4' класс. 1 юкӧн. Югыд кодзув (1999)

Коми кыв роч челядьлы (4-ӧд класс, 1 юкӧн, 1999)

Авторъяс: Е. Н. Вязова, А. В. Сизова

Л. А. Моторина редакция улын

Серпасаліс Т. Г. Шаргородская

ЮРИНДАЛЫСЬ

Бӧрӧ коли шоныд гожӧм.

1–3. Видза олан, школа! Н. Щукин 3

Звӧнок водзвылын. Г. Фёдоров серти 5

Юалана, юӧртана, тшӧктана сёрникузяяс 7

4–5. Митя да дзодзӧг. Н. Щукин серти 8

6–7. Орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс вынсьӧдӧм 12

Больгысь кӧч. Н. Щукин 13

8. Чӧд. Г. Юшков 16

9–10. Чорыд да небыд согласнӧяс 19

Мырпом. С. Куликов 20

Лапъяпель. В. Иванова 21

11. И да І, Э да Е шыпасъяс гижӧм 26

Ар.

12. Ягын петіс дона гоб. А. Ванеев 28

13. Кывсикасъяс вынсьӧдӧм 31

14–15. Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр. С. Попов 33

16–17. Во гӧгӧр кытшовтӧм. Тима Вень серти 37

Аръявыв. Тима Вень 39

18. Сёрникузяын ӧтсяма юкӧдъяс 40

19. Октябрь бӧрысь... А. Мишарина 42

20–22. Жовпу — йӧзӧс бурдӧдысь. И. Коданёв 45

Коми му да сылӧн нималана йӧз.

23–24. Чужан му. С. Попов 49

Эмакыв 49

25. Перымса Степан. Л. Смоленцев серти 53

Торйӧдан пасъяс 53

26. Видзӧй чужан му. В. Лодыгин 54

27. Коми муын медводдза школа. С. Журавлёв серти 59

28. Кывбӧра эмакыв вынсьӧдӧм 61

Медводдза козин. П. Сорокин серти 62

29. Олӧм вояс пыр. К. Жаков серти 64

30. Бурдӧдысьяс. В. Лодыгин 67

Сложнӧй эмакыв 67

31–33. Сложнӧй эмакыв гижанног 70

34. Эмакыв вынсьӧдӧм 76

Коми пармаын тӧв.

35–36. Эмакывлӧн падеж суффиксъяс 78

Медводдза лым. И. Тарабукин 78

37–38. Коді? да мый? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь эмакывъяс 82

Пими. А. Журавлёв 83

39–40. Кодтӧг? мыйтӧг? кодкӧд? Мыйкӧд? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь эмакывъяс 85

Чӧртыс дзугис. С. Раевский 86

41. Кодла? да мыйла? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь эмакывъяс 88

Тӧв. А. Мишарина 89

42. Кодлы кӧні бурджык овны. С. Раевский 91

43. Кодӧс? да мый? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь

эмакывъяс 94

44. Кодӧн? да мыйӧн? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь эмакывъяс 96

45–46. Зарни ёкмыль. Хант мойд 99

47. Кодлӧн? мыйлӧн? кодлысь? мыйлысь? кодлы? мыйлы? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь эмакывъяс 101

48–49. Чолӧмалам Выль воӧн! 103

Эмакывлысь суффиксъяс вынсьӧдӧм 103

Лым чиръяс. А. Ванеев 105

Комиа-роча кывчукӧр 106

Условнӧй пасъяс:

— сёрнит тадзи

— нюмсер, шмонь, теш

— тӧдмав

— кывчукӧр

— велӧд сьыланкыв

— содтӧд удж

— омоним

— синоним

— антоним

сёрникузя — предложение

кывтэчас — словосочетание

сюрӧса членъяс — главные члены предложения

ӧтсяма юкӧдъяс — однородные члены предложения

кывбур — стихотворение

висьт — рассказ

мойд — сказка

лыддьӧдлан — считалка

кывпесан — скороговорка

кывйӧз — поговорка

шусьӧг — пословица

нӧдкыв — загадка

сьыланкыв — песня

БӦРӦ КОЛИ ШОНЫД ГОЖӦМ.

1–3

Юалана, юӧртана, тшӧктана сёрникузяяс.

1 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсяньыд.

ВИДЗА ОЛАН, ШКОЛА.

Видза олан, муса школа,

Тэысь ёна гажным быри!

Гожся кад кӧть вӧлі долыд,

Пырам классӧ любӧпырысь.

Ми ӧд некод весь эг олӧй,

Вӧлӧн новлім турун юръяс.

Номйысь, лӧддзысь ми эг полӧй,

Кӧть и найӧ абу бурӧсь.

Кыйим чери, вотӧс ӧктім,

Ставӧн гожйӧдчимӧй сьӧдӧдз,

Гожӧм коли — эг и тӧдлӧй,

Но ми ӧні уна тӧдам.

Видза олан, муса школа —

Тэ век любӧ, тэ эн вунлы.

Водзын миян ыджыд олӧм —

Пырам классӧ тӧдӧмлунла.

Н. Щукин.

турун юр — копна (из сена)

морт юр — голова человека

1. Мыйла гижысьыс сетӧма кывбурыслы татшӧм ним? Корсь лӧсялана сёрникузяяс да лыддьы.

2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «некод весь эг олӧй»? Мый тэ вӧчин гожӧмнас?

3. Кыдзи гӧгӧрвоан медбӧръя сёрникузясӧ?

4. Велӧд кывбурсӧ.

2 удж. Юасьӧй ёрта-ёртныдлысь гожӧм коллялӧм йылысь.

Вӧч тадзи:

— Кыдзи тэ коллялін гожӧмсӧ? ...

