыд лун
* Гӧтыртӧм
* Верӧстӧм

Лб. 80:

6. б)

1) Качайяс вӧчӧны тулысын.
2) Качайтчыны позьӧ уна мортлы.
3) Качайяс вӧчӧны том йӧз.
4) Сикт-грездын Ыджыд лун кежлӧ сувтӧдӧны уна качай.
5) Кӧмӧн пудъясьлісны, кодлы качайтчыны.
6) Том йӧз нимӧдӧны Енмӧс.
7) Качайлы сетлісны ним.

6. в)

1) Качайяс вӧчлісны челядь.
2) Качайтчыны позьӧ челядьлы и верстьӧ йӧзлы.
3) Нывъяс качайтӧны зонъясӧс.
4) Качайяс вӧчлісны ю бокын.
5) Сиктын сувтӧдлісны ӧти качай.
6) Качайяс вӧчлісны тӧлын.

8. а)

Важӧн
качайтчисны качайясӧн

Ӧні
ворсӧны компьютерӧн

8. б)

Важӧн том йӧз катайтчисны вӧлӧн, а ӧні ми ...

Урокъяс 48-49.

ПЫЗАНВЫВСА ВОРСӦМЪЯС.

Лб. 81:

Ворсны — абу мыр бертны.

* * *

вермыны
вермысь
мӧвпавны
пызанвывса

велӧдӧ ёртасьны
радейтана ворсӧм
мачӧн ворсны
лоны вермысьӧн
ыджыд вок
ичӧт чой

вермыны ворсӧмын
велӧдӧ артасьны
отсалӧ мӧвпавны
чолӧмавны вермысьӧс
окотапырысь ворсны
тшӧктӧ корсьны петан туйяс
унджык кад коллявны бать-мамкӧд

1) Челядь пуксисны ворсны пызан сайӧ.
2) Саша радейтӧ пызанвывса ворсӧмъяс.
3) Выль во кежлӧ меным козьналісны пызанвывса ворсӧм.
4) Вермысьӧн тайӧ ворсӧмын лоис Максим.
5) Пызанвывса ворсӧм отсалӧ мӧвпавны.
6) Ми чолӧмалам вермысьӧс.
7) Тайӧ пызанвывса ворсӧмыс кажитчӧ челядьлы и верстьӧ йӧзлы.
8) Пызанвывса ворсӧмӧн позьӧ ворсны уналы.
9) Быд ворсӧмын ӧти вермысь.
10) Ворсысьяс мӧвпалӧны, сӧвмӧдӧны паметь.
11) Урокъяс бӧрын чукӧртчам ёртъяскӧд да ворсам пызанвывса ворсӧмӧн.

Лб. 82:

3. б)

1) Кыдзи шуӧны нывкаӧс?
2) Кымын сылы арӧс?
3) Кутшӧм классын сійӧ велӧдчӧ?
4) Коді козьналіс нывкалы ворсӧмсӧ?
5) Кутшӧм праздник кежлӧ козьналіс ворсӧмсӧ?
6) Коді ворсӧ тайӧ ворсӧмнас?
7) Мый радейтӧны вӧчны ёртъяс?

3. в)

1) Пызанвывса ворсӧмсӧ козьналіс Валя.
2) Валялы дас куим арӧс.
3) Пызанвывса ворсӧмыс шусьӧ «Домино».
4) Ворсӧмсӧ Катя козьналіс Валялы Выль во кежлӧ.
5) Валя велӧдчӧ первой классын.
6) Ёртъяс радейтӧны видзӧдны телевизор.
7) Валя ворсӧ пӧль-пӧчыскӧд.
8) Пызанвывса ворсӧмыс оз кажитчы Валялы.

4.а)

Рома: Меным ёна кажитчӧны пызанвывса ворсӧмъяс. Зэв тшӧкыда ворса ёртъяскӧд урокъяс бӧрын либӧ бать-мамкӧд да чой-воккӧд гортын рытнас. Ворсігӧн миянлы зэв гажа. Пызанвывса ворсӧмъяс велӧдӧны мӧвпавны, сёрнитны, сӧвмӧдӧны паметь. Ворсны позьӧ кык мортлы либӧ унджык ворсысьлы. Быдӧн кӧсйӧ лоны вермысьӧн.

Андрей: А ме ёнджыка радейта ворсны ывлаын дзебсясьӧмысь либӧ кутасьӧмысь. Ворсны позьӧ уна мортлы. Ме ӧдйӧ котрала, сы вӧсна пырджык кутала ёртъясӧс. Меным кажитчӧ котравны, лыйсьыны мачӧн. Ывлаын ворсӧмъяс ёнмӧдӧны дзоньвидзалун.

Лб. 83:

Света: А меным кажитчӧны пызанвывса да ывла ворсӧмъяс. Ывлаын ми ворсам сэк, кор поводдяыс бур, шоныд да оз зэр. А кӧдзыдъяс дырйи либӧ кор зэрӧ, ми чукӧртчам ёртъяскӧд да ворсам пызанвывса ворсӧмъясӧн. Ме чайта, став ворсӧмыс бур.

4. б)

1) Ромалы кажитчӧны ... (кутшӧм?) ворсӧмъяс.
2) Андрей радейтӧ ... (мый вӧчны?) ывлаын.
3) Андрейлы кажитчӧ ворсны кутасьӧмысь да ... (мыйысь?).
4) Света бур поводдя дырйи ворсӧ ... (кӧні?).
5) Мӧвпавны да сёрнитны велӧдӧны ... (кутшӧм?) ворсӧмъяс.
6) Андрей ӧдйӧ ... (мый вӧчӧ?).
7) Лёк поводдя дырйи Света ... (кодкӧд?) ворсӧны пызанвывса ворсӧмъясӧн.
8) Ывла ворсӧмъяс ёнмӧдӧны ... (мый?), а пызанвывса ворсӧмъяс сӧвмӧдӧны ... (мый?).

а) Коді медводдзаӧн воас помӧдзыс, лоас вермысьӧн.
б) Пызанвывса ворсӧм сетӧ позянлун унджык кад коллявны матысса рӧдвужкӧд да ёртъяскӧд.
в) Пызанвывса ворсӧм велӧдӧ ёртасьны да гажӧдчыны.
г) Пызанвывса ворсӧмын вермас лоны кык ворсысь либӧ унджык.
д) Пызанвывса ворсӧмӧн позьӧ ворсны семьяӧн.
е) Ичӧтдырйи ме ворсі салдатъясӧн.
ж) Бӧрынджык ме куті радейтны конструктор.
з) Посни торъясысь чукӧртлі машинаяс, танкъяс да весиг карабъяс.

Лб. 84:

6. а)

МЕНАМ РАДЕЙТАНА ВОРСӦМЪЯС

Быд морт радейтӧ кутшӧмкӧ ворсӧм. Кодкӧ радейтӧ пызанвывса ворсӧмъяс, кодкӧ небыд чачаяс, кодлыкӧ кажитчӧ мачӧн котравны, а кодкӧ вермӧ лунтыр пукавны компьютер сайын либӧ чукӧртны пазлъяс. Ичӧтдырйи меным кажитчис ворсны ичӧтик салдатъясӧн да рыцаръясӧн. Менам весиг сабля, меч да шпага вӧлі. Бӧрынджык ме куті радейтны конструктор. Посни торъясысь чукӧртлі машинаяс, тракторъяс, танкъяс да весиг карабъяс. Квайт арӧсын бать козьналіс меным медводдза пызанвывса ворсӧм. Колӧ вӧлі вочавидзны карточкаясӧ гижӧм юалӧмъяс вылӧ. Стӧча вочавидзан — воськовтан водзӧ. Коді медводдзаӧн воас помӧдзыс, лоас вермысьӧн. Бӧрынджык менам джаджъяс кутісны тырны мӧд пӧлӧс ворсӧмъясӧн. Ӧні менам комын гӧгӧр ворсӧм. Бать козьналӧ найӧс чужан лунӧ, кутшӧмкӧ гаж дырйи, а сідзжӧ бура велӧдчӧмысь, бать-мамлы да пӧль-пӧчлы отсасьӧмысь. Окотапырысь ме восьта выль кӧрӧбкаяс. Кутшӧм найӧ мичаӧсь. Пызанвывса ворсӧмъяс сетӧны выль тӧдӧмлунъяс, велӧдӧны мӧвпавны, сёрнитны, артасьны, сӧвмӧдӧны паметь. Найӧ кажитчӧны челядьлы и верстьӧ йӧзлы. Пызанвывса ворсӧмын вермӧ лоны кык ворсысь либӧ унджык, позьӧ ворсны став семьялы. Рытъяснас, гортса удж вӧчӧм бӧрын, ми бать-мамкӧд ворсам кутшӧмкӧ ворсӧмысь. Неважӧн заводитіс миянкӧд ворсны менам ичӧтджык чойӧй. Ӧні нёль арӧса вокӧй нин гӧгралӧ пызан гӧгӧр, тшӧтш кӧсйӧ миянкӧд ворсны. Шойччан лунъясӧ ми босьтлам ворсӧмсӧ сиктӧ пӧль-пӧч дорӧ. Мукӧддырйи ме дорӧ волӧны ёртъяс. Пызанвывса ворсӧм сетӧ позянлун унджык кад коллявны матысса рӧдвужкӧд да ёртъяскӧд, а сідзкӧ, велӧдӧ ёртасьны да гажаа коллявны кад.

* Сӧвмӧдны
* Позянлун

Лб. 85:

6. в)

1) Рома радейтӧ ворсны шахматысь.
2) Медводдза пызанвывса ворсӧмсӧ Ромалы батьыс козьналіс 10 арӧсын.
3) Ромалы батьыс козьналӧ пызанвывса ворсӧмъяссӧ кывзысьӧмысь.
4) Ромалӧн гортас сӧмын куим ворсӧм.
5) Пызанвывса ворсӧм кажитчӧ сӧмын верстьӧ йӧзлы.
6) Ромалӧн эм ыджыд чой.
7) Ромалӧн воклы вит арӧс.
8) Ромалӧн ичӧт чойыс оз радейт ворсны.
9) Пызанвывса ворсӧмъяс Ромалы козьналӧ мамыс.
10) Рома ичӧтдырйи ворсіс компьютерӧн да чукӧртіс пазлъяс.

6. г)

1) Мыйӧн ворсіс Рома ичӧтдырйи?
2) Мый вӧчис конструкторысь?
3) Коді козьналӧ Ромалы пызанвывса ворсӧмъяс?
4) Кор Ромалы батьыс козьналіс медводдза пызанвывса ворсӧм?
5) Кутшӧм праздникъяс дырйи козьналӧны Ромалы ворсӧмъяс?
6) Кодкӧд Рома ворсӧ?
7) Кымын арӧс Ромалӧн воклы?
8) Мыйӧ велӧдӧ мортӧс пызанвывса ворсӧм?
9) Кымын ворсӧм Ромалӧн?
10) Кымын ворсысь вермӧ лоны пызанвывса ворсӧмын?
11) Кор Рома ворсӧ рӧдвужыскӧд пызанвывса ворсӧмӧн?