— Кӧні тэ вӧлін? ...

3 удж. Лыддьы да гиж. Сёрникузяяс помас сувтӧд колана пас.

Кутшӧм классын тэ велӧдчан ми пырим велӧдчыны сӧстӧм школаӧ муса школа тэысь ёна жӧ нин гажным быри

4 удж. Лыддьы нӧдкывсӧ колана ногӧн.

Шоныд жырйын дас кык пара —

Нывка-зонка, зонка-нывка —

Лыддьысьӧны вывті яра,

«Ветлӧдлӧны» карта вывті.

Аски пуксяласны бара,

Медым содтыны тан мывкыд.

Кутшӧм тайӧ жыр?

Висьтав пырысь-пыр!

А. Пархачев.

5 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Тайӧ асылӧ шондіыс кыпӧдчис югыд да шоныд. Вылын-вылын, лӧз енэжын, тыдалісны кымӧрторъяс. Сынӧдыс сӧдз. Лӧсьыдӧн да гажаӧн локтіс миянӧ сентябрь тӧлысь.

Тайӧ асылӧ челядь садьмисны ёна водзджык. Найӧ зіля мыссисны, пасьтасисны, пуксисны сёйны.

Ывлаын кылісны нин медся тэрыбъяслӧн гажа гӧлӧсныс:

— Эй, Петя! Лок котӧртам школаад!

— Сеня! Чеччы нин, чеччы, дышпоз! Дыр узян!

— Аттӧ! Асылыс талун кутшӧм гажа...

Челядь сумкаясӧн котӧртӧны туй кузя школалань. Гортаныс налӧн оз пукавсьы, ӧдйӧджык школаӧ окота.

Школадорса садйын пуясыс пашкырӧсь, вежӧсь. Вотӧса кустъяс дорысь кылӧ чӧскыд дук. Быд ув вылын китырӧн ӧшалӧны ӧмидз, сэтӧр да крыжовник. А дзоридзыс мыйта!

Выль велӧдчан во заводитчӧмлы радлӧны и пышкайяс. Найӧ жбыръялӧны пуысь пуӧ, долыда чирксыны. Челядь пиысь унаӧн жӧ лэбалӧны-котралӧны школа гӧгӧр, ворсӧны, кутасьӧны.

Кыліс медводдза звӧнок. Гажаа варовитігтырйи челядь пырисны школаӧ. Ывла выв лӧнис.

Заводитчис выль велӧдчан во, шуда во! ...

Г. Фёдоров.

1. Сет висьтыслы ним.

2. Торйӧд висьтсӧ юкӧнъяс вылӧ да висьтав аслад кывйӧн.

3. Кыдзи гӧгӧрвоан: «жбыръялӧны пуысь пуӧ»?

4. Шу мӧд ногӧн: «варовитігтырйи пырисны».

5. Инды челядьлысь сёрни да лыддьы рольяс серти.

6. Лӧсьӧд гожӧм йылысь альбом. Пырт сэтчӧ ассьыд медбур сочинениеяс, висьтъяс, кывбуръяс да серпасъяс.

6 удж. Уськӧд тӧд вылад чери, вотӧс да тшак нимъяс.

Бӧрйы ӧти кыв чукӧр да лӧсьӧд неыджыд висьт.

7 удж. Аддзы 5-ӧд уджысь горӧдана сёрникузяяс да гиж.

Кутшӧм сёрникузяяс нӧшта паныдасьлӧны висьтын?

8 удж. Схема серти лӧсьӧд либӧ аддзы висьтысь сёрникузяяс да гиж.

1. _ _ _ , _ _!

2. _ , _ _ ?

3. _ _ _ .

9 удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1. и, пышкайяс, во, велӧдчан, выль, заводитчӧмлы, радлӧны

2. жбыръялӧны, найӧ, чирксӧны

3. уна, челядь, лэбалӧны-котралӧны, гӧгӧр, школа

* * *

— Таня, тэ дась мунны школаӧ?

— Да, ставсӧ нин лӧсьӧді: пенал, тетрадьяс, дневник, линейка. А тэ?

— А меным коли босьтны библиотекаысь небӧгъяс да ветлыны лавкаӧ тетрадь эжӧдъясла.

водзджык — раньше

гожйӧдчимӧй сьӧдӧдз — загорели

жбыръялӧны-лэбалӧны — летают

зіля — старательно, усердно

китыр — горсть

чирксыны — трещать, стрекотать, пищать

4–5

10 удж. Лыддьы висьтсӧ.

ГИЖЫСЬКӦД ТӦДМАСЬӦМ.

Ӧньӧ да Ивӧ — ветлісны библиотекаӧ. Найӧ босьтісны Николай Щукинлысь небӧгъяс. Ӧньӧ босьтіс «Нагай лэбач» нима небӧг, а Ивӧ — «Зарни сюра кӧр» небӧг. Челядьлы сьӧлӧм выланыс воисны тайӧ небӧгъясыс, и найӧ думыштісны бурджыка тӧдмасьны гижысьлӧн олан туйӧн да сылӧн гижӧдъясӧн.

Ӧньӧ тӧдмаліс, мый Николай Щукин чужлӧма Емдін районса Лыаты грездын.

Сійӧ гижӧ кывбуръяс, серамбана висьтъяс, мойдъяс да нӧдкывъяс.

А Ивӧ ветліс театрӧ да видзӧдіс «Нагай лэбач» мойд серти спектакль. Театрас вӧлі локтӧма ачыс гижысьыс. Николай Александрович тӧдмӧдіс аслас гижӧдъясӧн да висьталіс выль небӧгъяс йылысь.

1. Кутшӧм гижыськӧд тӧдмасисны зонкаяс?

2. Кутшӧм небӧгъяс тэ лыддин Н. Щукинлысь?

— Ӧньӧ, кутшӧм небӧг тэ лыддин Н. Щукинлысь?

— Ме лыдди «Нагай лэбач» нима небӧг, а тэ, Ивӧ?

— А ме тӧдмаси «Зарни сюра кӧр» мойдӧн да велӧді некымын нӧдкыв.

11 удж. Тӧдмав, коді тайӧ.

Лапаясыс гӧрдӧсь,

Сьыліыс кузь,

Коклябӧр сапалас —

Дыр сэк он узь.

12 удж. Лыддьы висьтсӧ.

МИТЯ ДА ДЗОДЗӦГ.

Миян сиктын страдна кад. Ичӧтик Митя чеччис небыд вольпасьысь. Бара нин гортас некод абу, сӧмын пӧрысь бабыс пач дорын дозмукъясӧн ноксьӧ.

— Чеччин, дона пиӧй, узин на эськӧ, некытчӧ ӧд тэныд тэрмасьнытӧ, — меліа шуӧ бабыс. — Лок ме тэнӧ мыссьӧда да йӧла рокӧн верда.

— Оз ков, — скӧралӧ Митя, мам-батьыс бара видз вылӧ эз босьтны, пӧръялісны. — Мыйла, бабӧ, эн чуксав?

— Аслам узьсис.

— Узьсис, ыджыд нин, а век тэнад узьсьӧ, ме ог и сёй роктӧ. Вот!

«Го-го-го, — кылӧ ӧшинь улын зыксьӧ петуккӧд дзодзӧг. — Го-го-го, ог-ог-ог».

Митя чеччыштіс крӧватьысь да сюйис юрсӧ восьса ӧшиньӧ:

— Дзодзук, тэ он нин узь?

«Ог-ог-ог», — шевкйӧдлӧ борд пӧвнас дзодзӧг.

Митя котӧртӧ ывлаӧ.

— Митя, Митя, — горзӧ бабыс, — сёйышт кӧть шаньгасӧ.

Митя пуксьӧ кильчӧ вылӧ да чӧсмасьӧ рыська шаньгаӧн, чегыштӧ ичӧтик тор да дзодзӧглы тшӧтш мыччӧ.

Митяяслӧн керкаыс гажа местаын: кыр горув лэччыштан, и Эжва визувтӧ. Окота Митялы сэтчӧ лэччывны, но бабыс оз лэдз. Вот и лун-лун дзодзӧгкӧд гуляйтӧны...

Н. Щукин серти.

зыксьӧ, пинясьӧ — ругается

1. Мыйла Митя скӧралӧ бабыс вылӧ?

2. Кыдзи гӧгӧрвоан «страдна кад» кывтэчассӧ? Кор сійӧ овлӧ?

3. Артмӧд неыджыд висьт аслад баб йылысь.

4. Корсь Н. Щукинлысь «Митя да дзодзӧг» висьтсӧ да лыддьы помӧдз.

5. Лыддьы рольяс серти.

13 удж. Вайӧд матын вежӧртаса кывъяс да гиж.

вольпась — ...

сёйны — ...

чуксавны — ...

14 удж. Лӧсьӧд небыд да дона кывбердъясӧн кывтэчасъяс.

небыд вольпась, ... , ... , ...

дона пи, ... , ... , ...

Артмӧд горӧдана, юалана да юӧртана сёрникузяяс.

15 удж. Артмӧд схемаяс серти неыджыд висьт.

16 удж. Лӧсьӧд серпас серти висьт. Висьтӧ пырт тшӧктана да юӧртана сёрникузяяс.

Отсӧг вылӧ кывъяс: вотчысьяс, визяорда, увтӧ гораа, вӧрса эрд, чукӧртчисны.

зыксьыны — спорить, ругаться

мыччыны — подать, протянуть

ноксьыны — копошиться, возиться

пӧръявны — обмануть

сетавны — цапнуть

страдна кад — время уборки сена, сенокос

сьылі — шея

тшӧктана — побудительные

шевкйӧдлыны — махать, размахивать

чӧсмасьны — лакомиться

6–7

Орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс вынсьӧдӧм.

ссь

мыссьӧ

ддь

лыддьӧ

лль

колльӧдӧ

17 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

1. Миян кань радейтӧ ... . 2. Васялӧн чойыс муніс садйӧ выль ... . 3. Коді уна ... , сійӧ уна тӧдӧ. 4. Нимлун бӧрын ми гӧстьясӧс ... автобус сувтланінӧдз.

Отсӧг вылӧ кывъяс: мыссьыны, платтьӧӧн, лыддьысьӧ, колльӧдім.

18 удж. Корсь Н. Щукинлӧн «Митя да дзодзӧг» висьтысь орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс да гиж.

19 удж. Вуджӧд строкаысь строкаӧ кывъяс да думышт сёрникузяяс.

Варенньӧ, каттьӧ, килльӧ, киссьӧ, мыссьӧ, платтьӧ, вевттьӧ.

20 удж. Гиж нӧдкывъяссӧ, чутъяс местаӧ содтав колана шыпасъяс.

1. Сизимдас пла.тьӧ ас вылас ка.тьӧма. 2. Еджыд эшкын став мусӧ вев.тис. 3. Висьтав, другӧ, кутшӧм кадӧ тӧвзян лызьӧн либӧ да.дьӧн?

21 удж. Комиӧд.

Льётся, читает, берёзовая роща, умылся, поблагодарить, проводить.

Артмӧд 2-3 сёрникузя да гиж.

22 удж. Лыддьы мойдсӧ.

БОЛЬГЫСЬ КӦЧ.

— Кӧчӧ, кӧчӧ, кытчӧ ветлін?

— Кыйси вӧрын.