6. д)

Ворсӧм сикасъяс
Ромалӧн ичӧтдырся ворсӧмъяс
Кодкӧд ворсӧ Рома
Мыйӧ велӧдӧ пызанвывса ворсӧм

Лб. 86:

7. а)

Миша: Шойччан лунъясӧ ми став котырӧн (...) шегйӧн. Ыджыд бать велӧдіс.
Андрей: А кутшӧм тайӧ (...)? Кыдзи ворсны?
Миша: Быд ворсысьлы колӧ ӧтмында шег. Медводдза (...) босьтӧ киас шегъяссӧ да шыбитӧ (...). А сэсся заводитӧ печлавны найӧс.
Андрей: А (...) морт вермӧ ворсны? Позьӧ-ӧ ворсны кыкӧн (...) либӧ воккӧд?
Миша: Ворсӧны джоджын, паччӧрын либӧ (...) 4 морт. (...) колӧ пыр ӧти местаын.
Андрей: Меным окота видлыны (...), но менам шегйыс абу. Кытысь сійӧс позьӧ (...)?
Миша: Шег — тайӧ ыж кок лы. Сійӧс мыськӧны, а сэсся мавтӧны лӧз либӧ (...) краскаӧн. Менам уна шег, сиктысь ыджыд бать ыстіс. (...).
Андрей: (...), Миша. Волы (...) шойччан лунӧ. Ворсыштам тэ, ме, менам вок да бать. Бурджыка (...) миянӧс.
Миша: Меным ёна кажитчӧ тайӧ ворсӧмыс. (...) вола гӧститны да (...) тіянӧс ворсны шегйӧн. Тіянлы тшӧтш кажитчас. Весиг батьыдлы.

* Шег

Лб. 87:

6. б)

Миша ... Андрейӧс ворсны шегйӧн. Шегсӧ Мишалы ... ыджыд батьыс. Шегйӧн ворсӧны ... морт. Быд ... пукалӧ ӧти местаын. Андрейлы кажитчис шегйӧн ... . Сійӧ корис ... гӧститны. Миша ... Андрейлы шегъяс.

Урок 50.

ТОМ ЙӦЗЛӦН РАДЕЙТАНА УДЖ.

Лб. 88:

Он кӧ уджав, и шойччӧг оз ков.

* * *

видзны
вуджӧдны
корсьны
тшыкӧдны

ворсны компьютерӧн
корсьны компьютерысь
видзны компьютерын
компьютер тшыкӧдӧ син
компьютер отсалӧ артасьны
компьютер вӧсна висьӧ мыш
документъяс видзны компьютерын
компьютерӧн вӧчны гортса удж
компьютер велӧдӧ лыддьысьны
компьютер отсалӧ велӧдны коми кыв
компьютерӧн вуджӧдны английскӧй текст
компьютер сёйӧ уна электричество

1) Ваня радейтӧ ворсны компьютерӧн.
2) Менам бать документъяссӧ видзӧ компьютерын.
3) Ыджыд вок гортса уджсӧ вӧчӧ компьютерӧн.
4) Дыр ворсны компьютерӧн оз позь, тшыкӧ син.
5) Компьютер сӧвмӧдӧ паметь.
6) Компьютер видзӧ уна электричество.
7) Компьютер ӧдйӧ арталӧ сьӧкыд задача.
8) Компьютер отсалӧ вуджӧдны английскӧй текст.
9) Ме компьютер отсӧгӧн велӧда французскӧй кыв.
10) Компьютер сёйӧ уна кад.
11) Ичӧт чой компьютерӧн велӧдчӧ лыддьысьны.
12) Компьютер сайын дыр пукалӧмысь висьӧ мыш.
13) Компьютер отсӧгӧн ме велӧдчи сёрнитны немеч кыв вылын.
14) Онлайн ворсӧмъяс вылӧ мунӧ уна сьӧм.

Лб. 89:

4. а)

Компьютерӧн позьӧ

серпасасьны
велӧдны мӧд кыв
корсьны интернетысь колана материал
сёрнитны матыссаяскӧд либӧ ёртъяскӧд
гижны ёртлы письмӧ
кывзыны музыка
дасьтыны буклетъяс
видзӧдны фотояс
лыддьысьны
вӧчны гортса удж
тӧдмасьны выль йӧзкӧд
видзӧдны радейтана кино
вӧчны кинояс, роликъяс
вуджӧдны мӧд кывъя текстъяс
ворсны
ёртасьны

4. в)

Компьютерӧн ме ...

4. г)

1 велӧдчысь: Тэ кывзан компьютерӧн музыка?
2 велӧдчысь: Да, ме кывза компьютерӧн музыка. / Ме ог кывзы компьютерӧн музыка. А тэ гижан ёртъясыдлы электроннӧй письмӧяс?
1 велӧдчысь: Да ме гижа ёртъяслы электроннӧй письмӧяс. / Ме ог гиж ёртъяслы электроннӧй письмӧяс.

Лб. 90:

1) Рытнас Миша радейтӧ ворсны ... .
2) Колана документъяс ме видза ... .
3) Коля перйис флешкасӧ ... .
4) Гортса уджӧс вӧчи ... .
5) Гожся фотояс видза ... .
6) Талун рытнас видзӧдім ... каникулса фотояс.
7) Аски видзӧда ... радейтана кино.
8) Тӧрыт рытнас тӧдмаси ... выль йӧзкӧд.
9) Ыджыд мам гижис ... письмӧ.
10) Коля воккӧд сёрнитім ... .

компьютерын
компьютерысь
компьютерӧн

6. а)

Ыджыд бать: Миша, а мый тайӧ ыджыд кӧрӧбас?
Миша: Тайӧ меным бать-мам бура велӧдчӧмысь ньӧбисны выль компьютер.
Ыджыд бать: Менам ичӧтдырйи компьютер эз вӧв. Ми уна кад коллялім ывлаын: качайтчим качайясӧн, ворсім дзебсясьӧмысь, кутасьӧмысь, котралім, ислалім, ворсім шегйӧн либӧ лыддьысим.
Миша: Ыджыд бать, талун компьютерыд ёна отсалӧ мортлы. Компьютер отсӧгӧн ме гижа ёртъяслы да чой-воклы электроннӧй письмӧяс, вӧча гортса удж, дасьта буклетъяс да презентацияяс, кывза музыка, велӧда английскӧй кыв. Менам Славик ёрт компьютерӧн кужӧ вӧчны видеороликъяс, кинояс,

Лб. 91:

бурмӧдӧ фотояс. Сійӧ тӧдмасьӧ выль программаясӧн. Кӧсйӧ лоны программистӧн.
Ыджыд бать: Но ӧд компьютерыд тшыкӧдӧ син, видзӧ уна электричество да кад. Компьютер сайын дыр пукалӧмысь вермӧ висьмыны мышкыд. Компьютерӧн ворсысьяс этша кад коллялӧны ывлаын.
Миша: Да, ыджыд бать, компьютерӧн дыр ворсны оз позь. Тырмымӧн 1-2 час луннас. Эмӧсь бур ворсӧмъяс, кодъяс велӧдӧны мӧвпавны, сӧвмӧдӧны паметь. Позьӧ и гортса удж вӧчны тайӧ каднас: корсьны колана материал либӧ дасьтыны реферат, презентация.

6. б)

1) Компьютер — тайӧ бур.
2) Компьютер — тайӧ лёк.
3) Ыджыд бать компьютерлы паныд.
4) Компьютерӧн позьӧ вӧчны унатор.

6. в)

1) Компьютерӧн позьӧ ворсны лунтыр.
2) Мишалӧн ыджыд батьыс ичӧтсянь ворсӧ компьютерӧн.
3) Компьютерӧн ворсысьяс уна кад коллялӧны ывлаын.
4) Компьютерӧн позьӧ мыськыны тасьті-пань.
5) Электроннӧй пошта пыр Миша гижӧ письмӧяс бать-мамыслы да пӧль-пӧчыслы.
6) Славик кӧсйӧ лоны информатика велӧдысьӧн.
7) Дыр ворсӧмысь син бурдӧ.
8) Электроннӧй пошта пыр позьӧ мӧдӧдны кӧлуй.
9) Мишалӧн ыджыд батьыс кӧсйӧ ньӧбны компьютер.
10) Мишалы компьютер ньӧбисны кывзысьӧмысь.

6. г)

Кыдзи тэ чайтан: компьютер — тайӧ бур али лёк?

Урокъяс 51–52.

МЕНАМ РАДЕЙТАНА НЕБӦГЪЯС.

Лб. 92:

Бӧб морт кык керка костӧ ылалӧ.

* * *

босьтны
гижӧд
кажитчыны
повесьт
серамбана

ыджыд гижӧд
босьтны небӧг
сетны кывчукӧр
серамбана кывбур
лыддьыны повесьт
пемӧсъяс йылысь мойд
висьтавны кывбур
гижны висьт
война йылысь небӧг
ичӧт гижӧд

1) Джадж вылын сулалӧны небӧгъяс.
2) Зонка босьтіс библиотекаысь кык небӧг.
3) Велӧдысьлӧн пызан вылын комиа-роча кывчукӧр.
4) Школаын лыддим война йылысь повесьт.
5) Ме гижи пон йылысь кывбур.
6) Тэ радейтан пемӧсъяс йылысь небӧгъяс?
7) Челядь лӧсьӧдісны серамбана гижӧд.
8) Ми ветлім библиотекаӧ босьтны Иван Куратовлысь кывбуръяс.
9) Тіянлы кажитчис ар йылысь кывбур?
10) Менам чойлы оз кажитчыны история йылысь гижӧдъяс.
11) Рома да Миша радейтӧны лыддьыны пемӧсъяс да быдмӧгъяс йылысь журналъяс.
12) Ыджыд мамлы кажитчӧны вӧр-ва йылысь кывбуръяс.
13) Библиотекаса уджалысь сетіс Валялы пусьӧм йылысь журнал.

Лб. 93:

3. а)

кокни
бур
сьӧкыд
ыджыд
лёк
выль
кузь
важ
ичӧт
дженьыд

3. б)

Вӧч тадзи:

1) — Тайӧ небӧгыс выль.
— Абу. Тайӧ небӧгыс важ.

2) — Война йылысь висьтыс дженьыд.
— Война йылысь висьтыс кузь.

мича
ыджыд
кузь
серамбана
важ
дженьыд
выль
роч
коми
бур
кокни
сьӧкыд
интереснӧй
волшебнӧй

висьт
мойд
кывбур
гижӧд
повесьт
небӧг

5. а)

Вӧч тадзи:

Ме лыдди тӧв йылысь мича кывбур.

мый йылысь?
вӧр-ва йылысь

Лб. 94:

Ме лыдди

вӧр-ва
гортса пемӧсъяс
вӧрса пемӧсъяс
быдмӧгъяс
космос
дзоньвидзалун
история
челядь

йылысь

(кутшӧм?) (мый?)

5. б)

Вӧч тадзи:

1) Меным кажитчӧны вӧр-ва йылысь кывбуръяс.
2) Меным оз кажитчыны фантастика йылысь небӧгъяс.

6. а)

Миша: Бур рыт, Рома!
Рома: Чолӧм, Миша!
Миша: Кутшӧм небӧг кӧсъян босьтны?
Рома: Талун коми кыв урок вылын Галина Ивановна тӧдмӧдіс миянӧс Елена Козловалӧн гижӧдъясӧн. Меным окота лыддьыны сылысь «Гӧгыля-вугыля» повесьт-мойд.
Миша: Да, тайӧ збыль серамбана гижӧд зонка да волшебнӧй ӧчки йылысь.
Рома: А тэ кутшӧм небӧг кӧсъян босьтны?
Миша: Ме лыдди Сӧлӧ баблысь мойдъяссӧ. Меным зэв ёна кажитчис «Варов лягей» мойд. Мойдыс сюсь лягуша йылысь. Лыддьы тшӧтш, зэв интереснӧй мойд. А ӧні кӧсъя босьтны Каллистрат Жаковлысь «Гулень на небе», «Золотая сказка» да «Серебряная сказка» гижӧдъяс. Тайӧ философскӧй мойдъясыс пырисны «Под шум северного ветра» небӧгӧ.
Рома: Миша, лыддян Жаковлысь мойдъяссӧ да висьтав меным, кажитчас али оз. Ме тшӧтш кӧсъя лыддьыны сылысь мойдъяссӧ. Аддзысям школаын! Став бурсӧ!
Миша: Став бурсӧ, Рома!

Лб. 95:

6. б)

1) Рома да Миша локтісны лавкаӧ.
2) Рома кӧсйӧ лыддьыны Каллистрат Жаковлысь мойдъяс.
3) «Гӧгыля-вугыля» повесьт-мойд гижис Елена Козлова.
4) Мишалы кажитчис Сӧлӧ баблӧн «Гӧсьт» мойд.
5) «Варов лягей» мойд сюсь лягуша йылысь.
6) Миша локтіс библиотекаӧ босьтны Елена Козловалысь «Гӧгыля-вугыля» повесьт-мойд.
7) «Гӧгыля-вугыля» — повесьт-мойд нывка да волшебнӧй ӧчки йылысь.

6. в)

1) Коді гижис «Гӧгыля-вугыля» повесьт-мойд?
2) Код йылысь «Варов лягей» мойд?
3) Кутшӧм гижысьяс йылысь тӧдмалісны челядь коми кыв урок вылын?

1) Тайӧ небӧгыс пемӧсъяс йылысь.
2) Тайӧ война йылысь небӧг.
3) Тайӧ приключенньӧяс йылысь небӧг.
4) Тайӧ небӧгыс космос йылысь.
5) Тайӧ фантастика.
6) Тайӧ серамбана небӧг.
7) Тайӧ историческӧй небӧг.
8) Тайӧ вӧр-ва йылысь небӧг.
9) Тайӧ небӧгыс ёртасьӧм йылысь.

а) Сэні висьталӧны клад корсьӧм йылысь.
б) Сэні эмӧсь тешъяс.
в) Сэні гижӧны 1941-1945-ӧд вося тыш йылысь.
г) Небӧгас гижӧны 2056-ӧд вося лоӧмтор йылысь.
д) Сійӧ петкӧдлӧ ХІХ нэмся Россия.
е) Сэні гижӧны быдмӧгъяс да пемӧсъяс йылысь.
ж) Сэні гижӧны кӧинъяс йылысь.
з) Сэні висьталӧны кык зонка йылысь.
и) Сэні гижӧны енэж да кодзувъяс йылысь.

Лб. 96:

8. б)

Митя радейтӧ лыддьыны спорт йылысь журналъяс.

8. в)

1) Мый йылысь радейтӧ лыддьыны Митя?
2) Коді радейтӧ кипом удж?
3) Кутшӧм небӧг лыддис Коля?
4) Коді радейтӧ лыддьыны история йылысь небӧгъяс?
5) Кодлы кажитчӧны челядь йылысь гижӧдъяс?
6) Кутшӧм небӧг йылысь висьталіс Ира?

Лб. 97:

9. а)

Небӧг ним
Гижӧдлӧн жанр
Коді гижис (автор)
Мый йылысь, код йылысь гижӧдыс, небӧгыс
Кутшӧм небӧгыс (кутшӧм воӧ петіс, кымын лист бок, эмӧсь-ӧ серпасъяс)

9. б)

Ваня: Кутшӧм небӧг тэ лыддин?
Оля: Неважӧн ме лыдди «...» (гижӧд ним) ... (жанр). Тайӧ небӧгсӧ гижис ... .
Ваня: А мый йылысь тайӧ небӧгыс?
Оля: ...

Лб. 98:

10.

Небӧгтӧ лыддьы, но уджтӧ эн вунӧд.
Небӧгыс ичӧт, а тӧдӧмлун сетӧ.
Небӧг оз сёрнит, а збыльтор висьталӧ.

11.

Небӧг — тӧдӧмлунлӧн ӧшмӧс,
Сэн став вочакывйыс эм.
Тӧлкаӧн кӧ кӧсъян лоны,
Ёртась небӧгъяскӧд нэм!

12.

1) Эм-ӧ тэнад гортад небӧгъяс: а) уна; б) абу зэв уна; в) некымын небӧг; г) абу.
2) Лыддян-ӧ тэ небӧгъяс: а) быд лун; б) некымынысь вежоннас; в) шойччан лунъясӧ; г) ог лыддьы.
3) Мый тэ радейтан вӧчны прӧст кадӧ: а) лыддя небӧгъяс; б) сёрнита ёртъяскӧд; в) видзӧда телевизор; г) ворса компьютерӧн.

Лб. 99:

4) Кытысь тэ корсян колана информация: а) небӧгъясысь, газет-журналысь; б) велӧдчан небӧгъясысь; в) телевизорысь; г) интернетысь.
5) Кажитчӧ-ӧ тэныд литература урок: а) да, литература — менам радейтана урок; б) мукӧддырйи кажитчӧ; в) тайӧ гажтӧм урок; г) оз кажитчы.
6) Ветлывлан-ӧ тэ библиотекаӧ: а) зэв тшӧкыда, быд вежон; б) тӧлысьнас ӧтчыд; в) вонас ӧтчыд; г) ог ветлы.
7) Кыдзи тэ чайтан, вермас-ӧ морт овны небӧгтӧг: а) оз; б) навернӧ, оз; в) навернӧ, да; г) да.

28-24 балл — Тэ ёна радейтан лыддьысьны. Тэнад эм радейтана небӧгъяс. Тэкӧд интереснӧ йӧзыслы, тэ унатор тӧдан, тэ мичаа сёрнитан. Тэнад озыр кыввор. Лыддьысь и водзӧ, тэныд тайӧ ковмас олӧмад, но эн вунӧд вӧчны зарядка. Ки-кокыдлы да синъясыдлы колӧ шойччыны.
23-19 балл — Тэ бура велӧдчан, но лыддян сӧмын сійӧ небӧгъяссӧ, кодӧс тшӧктӧны школаын. Небӧгъяс тэныд колӧны, медым кужны вочавидзны велӧдысьлӧн юалӧмъяс вылӧ, медым правильнӧя гижны, медым вӧчны гортса удж.
18-13 балл — Лыддьысьны тэныд дыш. Тэныд ёнджыка кажитчӧ сёрнитны йӧзкӧд либӧ видзӧдны телевизор. Корсь сэтшӧм небӧг, коді кажитчас тэныд, и тэ гӧгӧрвоан, мый лыддьыны небӧгъяс — зэв интереснӧй удж.
12-7 балл — Тэ лыддьысьны он радейт. Тэныд ёнджыка кажитчӧ видзӧдны телевизор, пукавны интернетын либӧ ворсны компьютерӧн. Тэнад чайтӧм серти, мортлы лыддьысьны абу быть. Морт вермӧ овны небӧгтӧг.

13.

Ме чайта, мый ...

Лб. 100:

14. а)

Сыктывкар, 2017-ӧд вося апрель тӧлысь 13-ӧд лун

Чолӧм, дона ёрт Ваня!
Кыдзи олан? Кыдзи велӧдчан? Менам ставыс бур, велӧдча тшӧтш бура.
Неважӧн ме босьті библиотекаысь небӧг. Нимыс небӧгыслӧн зэв тешкодь — «Варёная сосулька». Небӧгыс абу нин выль, петӧма 1993-ӧд воын. Гижис сійӧс Елена Габова. Небӧгын 206 лист бок.
Елена Габовалӧн висьтъясыс тешкодьӧсь и жугыльӧсь. Сэні висьтавсьӧ нывкаяс да зонкаяс йылысь. Висьтъясын, кыдзи и мойдъясын, уна приключение, чудеса сяма лоӧмтор. Найӧ пыр помасьӧны бура.
Библиотекаса уджалысь сетіс меным нӧшта аудиодиск. Сэтысь позьӧ кывзыны Елена Габовалысь да Елена Козловалысь мойдъяс да висьтъяс. Ме тшӧкыда найӧс кывза рытнас, кор вода узьны. Ыста тэныд небӧглысь да дисклысь обложкаяссӧ. Ветлы библиотекаӧ да босьт Елена Габовалысь небӧгсӧ. Лыддьы, тэныд кажитчас.
Кутшӧм небӧг медся ёна кажитчис тэныд? Мый йылысь сійӧ? Коді гижис? Гиж. Виччыся вочакыв. Став бурсӧ!
Рома.

* Тешкодь
* Жугыль

Лб. 101:

14. б)

1) Кутшӧм небӧг лыддис Рома?
2) Кыдзи шусьӧ небӧгыс?
3) Кымын лист бок небӧгын?
4) Код йылысь небӧгыс?
5) Коді сетіс Ромалы аудиодиск?
6) Мый эм аудиодискын?
7) Кор петіс небӧгыс?
8) Мый ыстіс Рома Ванялы?

15.

1) кыдзи шусьӧ небӧгыс;
2) коді гижис тайӧ небӧгсӧ;
3) кор петіс небӧгыс;
4) кымын лист бок небӧгын;
5) эмӧсь-ӧ серпасъяс;
6) мый йылысь небӧгыс.

Коми кыв рочьяслы. 5-ӧд класс (2). 2017. Лб. 102-106.

Урокъяс 53–54.

МЕНАМ ПАСЬКӦМ.

Лб. 102:

Паськӧм серти он тӧдмав мортлысь пытшкӧссӧ.

* * *

векни
мунны
паськыд
тасма

* * *

колготки, майка, юбка, куртка, шапка, пальто, блузка, носки, жилет.
тупли, сарапан, шарп, плаш, платтьӧ, чувки, ковта, пинжак, партук.

векни
паськыд
ыджыд
ичӧт

векни юбка
паськыд ковта
паськыд тасма
ичӧт платтьӧ

векни сарапан
векни сьӧд гач
паськыд куртка
паськыд дӧрӧм

1) Олялы пӧчыс кыис ... .
2) Коля радейтӧ новлыны ... да ... .
3) Кӧдзыдъяс дырйи Катя новлӧ ... , ... да ... .
4) Гожӧмнас Ира радейтӧ новлыны ... да ... .
5) Викалы

Лб. 103:

чужан лунӧ мамыс козьналіс ... .
6) Школаӧ Рома новлӧ ..., ... да ... .
7) Света пасьталіс ... да ... .

гожся
еджыд
кузь
векни
сьӧд
паськыд
тӧвся
дженьыд

4. а)

Вӧч тадзи: Векни сарапан — паськыд сарапан.