— Мый нӧ гортад зэв водз лэччан,

Нач лун шӧрын?

— Мый нӧ дырсӧ вӧчны сэні?

Нопйӧй тыр нин.

(Ачыс, полӧмлунсӧ веніг, тірзьӧ пыр на.)

— Ручсӧ аддзылін-ӧ, эн-ӧ?

Висьтав, вокӧ.

— Ручыд, эськӧ, шедліс мен да,

Пышйис вот-а...

— Кутныс эн ӧмӧй вермы.

Тадз мӧй позьӧ?

— Эг и тӧдлы, нопйӧй менам вӧлӧм розя.

Н. Щукин.

1. Лыддьы рольяс серти.

2. Мыйла гижысьыс нимтӧма кӧчсӧ больгысьӧн? Сет мойдлы мӧд ним.

3. Аддзы мойдсьыс юалана сёрникузяяс да вочавидз.

23 удж. Думышт кывтэчасъяс да лӧсьӧд сёрникузяяс.

... вӧр, ... рас, ... яг, ... парма.

24 удж. Лӧсьӧд серамбана висьт тайӧ кывтэчасъяссӧ пыртӧмӧн.

Кӧч гӧснеч, кӧч сьӧлӧма, кӧч гӧн кодь.

25 удж. Лыддьы да висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг.

Кӧч быдӧнлы тӧдса. Тушаыс сылӧн овлӧ 65 сантиметр мында, бӧжыс — 6-10 сантиметр кузьта, сьӧктаыс кык да джын килограммсянь витӧн-джынйӧнӧдз. Юрыс шӧркодь: абу ыджыд, ни абу ичӧт, кузь пеля. Синмыс паськыда пукалӧ юр ӧтар-мӧдар бокас, сы вӧсна кӧч лёка аддзӧ водзсьыс, а бура — бӧрвывсьыс. Бӧръя кокыс кузьджык. Тӧвнас кӧч еджыд, а гожӧмнас рудоват.

«Животный мир Коми АССР» небӧгысь.

26 удж. Лыддьы рольяс серти.

УР ШОГ.

Ӧти войӧ вӧрын пужъяліс, и кодкӧ быттьӧ шырзис став коръя пусӧ. Вӧр пыдіас весиг лои гулыд. Парма коли зарни платтьӧтӧг.

Асывнас Кӧч кыліс Урлысь бӧрдӧмсӧ, котӧртіс шы вылас. Пуксьӧма сійӧ, коньӧр, коз лап вылӧ да синвасӧ чышкалӧ.

— Мый нӧ бӧрдан? — юаліс Кӧч.

— Быть ӧд бӧрд, — шуис Ур. — Тӧв локтӧ, а ньӧти коль со некӧн. Мунны ковмас гортысь.

— Кытчӧ мунны?

— Кытчӧкӧ. Кытӧн артмис колльыс.

Кӧч сӧмын жугыля топӧдліс пельсӧ, сы вӧсна мый эз тӧд, кыдзи отсавны Урыслы.

Г. Юшков серти.

Аддзы орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс. Висьтав гижанногсӧ.

гулыд — чистый, редкий

сьӧкта — вес

тӧдса — знакомый

шӧркодь — средний

шырзьыны — рвать, срывать, снимать, отделять

8

27 удж. Лыддьы висьтсӧ.

ЧӦД.

Коля журъяліс велосипедӧн да аддзис кык нывкаӧс. Кианыс бидонаӧсь, найӧ мунісны вӧрлань. Зонка суӧдіс да юаліс:

— Кытчӧ мунанныд?

— Чӧд вотны.

— Ылаланныд кӧ эськӧ?

— Ми ӧд огӧ ылӧ.

— Мед. Юр вежӧрныд бергӧдчас дай. Сэсся корсь тіянӧс!

Повзисны нывкаяс, но гортаныс эз бергӧдчыны. Сэсся шуисны Колялы:

— А тэ ачыд полан ылалӧмныд.

— Ньӧти ог.

— Полан! Сійӧн он и вотчы.

— Веськодь мен чӧдйыд.

— Полан, а ещӧ и дыш.

— А видзӧдлам, коді унджык вотас! — дӧзмис Коля. Эновтіс велосипедсӧ кильчӧ дорас, босьтіс бидон да котӧрӧн суӧдіс нывкаясӧс.

Туй пӧлӧнсьыс вотчӧмаӧсь нин, и Коля кежӧдіс вӧрӧ. Нывкаяс падмисны, вӧтчыны абу сы бӧрся.

— Ылалам...

— Он кӧ эськӧ локтӧй! — чирыштіс найӧс Коля.

— Ачыд он тӧд, кытчӧ нуӧдан.

— Чӧдъяинӧ, кытысь абу на вотӧмаӧсь.

— Вӧлін нин сэн?

— Эг, а сюрӧ. Эстӧн джуджыд козъяинас и эм. Тырыс.

Воисны джуджыд козъяинӧ. Син уланыс пыр и уси пасьтала пемыдлӧз чӧдйыс. Детинкалы вотчынысӧ ӧдйӧ дышӧдіс. А нывкаяс оз и мудзлыны, ни номйыс найӧс быттьӧкӧ оз сёй: вотӧны чӧдсӧ да весиг оз шыасьлыны. Колялӧн бидонас вотӧсыс джынйыс на абу, а нывкаяслӧн регыд нин тырас. И сійӧ дузъялыштны на вылын кутіс:

— А кӧні эськӧ туйыс? А кӧні гортыд?

— Ми огӧ тӧдӧй.

— Но вот, ог кӧ бӧр петкӧд и.

— А эн-ӧ ачыд татчӧ пырт?

— Мый нӧ кӧть! Лӧсьыд тіянлы куш вотчынытӧ. Нинӧм оз ков юраныд кутны.