1) Паськыд дӧрӧм, 2) векни платтьӧ, 3) сьӧд гач, 4) гожся гач, 5) паськыд гач, 6) сьӧд галстук, 7) векни тасма, 8) дженьыд сарапан, 9) кузь дӧрӧм, 10) гожся шарп, 11) векни плаш, 12) еджыд дӧрӧм, 13) тӧвся паськӧм, 14) кузь шарп, 15) дженьыд юбка, 16) паськыд тасма.

4. б)

Вӧч тадзи:

1 велӧдчысь: Бать пасьталӧма гӧрд гач.
2 велӧдчысь: Абу. Бать пасьталӧма сьӧд гач!

Лб. 104:

Вӧч тадзи:
Тӧвся гӧрд пальто, кузь сьӧд гач.

кузь
дженьыд
векни
паськыд
тӧвся
гожся

1) Тайӧ паськыд гачыс меным оз мун.
2) Тайӧ паськыд ковтаыс Катялы мунӧ.
3) Тайӧ векни юбкаыс тэныд мунӧ.
4) Тайӧ паськыд ковтаыс Олялы оз мун.
5) Тайӧ гӧрд сарапаныс ыджыд мамлы мунӧ.
6) Векни сьӧд платтьӧ дорӧ мунӧ паськыд гӧрд тасма.
7) Паськыд дӧрӧмыс воклы оз мун.
8) Шоныд лӧз курткаыс батьлы мунӧ.
9) Векни сьӧд гачыс тэныд оз мун.
10) Паськыд лӧз юбка дорӧ мунӧ еджыд блузка.
11) Дженьыд лӧз платтьӧыс сылы оз мун.
12) Кузь сьӧд юбкаыс Галялы мунӧ.
13) Гӧрд дӧрӧм дорӧ мунӧ руд галстук.
14) Турунвиж платтьӧ дорӧ мунӧ виж тасма.
15) Тэныд мунӧ тайӧ гӧрд платтьӧыс.
16) Батьлы оз мун турунвиж рӧм.
17) Тайӧ векни тасмаыс Любалы оз мун.

Вӧч тадзи:

1 велӧдчысь: Лена, тэныд мунӧ тайӧ еджыд блузкаыс.
2 велӧдчысь: Аттьӧ. А тэныд мунӧ тайӧ сера жилетыс.
1 велӧдчысь: Аттьӧ.

Лб. 105:

* * *

еджыд дӧрӧма зонка
ме гӧрд курткаа

1) (...) зонка, 2) (...) бать, 3) (...) чой, 4) (...) нывка, 5) (...) мам, 6) (...) дядьӧ, 7) (...) пӧч, 8) (...) ёрт, 9) (...) пӧль, 10) (...) бать, 11) ме (...), 12) тэ (...), 13) сійӧ (...), 14) (...) зонка, 15) (...) вок, 16) (...) тьӧт, 17) (...) мам.

10.

зонка
пӧч
нывка
бать
пӧль
мам

кузь
дженьыд
векни
паськыд
лӧз
еджыд

ковта
чышъян
пинжак
гач
футболка
платтьӧ

Лб. 106:

12.

Мый тэ пасьталан, кор мунан: 1) школаӧ; 2) кино вылӧ; 3) спортивнӧй залӧ; 4) ёрт дорӧ чужан лун вылӧ; 5) гуляйтны?

13. б)

1) Мыйла Оля локтіс магазинӧ?
2) Мый петкӧдліс вузасьысь Олялы?
3) Мый ньӧбис Оля?

13. в)

Оля локтіс магазинӧ ньӧбны ... (мый?). Вузасьысь сылы сетіс ... (мый?), но Олялы тайӧ юбкаыс эз кажитчы. Сійӧ вӧлі ... (кутшӧм?). Сэсся ... (коді?) сетіс Олялы сьӧд юбка. Тайӧ юбкаыс вӧлі ... (кутшӧм?), а Оля кӧсйӧ ... (кутшӧм?) юбка. Сы бӧрын вузасьысь вайис Олялы ... (кутшӧм?) юбка. Олялы тайӧ юбкаыс кажитчис. Вузасьысь шуис, мый лӧз юбкаыс Олялы мунӧ.

Урок 55.

МЕНАМ РАДЕЙТАНА ПАСЬКӦМ.

Лб. 107.

Удж серти и паськӧм пасьталан.

* * *

визя
сера
кизя
соска
чута

визя
кизя
сера
чута
соска
дӧрӧм
гожся
тӧвся
дженьыд
сарапан
кепысь
паськыд
шоныд
паськӧм
пасьтавны

кузь соска
сера дӧрӧм
визя шарп
чута платтьӧ
визя кепысь
визя дӧрӧм
чута сарапан
кизя платтьӧ
дженьыд соска
визя ковта

1) Менам батьлы мунӧ визя дӧрӧм.
2) Тайӧ чута платтьӧ дорӧ мунӧ векни гӧрд тасма.
3) Коля радейтӧ новлыны визя шарп.
4) Рита чукӧртіс гожся паськӧмсӧ.
5) Ыджыд мамлы козьналім мича сера чышъян.
6) Ывлаӧ пасьталі визя шарп да шоныд кепысь.
7) Батьлы мунӧ дженьыд соска дӧрӧм.
8) Пӧльлы козьналі визя дӧрӧм.
9) Чойлы мунӧ сьӧд кизя гӧрд платтьӧ.
10) Тӧвнас ме радейта новлыны кизя ковта либӧ кузь соска платтьӧ.
11) Зонкалы мамыс ньӧбис сьӧд тасма да сьӧд гач.
12) Школаӧ нывка пасьталӧ еджыд блузка да сьӧд юбка.
13) Тайӧ визя дӧрӧмыс Колялы мунӧ.

Лб. 108:

* * *

визя гӧрд платтьӧ
гӧрд визя платтьӧ

чута лӧз платтьӧ
лӧз чита платтьӧ

1) Турунвиж визя ковта, 2) соска лӧз платтьӧ, 3) лӧз сера дӧрӧм, 4) еджыд чута сарапан, 5) еджыд кизя ковта, 6) визя гӧрд футболка, 7) гӧрд чута юбка, 8) визя лӧз жилет, 9) сера руд галстук, 10) гӧрд кизя сьӧд платтьӧ, 11) сьӧд соска гӧрд платтьӧ, 12) лӧз визя гӧрд шарп, 13) сера руд пинжак, 14) лӧз кизя дӧрӧм, 15) гӧрд чута еджыд чышъян, 16) гӧрд визя руд ковта.

Лб. 109:

Вӧч тадзи: Еджыд чута сарапан.

6. б)

1) Наташа чужан лунӧ пасьталіс визя гач.
2) Чужан луныс Наташалӧн гожӧмын.
3) Наташа пасьталіс лӧз платтьӧ да гӧрд тасма.
4) Медводз Наташа думыштіс пасьтавны турунвиж сарапан да виж тасма.
5) Наташалӧн эм дженьыд соска лӧз платтьӧ.
6) Наташалӧн кузь соска платтьӧыс гӧрд чута.
7) Наташа чужан лунӧ пасьталіс лӧз дӧрӧм да гӧрд юбка.

Лб. 110:

7. а)

1) Дженьыд лӧз платтьӧ, 2) кузь сьӧд юбка, 3) шоныд шапка, 4) дженьыд соска платтьӧ, 5) шоныд сьӧд гач, 6) векни еджыд гач, 7) визя шарп, 8) кузь соска дӧрӧм, 9) еджыд чута сарапан, 10) тӧвся куртка, 11) еджыд пась, 12) визя гӧрд кепысь, 13) мича сера гожся шарп, 14) кузь лӧз пальто, 15) дженьыд плаш, 16) мича гӧрд шляпа, 17) кузь соска платтьӧ, 18) паськыд лӧз гач, 19) еджыд кизя алӧй платтьӧ, 20) дженьыд гач, 21) кузь соска шоныд ковта, 22) шоныд сьӧд колготки, 23) шоныд носки.

7. б)

1) Мый тэ новлан тӧвнас?
2) Кутшӧм паськӧм тэ новлан гожӧмнас?
3) Кутшӧм паськӧм тэ радейтан медся ёна?
4) Кутшӧм паськӧм тэныд кажитчӧ?
5) Кутшӧм паськӧма тэ ӧні?

1) визя, Митя, футболка, да, лӧз, пасьталіс, джинсы.
2) гӧрд, кепысь, шапка, да, визя, пасьталіс, Маша.
3) новлӧны, Миша, да, визя, Максим, курткаяс.
4) Чой, сьӧд, кизя, пасьталіс, гӧрд, платтьӧ.
5) еджыд, батьлы, лӧз, Мам, визя, ньӧбис, дӧрӧм.
6) сьӧд, Валя, гач, новлӧ, векни.
7) платтьӧяс, оз, Рита, паськыд, радейт.
8) Маша, ньӧбис, ковта, сера, гӧрд.
9) Света, кузь, новлӧ, да, дженьыд, юбкаяс.
10) лавкаысь, векни, Мам, паськыд, да, ньӧбис, тасмаяс.
11) вузалӧны, Лавкаын, платтьӧяс, визя, да, чута.
12) козьналім, ыджыд мамлы, мича, Ми, чышъян, сера.
13) пасьталіс, Оля, еджыд, чута, юбка, да, гӧрд, блузка.

Лб. 111:

9. а)

Дыр виччысяна чужан лун

Талун Галялӧн дыр виччысяна праздник — чужан лун. Сылы тырӧ дас кык арӧс.
Сійӧ асывсяньыс пелькӧдіс вежӧссӧ, чышкаліс бус, мыськис тасьті-пань. Мамыскӧд да пӧчыскӧд найӧ дасьтісны сёян-юан. Кык час мысти Галя дорӧ локтасны ёртъясыс.
Галя тэрыба котӧртіс аслас вежӧсӧ, восьтіс ыджыд шкапсӧ.
— Мый пасьтавны? — мӧвпыштіс нывка.
Сійӧ пасьталіс лӧз дженьыд джинсы гач да турунвиж сера футболка. Петкӧдчис пӧчыслы да мамыслы.
— Тайӧс эн пасьтав, — шуис пӧч. — Колӧ мичаджык паськӧм. Тайӧс позьӧ пасьтавны ёртъясыдкӧд гуляйтны.
Галя бара котӧртіс ыджыд шкап дорӧ. Пасьталіс еджыд блузка да векни сьӧд юбка.
— Со, видзӧдлӧй! Тадзи бур?
— Тайӧ вывті стрӧг паськӧм. Тайӧс тэныд позьӧ школаӧ пасьтавны. А талун колӧ мыйкӧ мӧдтор. Пасьтав мича гожся платтьӧ, — вӧзйис мамыс.
Галя пасьталіс мича сарапан. Сарапаныс вӧлі лым кодь еджыд, ыджыд гӧрд чутъяса. Коскас — ыджыд банта паськыд гӧрд тасма.
— Вот тайӧ бур. Зэв мича, меным ёна кажитчӧ! — нимкодясис пӧчыс. — Сынав юрситӧ, кыам мича кӧса. Регыд локтасны гӧсьтъясыд.
Недыр мысти локтісны Галялӧн ёртъясыс. Ставӧн мичаа пасьтасьӧмаӧсь. Света — мича дзоридзьяса виж платтьӧа, Катя — гӧрд тасмаа лӧз платтьӧа, а Маша — турунвиж сера дженьыд юбкаа да виж блузкаа. Максим — еджыд дӧрӧма, визя галстука да векни сьӧд гача, а Дима — лӧз джинсы гача да визя футболкаа. Ставныс чолӧмалісны Галяӧс, лыддисны кывбуръяс, козьналісны козинъяс.