— А мый нӧ колӧ кутны?

— Туйсӧ и горттӧ. Тадзтӧ, дерт, тіян содас.

— А ми тэныд вотам жӧ.

Коля локтіс гортас тыра бидонӧн. Мамыс аддзис и чуймис:

— Ачыд вотін, пиук?

— Нывкаяс отсалісны, — нурбыльтіс Коля.

— Сідзи и висьталін мед.

— А ме налы вӧчи жӧ бурсӧ.

— Мый, кутшӧм бур?

— Чӧдъяинсӧ корси. И ылалӧмсьыс видзи.

Г. Юшков серти.

туй — дорога

оз туй — не годится

1. Лӧсьӧдчы лыддьыны висьтсӧ рольяс серти.

2. Воис эз сьӧлӧм вылад детинкаыс?

3. Вӧлін эн тэ вӧрын? Мый вотін?

28 удж. Лыддьы колана ногӧн.

ЧӦД.

Дзебсьӧма веж коръяс пиӧ,

Молльӧн ӧшалӧ лӧз чӧд.

Зіля вотча кыкнан киӧн,

Дозйӧй ӧдйӧ тырас мед.

Меным мамӧ «аттьӧ» шуас,

Чӧдъя пирӧг пӧжалас.

Сэсся варенньӧ на пуас —

Чайтӧ юны лӧсялас.

С. Куликов.

1. Кывбурысь корсь орчча кык ӧткодь согласнӧя кывъяс.

2. Артмӧд кроссворд вотӧс йылысь.

3. Велӧд кывбурсӧ.

вежӧр — ум, разум

дузъявны — дуться

журъявны — мчаться, нестись

чирыштны — пробрать, прикрикнуть

чуймыны — удивиться

ылавны — заблудиться, сбиться с пути

эстӧн — вон там

9–10

Чорыд да небыд согласнӧйяс.

29 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыпасъясӧ.

поводдя

зеп

коколюка

нюр

сюр

тюрик

ді

мазі

сьӧла

енэж

сус

томан

1. Тӧдчӧдӧм согласнӧйясыслысь висьтав юргӧмсӧ.

2. Кутшӧм шыпасъяс гижӧма на бӧрын?

30 удж. Комиӧд кывъяссӧ да гиж.

Хлеб, имя, глина, дятел, мягкий, плохой, шиповник, репа, разговор, рог.

31 удж. Визьнит параа небыд согласнӧйяссӧ.

Кодзув, сэтӧр, льӧм, пемӧс, вӧв, сюмӧд, сир, налим, кельчи, ёді.

32 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

МЫРПОМ.

Кольквиж рӧмӧн ылӧ-ылӧ

Шылькнитчӧма паськыд нюр.

Зарни молльӧн мылькъяс вылын

Чӧскыд мырпом мыччӧ юр.

Збоя вотча вутшъяс костын,

Некод менӧ тан оз су.

Коркӧ-й мамлы, мед оз вошты,

Гажа горӧда: «А-у!»

С. Куликов.

шылькнитчӧма, нюжӧдчӧма — распластался, тянется

збоя, повтӧг — бойко

1. Инды торйӧдӧм кывъяссьыс чорыд да небыд согласнӧйяс.

2. Вуджӧд роч кыв вылӧ кывтэчасъяссӧ: кольквиж рӧмӧн, зарни молльӧн, чӧскыд мырпом, паськыд нюр.

33 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд неыджыд висьт.

ВОТЧӦМ.

Шондіа лун. Паськыд нюр. Кольквиж мырпом. Зарни молльӧн ӧшалӧ. Тыра чуманъяс. Сьӧкыд ноп. Йӧла мырпом. Юмов варенньӧ.

34 удж. Ворсӧй рольяс серти.

Велӧдысь тшӧктіс первой класса велӧдчысьяслы серпасавны гожся кад.

— А ошкӧс позьӧ серпасавны? — юаліс Митя.

— Аддзылін кӧ — серпасав.

— Ме весиг ошсӧ повзьӧді.

Шызисны классын пукалысьяс:

— Кор повзьӧдін? Кӧні?

— Мамкӧд тшак вотігӧн. Чӧдйӧн чӧсмасигӧн кольччышті мамысь, друг аддза: мелань локтӧ ыджыд ош. Ме скӧрми да кыдз тай равӧсті сы вылӧ! Ошкыд повзис да ӧдйӧ пышйис.

— А мый нӧ тэ равӧстін?

— Ма-а-а-мӧ!

В. Носов серти.

35 удж. Лыддьы висьтсӧ.

ЛАПЪЯПЕЛЬ.

Ванюша мамыскӧд ветліс карӧ. Сэтысь сиктаныс вайисны зонкалы ичӧт ёрт пыдди лапъя пеля ичӧтик кычипиӧс. Ванюша сылы Лапъяпель ним и пуктіс. Татшӧм гӧна да ыджыд пеля понйыс сиктаныс эз на вӧв.

Зонка босьтчис сійӧс велӧдны, мед быдторсӧ кутіс вӧчны, кӧзяиныслысь кывзысьны. Кӧть батьыс эз тшӧкты, но гусьӧникӧн пыртліс понписӧ сарайысь, кӧні сійӧ оліс дом йылын. Ӧтчыд, буретш вӧлі велӧдӧ Лапъяпельӧс, пырис батьыс. Первойсӧ Ванюш повзис, но гӧгӧрвоис петкӧдлыны батьыслы, мый понпиыс кужӧ, горӧдіс нёль кока ёртыслы:

— Лапъяпель, сет гӧлӧс!

И кычипи сетіс гӧлӧс.

— Лапъяпель, вод!

И кычипи водіс.