Лб. 112:

9. б)

1) Галя рытнас мыськис тасьті-пань, чышкаліс бус, пелькӧдіс вежӧссӧ.
2) Пӧчлы тырас дас куим арӧс.
3) Чужан лунӧ Галя пасьталіс еджыд блузка да векни сьӧд юбка.
4) Ёртъяс вӧзйисны Галялы пасьтавны мича гожся платтьӧ.
5) Галялӧн сарапаныс вӧлі лым кодь еджыд, а сы вылын ыджыд лӧз визьяс.
6) Света вӧлі лӧз джинсы гача да турунвиж сера футболкаа.
7) Катялы мунӧ лӧз тасмаа гӧрд платтьӧ.
8) Маша пасьталіс кузь юбка да турунвиж блузка.
9) Максимлы мунӧ визя лӧз дӧрӧм да руд гач.
10) Дималы мунӧ паськыд сьӧд гач, гӧрд дӧрӧм да еджыд галстук.
11) Света векни кузь платтьӧа, сьӧд колготкиа.

9. в)

1) Мыйла Галя асывсяньыс пелькӧдіс вежӧссӧ?
2) Кымын арӧс тырис Галялы?
3) Кодкӧд Галя дасьтіс сёян-юан?
4) Мый Галя кӧсйис пасьтавны чужан лунӧ?
5) Кутшӧм паськӧм мамыслы кажитчис вывті стрӧгӧн?
6) Мый вӧзйис пасьтавны Галялы мамыс?
7) Мый пасьталіс Галя чужан лунӧ?
8) Кыдзи пасьтасьӧмаӧсь гӧсьтъяс?

Урокъяс 56–58.

КОМИ НАЦИОНАЛЬНӦЙ ПАСЬКӦМ.

Лб. 113:

Бур паськӧмнад мортыд кык.

* * *

водздӧра
вӧнь
вурун
дӧра
кӧртавны
ку
мичмӧдны

дӧра
водздӧра
вӧнь
кӧртавны
новлыны
вурун
сарапан

вурун кепысь
сера чувки
кыз дӧра
вурун чувки
мича кокошник
еджыд водздӧра
гӧрд сарапан

кыны вурунысь
новлыны тӧлын
новлыны гожӧмын
вурун носки
паськыд вӧнь
векни вӧнь
кӧр ку

1) Водздӧра пасьталӧны сарапан вылӧ.
2) Коскӧ кӧрталӧны вӧнь.
3) Ыджыд мам кыис сера чувки.
4) Праздник дырйи нывбабаяс новлісны еджыд водздӧра.
5) Вурунысь кыисны кепысь да носки.
6) Нывбабаяс новлісны чышъян либӧ кокошник.
7) Мужичӧйяс новлісны дӧрӧм да гач.
8) Паськӧм мичмӧдісны коми серӧн.
9) Праздник дырйи нывбабаяс пасьталӧны мича чышъян.
10) Тӧлын йӧз новлӧны вурун кепысь да вурун носки.
11) Вӧнь видзис тшыкӧдӧмысь.
12) Малича вылӧ пасьталӧны дӧра кышӧд.
13) Прӧстӧй лунъясӧ нывбабаяс новлісны ситеч чышъян.

Лб. 114:

* * *

дӧра
ной
вурун
ку
кучик

кӧр ку
руч ку

кӧр ку малича
руч ку шапка

а) Ош ку, б) ур ку, в) кӧч ку, г) вӧркань ку, д) кӧин ку.

1) Кынь ку воротник, 2) анча ку колготки, 3) ош ку футболка, 4) кӧч ку майка, 5) ыж ку юбка, 6) кӧр ку пими, 7) кӧин ку пинжак, 8) ур ку шорты, 9) вӧркань ку дӧрӧм, 10) анча ку шапка, 11) кӧр ку блузка, 12) ыж ку сарапан, 13) кролик ку платтьӧ, 14) кӧр ку кепысь, 15) кынь ку шапка, 16) ыж ку пась, 17) ур ку шапка, 18) кӧч ку дӧрӧм.

анча
вӧркань
кӧин
кӧр
кӧч
кролик
кынь
ош
руч
ур
ыж

Лб. 115:

1) Нывбабаяслӧн да мужичӧйяслӧн тӧвся кӧм шусьӧ пими. Вурӧны сійӧс кӧр куысь.
2) Кӧр видзысьяс новлӧны малича. Малича вурӧны кӧр куысь.
3) Аканьяссӧ войвывса нывкаяс видзӧны гӧна сумкаясын. Сумкаяссӧ вурӧны кӧр куысь.
4) Шоныд кепысьяс вурӧны кӧр куысь, руч куысь, кынь куысь, ыж куысь да анча куысь.

Лб. 116:

Нывбаба паськӧм

нывбаба дӧрӧм
сарапан
водздӧра
чышъян
кокошник
юркытш

Мужичӧй паськӧм

сера дӧрӧм
вӧнь
визя гач
сера чувки

1) Нывбаба дӧрӧм пасьтавлісны сарапан улӧ.
2) Нывбабаяс юрӧ пасьтавлісны кокошник либӧ чышъян, а том нывъяс -юркытш.
3) Нывбабаяс да мужичӧйяс коскӧ кӧртавлісны мича сера вӧнь.
4) Мужичӧйяс новлісны сера дӧрӧм да визя гач.
5) Дӧрӧм вылӧ пасьтавлісны сарапан.
6) Мужичӧйяс да нывбабаяс новлісны сера чувки.
7) Водздӧра пасьтавлісны сарапан вылӧ.
8) Коми серӧн мичмӧдлісны вӧньяс, водздӧраяс, сарапанъяс да чувкияс.

Лб. 117:

1) Нывбабаяс новлісны визя гач да сера дӧрӧм.
2) Мужичӧйяс новлісны сарапан.
3) Кокӧ пасьтавлісны сера носки.
4) Сера чувки новлісны мужичӧйяс.
5) Коскӧ коми йӧз кӧртавлісны чышъян.
6) Водздӧра новлісны мужичӧйяс.
7) Вӧнь кӧртавлісны коскӧ сӧмын нывбабаяс.
8) Коми мужичӧйяс пасьтавлісны юрӧ кокошник.
9) Чышъянъяс новлісны мужичӧйяс.
10) Сарапан пасьтавлісны дӧрӧм улӧ.
11) Юркытш новлісны пӧльяс да пӧчьяс.

10.

1) Мужичӧйяс новлісны сера ... да визя ... .
2) Нывбабаяс новлісны кузь соска ... .
3) Дӧрӧм вылӧ пасьтавлісны ... , а сарапан вылӧ — ... .
4) Том нывъяс юрын новлісны ... да ...,а нывбабаяс дзебисны юрсисӧ ... либӧ ... улӧ.
5) Мужичӧйяс да нывбабаяс новлісны ... чувки,
б) Коми серӧн мичмӧдлісны ..., ..., ... да ... .
7) Тӧлын коми мужичӧйяс да нывбабаяс новлісны ыж ку ... либӧ малича.
8) Малича вурлісны ... куысь.
9) Кокӧ кӧмавлісны кӧр куысь ... .

кокошник, дӧрӧм, гач, юркытш, чувки, сарапан, сера, водздӧра, лента, чышъян, вӧнь, кӧр, пими, пась.

* Пас

Лб. 118:

12.

кӧр сюр
кӧр
чери
кӧр видзысь
нывбаба
шонді
йӧра
гут-гаг
чум
вӧр
мужичӧй
ю

1) Сыктывкарлӧн канпас вылын серпасалӧма ...
2) Вӧркута карлӧн канпас вылын серпасалӧма ...
3) Печӧра карлӧн канпас вылын серпасалӧма ...
4) Усинск карлӧн канпас вылын серпасалӧма ...
5) Тайӧ кепысь вылын эм ...
6) Тайӧ кепысь вылын эм ...
7) Тайӧ кепысь вылын эм ...

Лб. 119:

13. а)

Чолӧм, Сергей!
Кыдзи олан-вылан? Миян талун ывлаыс мича. Дзирдалӧ ... . Школаын велӧдім коми пасъяс. Гижа тэныд письмӧ пӧль да ыджыд бать йылысь. Менам пӧль олӧ Изьваын. Сійӧ ... . Тӧвнас тундраын зэв кӧдзыд, та понда ... да ... новлӧны кӧр ку маличаяс. ...-яслӧн керкаыс шусьӧ ... . Вӧчны сійӧс сюмӧдысь либӧ кӧр куясысь. А ...-ыс гожӧмнас сэні мыйта! Пӧльлӧн овмӧсын 25 ... . Пӧль висьталіс меным, мый ...-ысь вӧчӧны лекарство.
Ыджыд бать олӧ Кулӧмдін районын. Радейтӧ ... да ... .Шойччан лунӧ бать, мам да ме ветлім ыджыд бать дорӧ. Сійӧ вердіс миянӧс чӧскыд ...-ӧн.
Кутшӧм тіян поводдяыд? Ветлін-ӧ тэ кыйны ... ? Ветлін-ӧ бать-мамыдкӧд ...-ӧ. Виччыся вочакыв.
Став бурсӧ!
Миша.

* Овмӧс

13. б)

1) Мишалӧн ыджыд батьыс кӧр видзысь.
2) Миша видзӧ 25 кӧрӧс.
3) Мишалӧн пӧльыс радейтӧ вӧр да ю.
4) Шойччан лунӧ Миша ветліс вӧрӧ.
5) Мишалӧн пӧльыс олӧ кык судта керкаын.
6) Чериысь вӧчӧны лекарство.
7) Кӧр видзысь олӧ Кулӧмдінын.

Лб. 120:

14. а)

ВАЖ КОМИ ПАСЬКӦМ

Талун Маша да Рома ветлісны музейӧ. Музейын найӧ тӧдмасисны важ коми йӧзлӧн паськӧмӧн. Челядь тӧдмалісны, мый коми нывбабаяс новлісны кузь соска дӧрӧм. Дӧрӧмлысь вылыссӧ вурлісны вӧсни мича дӧраысь, мичмӧдлісны серӧн. Дӧрӧмлысь улыссӧ вурлісны кыз еджыд дӧраысь. Дӧрӧм вылӧ пасьтавлісны сарапан, а сарапан вылӧ — водздӧра. Сарапан вурлісны пемыдлӧз, пемыдгӧрд да виж дӧраысь. Коскӧ кӧртавлісны вӧнь. Машалы ёна кажитчис, кутшӧм мичаа коми серӧн мичмӧдлісны вӧньяс, сосъяс, водздӧра да сарапан улыссӧ.
Юрӧ том нывъяс кӧртавлісны лента либӧ юркытш. Нывбабаяс дзебисны юрсисӧ кокошник либӧ чышъян улӧ. Коми войтыр чайтісны, мый чышъян видзӧ тшыкӧдӧмысь. Мужичӧйяс да зонъяс новлісны сера дӧрӧм да визя гач. Праздникъяс дырйи пасьтавлісны еджыд дӧрӧм. Воротниксӧ да сосъяссӧ мичмӧдлісны коми серӧн. Коскӧ кӧртавлісны вӧнь. Рома эз тӧд, мый вӧнь видзӧ мортӧс тшыкӧдӧмысь.
Мужичӧйяс да нывбабаяс новлісны сера чувки. Чувкисӧ кылісны вурунысь да мичмӧдлісны коми серӧн.
Тӧлын коми мужичӧйяс да нывбабаяс новлісны шабур, сукман либӧ ыж ку пась. Кӧр видзысьяс новлісны кӧр ку малича.

* Мичмӧдны
* Шабур
* Сукман

Лб. 121:

14. б)

1) Миша да Рома ветлісны лавкаӧ.
2) Мужичӧйяс новлісны чышъян.
3) Кӧр видзысьяс новлісны сера гач да дӧрӧм.
4) Праздник дырйи мужичӧйяс пасьтавлісны лӧз дӧрӧм.
5) Нывбабаяс новлісны лентаяс да юркытшъяс.
6) Важӧн коми йӧз чайтісны, мый дӧрӧм видзӧ мортӧс вомидзысь да тшыкӧдӧмысь.
7) Малича вурлісны анча куысь.
8) Малича вылӧ пасьтавлісны водздӧра.
9) Том нывъяс дзебисны юрсисӧ.

14.в)

1) Мый новлісны нывъяс?
2) Кутшӧм дӧраысь вурлісны нывбаба дӧрӧмлысь вылыссӧ?
3) Мый пасьтавлісны юрӧ том нывъяс?
4) Мый улӧ дзебисны юрсисӧ нывбабаяс?
5) Кутшӧм паськӧм новлісны мужичӧйяс?
6) Мыйла коми йӧз новлісны вӧнь?
7) Мый новлісны кӧр видзысьяс?

14. г)

1) Ме эг тӧд, мый ...
2) Ме тӧді, мый ...
3) Менӧ чуймӧдіс, мый ...

Урокъяс 59–61.

МИЯН СЁЯН-ЮАН

Лб. 122:

Кынӧмтӧ он пӧръяв, мыйӧнкӧ век лоӧ тыртны.

* * *

жаритӧм
пуӧм
сук
тушитӧм

пуӧм
тушитӧм
сук
картупель
яблӧг
копей
шома
тшай
шыд
йӧв
небыд
нянь
анькытш
еджыд
чери
тшак
шоныд
рысь
чӧскыд
кӧдзыд
кольк
чорыд
пӧсь
нӧк

пуӧм картупель
жаритӧм чери
пуӧм кольк
пуӧм яй
пӧсь шыд
сола тшак
юмов яблӧг
шоныд йӧв
небыд нянь
сьӧд нянь
сук нӧк
чорыд нянь
чӧскыд рок
кӧдзыд ва
шома капуста
анькытша шыд

1) Школаын ми талун сёйим пӧсь шыд, сьӧд нянь да пуӧм кольк. 2) Ыджыд мам радейтӧ пуӧм картупель да сола тшак. 3) Асывнас мам пуис чӧскыд рок. 4) Столовӧйын ми сёйим жаритӧм чери да греча рок. 5) Пӧсь шыдӧ пукті сук нӧк. 6) Медся ёна ме радейта мамлысь блинъяс. 7) Челядь радейтӧны юмов рысь. 8) Ыджыд мам дасьтіс шома капуста.

Лб. 123:

сола
жаритӧм
пуӧм
пӧсь
кӧдзыд
небыд
чорыд
чӧскыд
сьӧд
турунвиж
шома
юмов
еджыд
шоныд

ва
шыд
тшак
тшай
чери
кольк
картупель
рысь
яй
йӧв
рок
нянь
яблӧг
лимон

* * *

тшак — тшака
анькытш — анькытша
лимон — лимона
картупель — картупеля
вый — выя

НО!

пувъя
чӧдъя
нӧкъя
рыська
йӧла

Лб. 124:

Капуста, чери, яблӧг, яй, тшак, нӧк, чӧд, чеснӧк, йӧв, сакар, пув, анькытш.

A. 1) Капуста + пирӧг, 2) чери + шыд, 3) пӧвидлӧ + шаньга, 4) капуста + шыд, 5) яблӧг + пирӧг, 6) анькытш + шыд, 7) ма + йӧв, 8) яблӧг + морков, 9) чеснӧк + свеклӧ, 10) тшак + шыд, 11) сакар + тшай.

Б. 1) Картупель + шаньга, 2) вый + нянь, 3) картупель + капуста, 4) картупель + тшак, 5) яй + рис, 6) яй + шыд, 7) яй + котлет, 8) вый + рок, 9) яй + греча, 10) картупель + пирӧг.

B. 1) Рысь + шаньга, 2) пув + пирӧг, 3) йӧв + тшай, 4) нӧк + рысь, 5) чӧд + йӧв, 6) йӧв + копей, 7) пув + йӧв, 8) пув + ва, 9) пув + варенньӧ, 10) пув + шаньга.

Медым лоны мичаӧн, Ёма баба думыштіс пуны волшебнӧй шыд. Сійӧ босьтіс майтӧга варенньӧ, кос гагъяс, лягуша ку, гыма-чарда кымӧр, кӧдзыд йинёнь да пуктіс ыджыд дозйӧ. Содтіс сэтчӧ зэр войтъяс, лӧдз-ном да катшалысь синва. Ставсӧ тайӧс пуис. Артмис волшебнӧй шыд.

7. а)

1) Яя пирӧг, 2) ӧмидза варенньӧ, 3) рыська шаньга, 4) йӧла копей, 5) яя котлет, 6) пувъя варенньӧ, 7) капустаа шыд, 8) ӧмидза тшай, 9) рыська запеканка, 10) капустаа котлет, 11) йӧла шыд, 12) пувъя пирӧг.

Лб. 125:

А. 1) Лимона да сакара тшай, 2) лука да моркова греча, 3) майонеза да чеснӧка свеклӧ, 4) выя да йӧла рок, 5) сакара да нӧкъя рысь.

Б. 1) Лимона турунвиж тшай, 2) тшака чӧскыд шыд, 3) яя пӧсь шыд, 4) выя еджыд нянь, 5) нӧкъя сола тшак, 6) маа пӧсь йӧв, 7) рыська чӧскыд шаньга, 8) яблӧга чӧскыд пирӧг, 9) капустаа пӧсь пирӧг, 10) яя пӧсь пирӧг, 11) йӧла пӧсь тшай, 12) маа шоныд тшай, 13) тушитӧм капустаа котлет, 14) картупеля сола чери, 15) тшака жаритӧм картупель, 16) помидора тушитӧм яй, 17) макарона жаритӧм чери.

Лб. 126:

10.

Вӧч тадзи:
1 велӧдчысь: Тэ радейтан яя рис?
2 велӧдчысь: Да, ме радейта яя рис. / Ме ог радейт яя рис.

Капустаа пирӧг, чериа шыд, картупеля шаньга, выя нянь, тшака шыд, йӧла тшай, капустаа шыд, яблӧга пирӧг, рыська шаньга, анькытша шыд, яя шыд, чеснӧка свеклӧ, пувъя пирӧг, лимона тшай, нӧкъя рысь, сола чери, йӧла копей, сьӧд нянь, пуӧм кольк, сола тшак, маа тшай, ӧмидза варенньӧ, йӧла рок, сакара тшай, нӧкъя тшак.

12. а)

Рома: Чолӧм Миша! Ӧні 12 час. Ветлам сёйны.
Миша: Лок ветлам. А тэ мый кӧсъян сёйны?

Лб. 127:

Рома: Ме кӧсъя сёйны ..., ..., ..., ..., ... . А тэ мый ньӧбан?
Миша: Ме босьта ..., ..., ..., ..., ..., ... .
Рома: Нянь да сов, Рома!
Миша: Нянь да сов!

Нянь да сов!

12. б)

1) Кытчӧ мунісны Рома да Миша 12 часын?
2) Мый Рома сёйис да юис?
3) Мый Миша босьтіс сёйны да юны?

13. а)

Пызан, сёян, нянь да сов, гӧсьтъяс, чӧскыд.

13. б)

Марпа лӧсьӧдіс сёйны. Вольсаліс еджыд пызандӧра, вайис пӧжас — пувъя, капустаа да тшака пирӧгъяс, рыська да картупеля шаньгаяс. Пызан шӧрӧ пуктіс черинянь.
— Пуксьӧй, дона гӧсьтъяс, сёйыштӧй! Нянь да сов!
Гӧсьтъяс пуксисны пызан сайӧ, а Марпа век котралӧ пач дорсянь пызан дінӧ. Майбыр, сылӧн эм мыйӧн гӧститӧдны. Уна сёян дасьтӧма праздник кежлӧ. Йӧвсӧ кымын вежон эз юны — вый заптісны. Рис, греча, проса да мукӧд шыдӧс воддза праздниксянь видзисны. Кык пунт еджыд пызь ньӧбисны. Сэсся разнӧй яй — сьӧла яй, тар яй, дозмӧр яй, кӧч яй,

Лб. 128:

кукань яй — жаритӧма и пӧжалӧма. Чери — солалӧма и жаритӧма, пуӧм капуста, шома капуста, сола тшака картупель, нӧкъя картупель, йӧла да выя рок, пуӧм кольк, кык пӧлӧс шыд — тшака да яя, блин, льӧмъя ляз, сэтӧра ляз. Ляз бӧрын кисель пондіс ваявны. Медводз картупеля кисель вайис, сэсся чӧдъя кисель, нӧкъя кисель, йӧла кисель. Сэсся нӧкъя рысь, пӧжӧм йӧв, ӧмидза йӧв, чӧдъя йӧв, пувъя йӧв.
Гӧсьтъяс сёйисны да шензисны.
— Быдтор жӧ нин лӧсьӧдӧмыд, Марпуш!
— Да ӧд ставыс сэтшӧм чӧскыд!
— Пасибӧ, пасибӧ, ыджыд сё пасибӧ!

* Майбыр
* Заптыны
* Проса

13. г)

1) сёяныс вӧлі чӧскыд да пӧтӧса;
2) кӧзяйка окотапырысь примитіс гӧсьтъясӧс.

13. з)

1) Кутшӧм пӧжас вайис кӧзяйка пызан вылӧ?
2) Кутшӧм яйӧн вердіс Марпа гӧсьтъясӧс?
3) Кутшӧм шыд вӧлі пызан вылын?
4) Кутшӧм йӧв сёйисны гӧсьтъяс?
5) Кутшӧм кисельӧн гӧститӧдіс Марпа?

Урокъяс 62–64.

НЯНЯ-СОЛА КОМИ МУ.

Лб. 129:

* * *

Няньтӧгыд куш да вильыд.