— Лапъяпель, места!

И кычипи пуксис ӧдзӧсдорса гӧгрӧс джодждӧра вылӧ. Батьыс небзьыштіс:

— Ичӧт, а кывзысьӧ. Мед инӧсь олӧ.

Ӧтитор падмӧдіс: понпи, кор кольліс ӧтнас, ёна тявзіс сарайын, а пыр аскӧдыс кыскавны Ванюшлы деливӧ жӧ вӧлі. Лапъяпель либӧ ылӧ сыысь пышйыліс, либӧ мудзліс да ковмыліс ю дорысь или вӧрысь ки вылас гортӧдз вайны. Дженьыд кокнас сямыс котравнысӧ эз вӧв.

А зонпоснилы Ванюш ошйысис, мый понпиыс сылӧн овчарка. Абу на аддзылӧмаӧсь татшӧм пемӧстӧ да эскисны. Но эскӧмныс бырис, кор ӧтчыд сылы ӧти зонка кампет пыдди шыбитіс куйӧдтор, и Лапъяпель тшапнитіс дука ёкмыльсӧ вомас. Ок и ваксисны ёртъясыс. Сіт сёйысьӧн Лапъяпельсӧ нимтісны.

Ванюш скӧрмис понпи вылӧ, босьтіс бедь да лыйис сылы. Лапъяпель лёк ногӧн тявӧстіс, вешйис бокӧ да чуймӧмӧн видзӧдліс кӧзяин вылас. Но Ванюш котӧртіс гортас. Мед понйыс эз вӧтчы, пыр лыйліс изйӧн.

Мамыс казяліс ӧтнаслысь локтӧмсӧ. Ванюш висьталіс, мыйын делӧыс. Мамыс скӧрмис:

— Со тэ кутшӧм вӧлӧмыд. Лапъяпельыд ӧд ичӧт на, унатор оз гӧгӧрво, а тэ пырысь-пыр тӧлксялӧм виччысян. Мун да ӧні жӧ вайӧд гортӧ.

Но корсьӧм пыдди Ванюш дзебсис керка сарайӧ, а сэсся шуис, мый понйыс эз сюр.

Аддзисны Лапъяпельӧс сӧмын коймӧд луннас кильчӧ пос улысь. Ӧдва нин лолаліс. Нуисны ветеринар дорӧ.

— Абу нин олысь, — шуис сійӧ, — лун кык сайын, тыдалӧ, мыйкӧ сёйӧма да пагалӧма.

Сюйисны Лапъяпельлы укол, но понпи нинӧмсӧ нин эз кыв.

Регыд и лолавнысӧ дугдіс. Мама-пиа тубыртыштісны понписӧ рузумӧ, пуктісны ичӧт ящикӧ да нуисны вӧрӧ. Дзебисны пожӧм вужля улӧ. Сэки Ванюш гӧгӧрвоис: Лапъяпель некор нин оз нюлышт сылысь нырсӧ. И сэтшӧм забеднӧ лои, мый вӧр пасьталаыс бӧрддзис.

В. Иванова.

падмӧдны, кутны, пыкны — стать препятствием, помехой

сям, ӧбича — характер, толк

1. Мыйла висьтыслӧн нимыс «Лапъяпель»?

2. Кутшӧм ним нӧшта позьӧ сетны висьтыслы?

3. Мый тэ верман висьтавны Ванюш йылысь?

4. Кыдзи эськӧ тэ вӧчин зонка местаын?

5. Эм-ӧ тэнад гортса пемӧс?

36 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ.

1. Бур ёрткӧд быдлаын лӧсьыд овны. 2. Выль ёртъястӧ аддзы, а важтӧ эн вунӧд. 3. Дзонь гӧликтӧ чегны сьӧкыд. 4. Бур керӧмысь омӧль оз ло.

37 удж. Гиж неыджыд висьт радейтана пемӧс йылысь.

Заводит тадзи: Менам эм радейтана пон. Нимыс сылӧн ...

38 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Гиж колана шыпасъяс содталӧмӧн.

1. Коз.инкӧд ёртас.ӧ,

Овмӧс видзӧ.

Олӧ кил.чӧ улын,

Читкыл. бӧжыс вылын.

2. Мичан.к куз. усъяса,

С.йны с.тан,

С.ывны кутас.

3. Бордъя, а оз л.бав, коктӧм, а ветлӧдлӧ.

4. З.в уна пин., а н.нӧм оз с.й.

5. Китӧм-коктӧм, ӧшин. улын шутьл.лӧ, дзиръя вос.тӧ.

39 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

1. мамыскӧд, карӧ, Ванюш, ветліс

2. найӧ, кычипиӧс, ичӧтик, вайисны, сэтысь

3. зонка, ним, Лапъяпель, пуктіс, кычипилы

4. велӧдны, Ванюш, Лапъяпельӧс, босьтчис, кӧзяинлысь, кывзысьны

5. понпи, кӧзяин, велаліс, дорӧ, ӧдйӧ, ичӧт

быдтор — всё

вужля — корень

гусьӧник — тайно

дом — ошейник

кужны — уметь

куйӧдтор (дука ёкмыль) — навоз

кывзысьны — слушаться

лапъя пель — вислоухая, уши висят

лолавны — дышать

небзьӧдчыны — смягчиться, подобреть

пагавны — отравиться

падмӧдны — отвлечь от работы

тубыртны — завернуть во что-либо

тӧлксявны — образумиться, взяться за ум

тшӧктыны — велеть

эскыны — верить

11

И да І, Э да Е шыпасъяс гижӧм.

Д

З

Л

Н

С

Т

Э, І

40 удж. Гиж «Лапъяпель» висьтысь медводдза юкӧнсӧ да визьнит і да э шыпасъяса кывъяс.