1. ляз
2. паренча
3. шома капуста
4. черинянь
5. сола тшак
6. шыдӧса шаньга
7. пӧткаа шыд
8. пувъя пирӧг
9. ырӧш
10. пувъя ва
11. зарава
12. кӧвдум

Лб. 130:

2. а)

Маша: Менам ыджыд мам чӧскыда пӧжасьӧ. Но медся ёна ме радейта сылысь шыдӧса шаньга.
Коля: Менам бать — кыйсьысь, радейтӧ ветлыны вӧрӧ. Мам тшӧкыда пуӧ пӧткаа шыд.
Света: Гожӧмбыд Машалӧн пӧль-пӧчыс вотісны тшак. А талун чӧсмӧдісны миянӧс сола тшакӧн. Ёна кажитчис.
Катя: Ванялӧн талун чужан лун. Кампет пыдди сійӧ вайис талун школаӧ чӧскыд да юмов паренча.
Таня: Ме зэв ёна кӧсъя видлыны льӧмъя ляз.
Максим: Тулыснас бать вайӧ зарава. А гожӧмнас ми окотапырысь юам кӧдзыд ырӧш либӧ пувъя ва.
Валя: Ме некор на эг сёйлы пӧткаа шыд.

2. б)

1) Маша радейтӧ ыджыд мамыслысь ... .
2) Светалы кажитчис ... .
3) Коля тшӧкыда сёйӧ ... .
4) Ваня вайис школаӧ ... .
5) Таня кӧсйӧ видлыны ... .
6) Максим радейтӧ юны ... .
7) Валялы окота видлыны ... .

3. а)

1) ляз
2) паренча
3) шома капуста
4) черинянь
5) сола тшак
6) шыдӧса шаньга
7) пӧткаа шыд
8) пувъя пирӧг
9) ырӧш
10) пувъя ва
11) зарава
12) йӧла чери
13) кӧвдум

Лб. 131:

3. в)

1 велӧдчысь: Ырӧш — тайӧ чӧскыд (абу чӧскыд) юан.
2 велӧдчысь: Ме тэкӧд абу сӧглас. Ырӧш — тайӧ абу чӧскыд (чӧскыд) юан.

1) Ӧмидза йӧв, чӧдъя йӧв, пӧсь йӧв, пувъя йӧв.
2) Картупеля шаньга, картупеля тшак, картупеля капуста, картупеля яй.
3) Турипувъя пирӧг, пувъя пирӧг, чӧдъя пирӧг, тшака пирӧг.
4) Ляз, ырӧш, паренча, черинянь.
5) Шома капуста, сола тшак, пӧткаа шыд, юмов паренча.
6) Ырӧш, пувъя ва, шыд, зарава.
7) Кӧвдум, шаньга, рысь, пирӧг.
8) Сола тшак, тшака пирӧг, кос тшак, тшака шыд.

1 велӧдчысь: Кутшӧм коми сёян тэ сёйлін?
2 велӧдчысь: Ме сёйлі пӧткаа шыд, сола тшак, черинянь да паренча.
1 велӧдчысь: Кутшӧм коми юан тэ юлін?
2 велӧдчысь: Ме юлі зарава да пувъя ва.
1 велӧдчысь: Мый тэныд кажитчис медся ёна?
2 велӧдчысь: Медся ёна меным кажитчис паренча.

1) Ыджыд мам вӧчис чӧскыд паренча.
2) Саша чукӧртіс льӧм, медым вӧчны ляз.
3) Ме отсалі мамлы пӧжавны черинянь.

Лб. 132:

4) Ми вотім пув, медым пӧжавны пирӧг.
5) Вовалӧн бать-мамыс солалӧны тшак.
6) Ми дасьтам коми сёян.

7. а)

Ляз

Кос льӧм либӧ кос чӧд колӧ мыськыны да вӧчны пызь. Пызь дорӧ содтыны ва, сакар да сюйны пачӧ. Сэсся содтыны чуж пызь * да бара пӧжны пачын. Ляз артмӧ рок кодь. Сійӧс колӧ сёйны кӧдзыдӧн.

Паренча

Морков колӧ мыськыны да пӧжны. Сэсся вундавны да косьтыны пачын. Паренча сёйӧны кампет пыдди. Паренчаысь позьӧ пуны паренча ва. Сійӧ компот кодь.

Шома капуста

Капуста колӧ пуны сола ваын. Кӧдзӧдны, содтыны сьӧд сэтӧр вож, лавр кор да переч. Кисьтны ва. Марля вылӧ пуктыны кык сьӧд нянь тор. Шома кӧчан дась.

Лб. 133:

Паренча ва

Колӧ паренча, ва, сакар. Паренчасӧ медводз колӧ видзны кӧдзыд ваын. Сэсся пуны. Кор паренчаыс небзяс, содтыны сакар. Паренча ва юны кӧдзыдӧн.

* * *

8. а)

Мый сэтшӧмыс пакула?
Тайӧ вӧрса тшай.
Бипур ӧзтам яг улас,
Тэ мун васӧ вай.
А ме ветла вӧр дорӧ,
Корся кыдз пу тшак.
Заравалӧн кӧр сора
Тайӧ гӧрдов шмак.
Ая-пиа юыштам
Вӧрса чӧскыд тшай.
Гортӧ весиг нуыштам
Мамлысь-чойлысь пай.

* Пакула — чага, берёзовый гриб.

8. в)

1) Кӧні мунӧ действиеыс?
2) Коді геройясыс тайӧ кывбурын?
3) Мый вӧчӧны шӧр геройясыс?

Лб. 134:

9. а)

КОМИ СЁЯН-ЮАН

Ваня бара на локтіс Кебра сиктӧ ыджыд мамыс дорӧ шойччыны. Радейтӧ сійӧ ыджыд мамсӧ. Пӧрысь ань унатор висьталӧ зонкалы важ олӧм йылысь. Талун Ваня тӧдмаліс уна выльтор коми сёян-юан йылысь.
— Ванюк, миян семьяыд вӧлі ыджыд: бать, мам да сизим чоя-вока. Ставӧн вӧлі пуксям ыджыд пызан сайӧ, сёям ӧти ыджыд тасьтіысь. Медводз пызан вылӧ мам вайліс пӧсь шыд.
— А мыйысь пулісны шыдсӧ?
— Менам бать да вок вӧліны вӧралысьясӧн. Найӧ чӧсмӧдлісны миянӧс пӧтка яйӧн. А сідз яя шыдтӧ коми йӧзыд сёйлісны сӧмын праздник лунъясӧ. Ыджыд бать менам вӧлі Изьваысь. Сэні найӧ сёйӧны кӧр яй да айбарч. Шыдтӧ пырджык мам пуліс капустаысь, шомкорысь, тшакысь да чериысь. Шыдӧ пуктыліс картупель, анькытш, ид шыдӧс, лук, капуста. Гожся кадӧ мам дасьтыліс кӧдзыд шыдъяс: ырӧша кушман, йӧла кушман, ырӧша капуста, тшака ырӧш. Со татшӧм пу паньӧн ми сёйлім шыдъястӧ.
— А ме ёнджыка рок радейта. А ті сійӧс сёйлінныд?
— Да, ми сёйлім ид шыдӧсысь выя-йӧла рок. Зэв чӧскыд вӧлі пельнянь. Но медся ёна ми радейтім чери. Сійӧс пулісны, солавлісны, косьтывлісны, жаритлісны.
— А кутшӧм чӧскыд черинянь тэ пӧжалан!
— Да, чериняньтӧ менӧ ыджыд мам на велӧдліс пӧжавны. Коми йӧзлӧн пызан вылын пӧжасыд пыр вӧлі. Быд лун сёйим рудзӧг нянь либӧ кӧвдум. Праздник лунъясӧ ыджыд мам пӧжавліс сӧчӧн, шыдӧса шаньга, картупеля шаньга, рыська шаньга, быдпӧлӧс пирӧгъяс: пувъя, яя, капустаа, тшака, лука, чериа.
— А картупельтӧ сёйлінныд?
— Да, картупельтӧ сёйлім. Но босьтчисны сійӧс быдтыны Коми муын сӧмын ХІХ нэмын. Град вылын быдтім капуста, кушман, сёркни, морков да лук. Тшӧкыда мам вӧчліс шома капуста.

Лб. 135:

— Ыджыд мам, а паренчатӧ вӧчӧны сёркниысь да морковысь? Зэв тай чӧскыд артмӧ. Нӧшта меным ёна кажитчӧ льӧмъя да чӧдъя ляз.
— Да тӧв кежлӧ ми унатор дасьтылім. Батькӧд вотлім тшак да вотӧс. Медуна чукӧртлім пув, турипув да мырпом. Вотлім чӧдлач, чӧд, ӧмидз, оз, сэтӧр, льӧм да пелысь. Со, талун чӧдъя варенньӧысь кисель пуи. А тшактӧ мам солавліс да косьтыліс.
— А тшайтӧ юлінныд?
— Тшай пыдди мам тшӧкыда заваритліс сэтӧр кор, пув кор, лежнӧг, пакула. Нӧшта юлім пувъя ва, ырӧш да зарава. Паренчаысь зэв чӧскыд паренча ва артмӧ.

* Айбарч — строганина (очень тонно нарезанные кусочки) из замороженного оленьего мяса или рыбы.
* Шомкор — щавель.
* Ид — ячменная (крупа, мука).
* Кушман — редька.
* Пельнянь — пельмени.
* Рудзӧг — ржанӧй.

9. б)

1) Кутшӧм шыд сикасъяс вӧліны?
2) Мый пуктылісны шыдӧ?
3) Кутшӧм яй сёйлісны войвылын?
4) Кор сёйлісны яя шыд?
5) Мыйысь пулісны рок?
6) Мый быдтылісны град вылын?
7) Мый пӧжавлісны праздник лунъясӧ?
8) Мый комияс юлісны?
9) Кутшӧм вотӧс чукӧртлісны коми йӧз?
10) Кутшӧм сёян-юан вӧчлісны вотӧсысь?
11) Мый сэтшӧмыс «паренча»?
12) Мый сэтшӧмыс «пакула»?

Лб. 136:

9. в)

1) Быд мортлӧн вӧлі торъя тасьті.
2) Яя шыд сёйлісны быд лун.
3) Гожся кадӧ сёйлісны рок.
4) Коми йӧз пулісны греча рок.
5) Быд лун пӧжавлісны пирӧгъяс да шаньгаяс.
6) Картупельысь да лукысь вӧчлісны паренча.
7) Праздник лунъясӧ пӧжавлісны рудзӧг нянь.
8) Юлісны паренча ва, пувъя ва, тшай, сок да копей.
9) Тӧлын сёйлісны ырӧша да йӧла кушман.
10) Ляз вӧчӧны мырпомысь да турипувйысь.
11) Тшака ырӧш — тайӧ пӧсь шыд.
12) Коми йӧз быд лун сёйисны пельнянь.

9. д)

1) Шыдтӧ коми йӧз пулісны ... (мыйысь?).
2) Яя шыдтӧ сёйлісны ... (кор?).
3) Гожӧмнас дасьтылісны кӧдзыд шыдъяс: ... (кутшӧм?).
4) Войвывса комияс сёйлісны ... (мый?).
5) Вӧралысьяслӧн семьяын сёйлісны ... (кутшӧм?) яй.
6) Коми йӧз пӧжавлісны ... (мый?).
7) Град выв пуктасъясысь комияс сёйлісны ... (мый?).
8) Чӧскыд паренча вӧчлісны ... (мыйысь?).
9) Вотӧсысь коми йӧз дасьтылісны ... (мый?).

9. е)

Шыд
Пӧжас
Град выв пуктас
Вотӧс
Юан

10.

«Тӧдан-ӧ тэ коми сёян?» викторина
1) Кыдзи шусьӧ кос льӧм пызьысь вӧчӧм сёян?
2) Мыйысь вӧчӧны паренча?
3) Кыдзи комиӧн шусьӧ пӧжас, коді «пышйис пӧль-пӧчысь» ?
4) Кыдзи шусьӧ медся нималана коми пирӧг?
5) Кутшӧм сёян нимын эм морт юкӧнлӧн ним?
6) Кыдзи шусьӧ вӧрса тшай?
7) Мый колӧ, медым пуны паренча ва?
8) Мый сэтшӧмыс «зарава»?
9) Мыйысь коми йӧз пуӧны шыд?
10) Мый овлӧ пувъя, рыська, картупеля да шыдӧса?

Коми кыв рочьяслы. 5-ӧд класс (2). Лб. 138-145.

Урокъяс 65–66.

КОМИ ЙӦЗЛӦН МУЗЫКАЛЬНӦЙ ИНСТРУМЕНТЪЯС.

Лб 138:

Кӧні гудӧк — сэні гаж.

1) сигудӧк
2) чипсан
3) сярган
4) буксан
5) сёй пӧлян
6) тотшкӧдчан
7) пӧлян
8) шур-шар
9) пу паньяс
10) пу барабан
11) брунган

Лб 139:

буксыны
пӧлявны
сяргыны
чипсыны
шаргыны

сюмӧд буксан
сюмӧд пӧлян
сёй пӧлян
гум пӧлян
буксан шы
гора шы
лӧнь шы

ворсны пӧлянӧн
ворсны шур-шарӧн
ворсны сярганӧн

1) шаргыны
2) брунгыны
3) пӧлявны
4) буксыны
5) сяргыны
6) чипсыны
7) тотшкӧдчыны

а) чипсан
б) сярган
в) сюмӧд буксан
г) тотшкӧдчан
д) пӧлян
е) шур-шар
ж) брунган

1) чипсан
2) сярган
3) буксан
4) сёй пӧлян
5) шур-шар
6) брунган
7) тотшкӧдчан
8) пу паньяс
9) пу барабан
10) сигудӧк
11) пӧлян
12) сюмӧд буксан

Лб 140:

сяргыны — сярган

Буксыны, чипсыны, тотшкӧдчыны, брунгыны.

1) Пу барабанӧн пастукъяс юӧртлісны * мӧс лэдзӧм да вайӧдӧм йылысь. Рытнас да асывнас барабан шыыс вӧлі разнӧй.

* Юӧртны — оповестить.

2) Чипсанлӧн мича, лӧнь шы. Сійӧн ворслісны рытпукъяс вылын да гажъяс дырйи.

3) Сярганлӧн шыыс гора. Сійӧн повзьӧдлісны * вӧвъясӧс.

* Повзьӧдны — пугать, вспугнуть.

4) Сюмӧд буксанӧн вӧралысьяс «сёрнитісны» ӧта-мӧдкӧд, мед не вошны. Сійӧн жӧ корисны ас дорӧ понъяссӧ. Пастукъяс повзьӧдлісны сюмӧд буксанӧн вӧрса пемӧсъясӧс скӧт дорысь.

5) Сёй пӧлянлӧн мича вӧсни шы. Сійӧн ворслісны видз вылӧ мунігӧн.

6) Брунганлӧн шыыс гора, сійӧс позьӧ ӧткодявны вичко жыннянлӧн шыкӧд.

7) Шур-шарӧн ворслісны ичӧт челядь.

8) Пу паньясӧн ворслісны рытпукъяс вылын.

9) Сигудӧк — тайӧ куим-нёль везъя * инструмент. Везйыс вӧв бӧж сиысь *. Сійӧн ворслісны сьыланкывъяс.

* Вез — струна.
* Струнаыс вӧв бӧж сиысь — струны из волос конского хвоста.

10) Тотшкӧдчанӧн корисны йӧзӧс сёйны.

Лб. 142:

Сыктывкар, 2017 вося май 17-ӧд лун

Чолӧм, Ваня!
Аттьӧ тэныд письмӧысь. Зэв интереснӧя гижӧмыд класс йывсьыд. А ми талун музыка урок вылын велӧдчим ворсны сигудӧкӧн. Тайӧ важ музыкальнӧй инструмент. Водзын ме некор эг аддзыв тайӧ инструментсӧ и эг тӧд, кутшӧм сылӧн шыыс.
Сыысь кындзи * талун Надежда Ивановна уна выльтор висьталіс миянлы Прометей Ионович Чисталёв йылысь. Сійӧ коми композитор. Сійӧ, вӧлӧмкӧ *, кыдзи и менам мам, чужлӧма Нювчим сиктын. Но сӧмын 1921-ӧд воын. Прометей Чисталёв ичӧтдырйиыс тэ моз жӧ ворсӧма баянӧн да гудӧкӧн, выступайтӧма концертъяс вылын. П. И. Чисталёв туялӧма коми йӧзкостса сьыланкывъяс, чукӧртӧма важ музыкальнӧй инструментъяс. Гижӧма музыка 100 сайӧ сьыланкывлы.
Сэсся велӧдысь петкӧдліс миянлы мӧд пӧлӧс музыкальнӧй инструментъяс: шур-шар, сярган, чипсан да мукӧд. Вӧлі зэв интереснӧ! Меным кажитчӧ туявны коми йӧзлысь история, традицияяс да обычайяс. Кӧсъя лоны музыкантӧн! Гашкӧ, думышта кутшӧмкӧ выль музыкальнӧй инструмент. Ыста Прометей Чисталёвлысь портретсӧ, кодӧс серпасаліс Э. В. Козлов.
А тэ кодӧн кӧсъян лоны? Эмӧсь-ӧ тіян школаын татшӧм интереснӧй урокъяс? Тӧдан-ӧ тэ кутшӧмкӧ коми инструментъяс?
Став бурсӧ!
Рома.

* Сыысь кындзи — кроме этого.
* Вӧлӧмкӧ — оказывается.

9. б)

1) Мый сэтшӧмыс сигудӧк?
2) Мый сэтшӧмыс брунган?
3) Кытысь Аня тӧдмаліс сигудӧк йылысь?
4) Кытысь тэ корсян колана информация?

11.

Каникул дырйи Оля локтіс шойччыны сиктӧ пӧч дорӧ. Рытнас, сёйӧм бӧрын, Оля пӧчыскӧд кӧсйисны лыддьыны коми мойдъяс, но пӧчыслӧн кытчӧкӧ вошӧма ӧчкиыс.
— Оля, видзӧдлы со тайӧ шкапсьыс, — корис пӧч.
Оля восьтіс шкапсӧ, ӧчкиыс сэні и вӧлӧма, но нывкалы син улас уси тӧдтӧм чача. Сійӧ вӧлі флаг кодь, но пуысь.
— Пӧчӧ, мый тайӧ? — юаліс Оля.
— А-а-а! Тайӧ ... . Став музыкальнӧй инструментсӧ чукӧрті, а тайӧ кольӧма.
— А мый сійӧн вӧчлісны?
— Важӧн сярганнас повзьӧдлісны вӧвъясӧс йӧрысь либӧ сю видз вылысь.
Оля ӧвтыштіс сярганӧн, кыліс гора сяргӧм шы.
— О-о-о, кутшӧм гора. А кутшӧм нӧшта коми музыкальнӧй инструментъяс эмӧсь?
— Лок петалам посводзӧ, сэні менам кӧрӧб тыр инструментыд.
Оля пӧчыскӧд петісны посводзӧ, босьтісны кӧрӧб.

Лб. 144:

— У-у-у, кымын тані музыкальнӧй инструмент! Сэтшӧм интереснӧ. А тайӧ мый? Кутшӧм сюр?
— Тайӧ ... . Сюмӧд буксанӧн вӧдитчывлісны вӧралысьяс. Найӧ буксісны, мед не воштыны ӧта-мӧднысӧ, корлісны ас дорӧ понъяссӧ. А пастукъяс сюмӧд буксанӧн повзьӧдлісны вӧрса пемӧсъясӧс скӧт дорысь.
Оля матыстіс буксансӧ вом дорас да букӧстіс. Кыліс зэв гора буксан шы. Оля тэрыба босьтіс нӧшта ӧти инструмент.
— А тайӧ кутшӧм пӧв?
— Тайӧ, Олюк, ... . Коз пуысь вӧчлісны ичӧтик пӧв, а сэсся кӧвйӧн ӧшӧдлісны сьыліӧ. Бедьяссӧ вӧчлісны кыддзысь либӧ баддьысь. Бедьяснас тотшкӧдісны пу барабанӧ. Тадзи пастукъяс юӧртлісны мӧс лэдзӧм да вайӧдӧм йылысь. Пу барабанӧ тотшкӧдлісны, медым повзьӧдны йирсьысь скӧт дорысь вӧрса пемӧсъясӧс.
— Ёна тай гора шы артмӧ. А тайӧ мый, пӧчӧ?
— Тайӧ ... . Татчӧ колӧ пӧлявны.
— Позьӧ ме пӧльышта?
— Позьӧ, дерт.
Оля пӧльыштіс куимнан розяс, артмис мича небыд шы.
— Кутшӧм мича шы артмӧ.
— Да. Меным тшӧтш кажитчӧ. Пӧлянӧн ми ворслім рытпукъяс вылын да гажъяс дырйи.
— А со тайӧ инструментсӧ ме тӧда, тайӧ ... . — Оля тэрыба шаргыштіс кинас. Тайӧн ворслісны ичӧт челядь.

Лб. 145:

— А тайӧ мый, тӧдан он? — пӧч петкӧдліс Олялы ичӧтик розя чача.
— Ог, — вочавидзис Оля.
— Тайӧ ... .Ми ворслім тайӧн видз вылӧ мунігӧн.
Пӧчӧ пӧльыштіс пӧлянӧ, кыліс мича вӧсни шы.
— Пӧчӧ, позьӧ меным ворсыштны тайӧ музыкальнӧй инструментъяснас? — корис Оля.
— Позьӧ, нылукӧй. Ворсышт.

11. б)

1) Гора шыа инструментӧн повзьӧдлісны вӧвъясӧс йӧрысь либӧ сю видз вылысь.
2) Ичӧт челядьлӧн радейтана чача.
3) Тайӧ инструментӧн вӧдитчисны вӧралысьяс, мед не воштыны ӧта-мӧднысӧ, корлісны ас дорӧ понъяссӧ.
4) Тайӧ пӧлялан инструмент, сетӧ зэв мича небыд шы. Ворслісны рытпукъяс вылын да гажъяс дырйи.
5) Тайӧ сёйысь вӧчӧм музыкальнӧй инструмент. Кор пӧлялан, артмӧ мича вӧсни шы.
6) Тайӧ инструментыс сетӧ гора, вичко кӧлӧкӧл кодь ён шы.
7) Тайӧ везъя инструментсӧ вӧчлісны вӧв бӧж сиысь.
8) Тайӧ инструментӧн пастукъяс юӧртлісны мӧс лэдзӧм да вайӧдӧм йылысь, повзьӧдлісны скӧт дорысь вӧрса пемӧсъясӧс.
9) Тайӧ важ инструментӧн корисны йӧзӧс сёйны.

11. в)

Коми музыкальнӧй инструментъяс

Музыкальнӧй инструмент
Кутшӧм шыыс?
Мый вылӧ колӧ? Кӧні ворслывлісны?