41 удж. Гиж і да э шыпасъяс содталӧмӧн.

С.йӧ ветлӧ т.кӧд тшӧтш,

Либӧ видзӧ горттӧ.

Бӧрӧн лыддян: овлӧ век

Мышкас туй выв мортлӧн.

42 удж. Лӧсьӧд і да э шыпасъяс содталӧмӧн кывъяс да гиж.

маз.

шонд.

л.бач

с.йӧ

з.р

с.тӧр

д.

час.

43 удж. Артмӧд кык да куим шыа слогъяссӧ ӧтлаӧдӧмӧн кывъяс.

дэ зэ лэ сэ тэ

бач рыб був тӧр лыд быд над лӧд

Артмӧм кывъяснас думышт да гиж 4 сёрникузя.

44 удж. Гӧгӧрвоӧд кывъясысь э-е, і-и шыпасъяслысь гижанногсӧ.

Чэ/елядь, зи/іль, не/экор, дзорі/идз, ше/эр, ене/эж, ӧні/и, нэ/ебӧг, мели/і, сі/ийӧ, се/этӧр, лэ/ежнӧг.

45 удж. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс.

сетіс — ...

пырис — ...

восьтіс — ...

муніс — ...

шонтіс — ...

сулаліс — ...

шер — град

12

АР.

Видза колян, шоныд гожӧм!

Видза олан, кыпыд ар!

46 удж. Лӧсьӧд серпас серти і да э шыпасъяса кывъяс пыртӧмӧн сёрникузяяс.

47 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсяньыд.

ЯГЫН ПЕТІС ДОНА ГОБ.

Усис лышкыд шоныд зэр,

Мыссьӧм вӧрлӧн вежсис сер.

Зэрӧй, зэрышт,

Сэсся коб.

Ягын петіс

Дона гоб.

Вӧрӧ мунны пестер дась,

Ельдӧг-рыжик аддзам тась.

Зэрӧй, зэрышт,

Сэсся коб.

Ягын петіс

Дона гоб.

Вӧзъяс миян яла яг

Солалан и пуан тшак.

Зэрӧй, зэрышт,

Сэсся коб.

Ягын петіс

Дона гоб.

А. Ванеев.

1. Мыйла гижысьыс куимысь шуӧ: «Зэрӧй, зэрышт...»?

2. Гӧгӧрвоӧд медводдза кык сёрникузясӧ.

3. Висьтав, кутшӧм тшак чукӧртӧма вотчысь? Кутшӧм тшак тэ он босьт вӧрысь?

4. Аддзы да велӧд нӧдкыв тшак йылысь.

48 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъясӧн лоӧны кывъясыс.

Лышкыд, пестер, вӧзъяс, кисьтӧ, ывла, зэрышт.

«Комиа-роча кывчукӧрысь» корсь коб кыввужъя кывъяс да тӧдмав налысь вежӧртассӧ.

49 удж. Артмӧд кывтэчасъяс зэр кывйӧн.

шоныд

лышкыд

...

зэр

Тӧдмав нӧдкывсӧ.

Помся зэрӧ, кисьтӧ кор,

Шонді ывлаӧ оз кор,

Татшӧмторйыс овлӧ кор?

50 удж. Комиӧд висьтсӧ.

УДИВИТЕЛЬНЫЙ ДОЖДИК.

— А я сегодня под дождиком был! — сказал ребятишкам Сеня.

— Сегодня дождика не было!

— Был дождик, был.

— Где?

— В бане.

— А, в бане?

— Да, в бане. Повернул папа кружок — закапал крупный, теплый, а потом горячий дождик. Я чуть-чуть не обжёгся. Повернул другой кружок, и хлынул дождик холодный, ледяной. Я весь съёжился. А потом пошёл дождик не горячий, не холодный, самый раз. Я спросил у папы, что это за дождик. Папа сказал — душ!

П. Образцов серти.

вежсьыны — измениться

вӧзйыны — предлагать

кобны — прекратиться, перестать

лышкыд — щедрый

пестер — пестерь, кузов из бересты

тась — отсюда

13

Кывсикасъяс вынсьӧдӧм.

51 удж. Лыддьы. Сет ним да гиж.

Паныдасяс дона гоб — жаль босьтнысӧ сійӧс: сэтшӧм мича, кыз кока. Том гӧрд гобтӧ аддзан — бара копыртчылан да нюмъёвтан сылы. И вотӧсӧн озыр овлӧ миян вӧрным. Медводз вотам мырпом, сэсся чӧдлач, гӧрд сэтӧр, оз, чӧд. Коді нӧ оз радейт ӧмидз, пув, сьӧд сэтӧр, турипув? И найӧ виччысьӧны миянӧс.

И. Коданёв серти.

52 удж. Гиж висьтысь колана кывсикасъяс.

эмакыв

коді?

мый?

кадакыв

мый вӧчны?

мый керны?

кывберд

кутшӧм?

53 удж. Лыддьы да кут тӧд вылад.

КАРТУПЕЛЯ ТШАК.

Корйӧн пуӧм картупель весавны да вундавны торъяс вылӧ. Весавны сідзжӧ лук, мыськавны сійӧс да вундавны. Сэсся сэтчӧ жӧ содтыны вундалӧм сола тшак. Ставсӧ гудравны и кӧнтусь выявны.

1. Кутшӧм коми сёян-юан тэ тӧдан?

2. Лӧсьӧд гортсаясыдлы картупеля тшак.

3. Инды текстысь тӧдса кывсикасъяс.

54 удж. Вайӧд роч кывйысь лӧсялана шусьӧг.

1. Коді кыакӧд чеччӧ, сылӧн олӧмыс судзсьӧ.

2. Сёйӧмсьыд эн пов, а уджсьыд эн лӧгась.

55 удж. Сувтӧд юалӧм да гиж.

Вӧч тадзи: Картупель (мый вӧчны?) весавны да пуны.

Лук (... ... ?) ... да ... .

Тшак (... ... ?) ... да ... .

Пув (... ... ?) ... .

гудравны — размешать

корйӧн пуӧм — картошка в мундире

копыртчывны — поклониться

кӧнтусь — конопля

кӧнтусь вый — конопляное масло

нюмъёвтны — улыбнуться

14–15

56 удж. Лыддьы.

Серафим Алексеевич Попов — республикаса народнӧй поэт. Чужис Зӧвсьӧрт сиктын 1913 воын.

Война кадӧ дорйис Рӧдина. Сьӧкыда ранитчӧм бӧрын локтіс чужан муӧ, бурдӧдчис да заводитіс уджавны журналистӧн.

Гижысь воліс Коми мулӧн быд пельӧсӧ: из шом перъянінӧ, паськыд эрдъяса тундраӧ, ылі сиктъясӧ. Серафим Попов аслас кывбуръясын гижӧ ёртасьӧм, радейтчӧм да вӧр-ва йылысь.

Висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг Серафим Попов йылысь.

57 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

ЗАРНИ ПАСЬКӦМӦН ПАСЬТАСИС ВӦР.

Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр,

Мича тугъясӧн гӧрддзасис пелысь,

Дзодзӧг мӧдӧдчис лунвывлань бӧр,

Аддзан, енэжын нюжӧдчис кӧлысь.

Кыдзкӧ жаль меным прӧйдитӧм кад,

Мыйкӧ сьӧлӧмысь быттьӧкӧ воши...

Аддза, шогсян и тэ, менам сад,

Ассьыд киястӧ му бердӧ ӧшин.

Аски чечча да серӧкта друг:

Еджыд бисерӧн пужъялас мусӧ,

Кынмӧм веркӧса ичӧтик ты

Лоӧ сьӧлӧмлы дона да муса.

Веськодь лоӧ сэк джыджъяслӧн звӧн,

Тэрыб сырчиклӧн паръялӧм-лэбӧм.

Котӧрт туй кузя, кияснад ӧвт,

Медым дзодзӧгъяс лэбзьӧны, медым!

С. Попов.

1. Кутшӧм мӧвпъяс чужтӧ кывбурыс?

2. Мыйла авторыслы жаль кольӧм кадыс?

3. Мыйла лоӧ дона да муса ичӧтик тыыс?

4. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан: «еджыд бисерӧн пужъялас мусӧ»?

5. Вӧч логическӧй ударениеяс да костъяс, велӧдчы сьӧлӧмсяньыд лыддьыны.

6. Петкӧдлы кывбур строка номъяссьыс ӧткодя шыалысь кывъяссӧ, рифмаяссӧ.

7. Велӧд кывбурсӧ.

58 удж. Артмӧд кадакывъяс да гиж.

Вӧч тадзи: вӧр — вӧравны.

Вӧр, кер, нӧк, гым, пызь, кӧм.

59 удж. Содтав эмакывъяс дорӧ кадакывъяс.

Зэр (мый вӧчӧ?) ... , ... , ... .

Лэбач ... , ... , ... .

Вӧр ... , ... , ... , ... .

60 удж. Тӧдмав кывъяссӧ.

1. Кутшӧм кывсикасӧн лоӧны артмӧм кывъясыс?

2. Лӧсьӧд тайӧ кывъяснас сёрникузяяс.

61 удж. Тӧдмав, кутшӧм кывсикасӧн позьӧ вежны тайӧ кывтэчасъяссӧ.

Вӧч тадзи: ош кодь — ён.

Ош кодь, кӧза кодь, пон кодь, кань кодь, чань кодь.

Отсӧг вылӧ кывъяс: мудер, лёк, наян, мелі, том.

62 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

1. Гыжйыс ёсь, а ускыс кузь.

Ачыс мелі да сюсь.

Войнас кыйсьӧ, а оз узь. (Ю. Попова.)

2. Нырыс кузь и кокыс кузь,

Сувтас вутш бердӧ и узьӧ.

Веськодь сылы — ва кӧ нюрыс,

Нимыс лэбачыдлӧн ... . (Н. Щукин.)

3. Кузь бӧжа, сьӧд юра, еджыд морӧса.

Гиж да визьнит кывбердъяссӧ.

63 удж. Гиж С. Поповлӧн «Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр» кывбурысь сьӧлӧм вылӧ воана юкӧнсӧ. Инды тӧдса кывсикасъяс.

веркӧс — поверхность

гӧрддзасьны — завязаться

кӧлысь — свадьба

пуж — иней

тугъяс — кисти

шог — печаль

шогсьыны — печалиться

16–17

64 удж. Лыддьы.

http://vidzanin.komikyv.com/audio/kv_audio_kfr_4/kv_Jugyd_kodzuv_1_1999_u64.mp3#

Тима Вень чужис Эжва катыдса Помӧсдін сиктын. Семьяас вӧлі вит ныв да куим пи. Чоя-вока пиын Веня вӧлі нёльӧдӧн.

Веняӧс гижан уджас ышӧдіс дона чужан мусӧ радейтӧмыс. Кывбуръясас сійӧ сьыліс войвыв йылысь, нимкодясис шувгысь вӧр-ва мичлунӧн, велӧдіс радейтны уджач мортӧс.

Корсь гижысь йылысь содтӧд материал.

65 удж. Лыддьы висьтсӧ да сет сылы ним.

«И-ис... и-ис... ис-ис — и-и-ис...» — йӧжгылясьӧ-кынмӧ нин ва дорын истан. Асывъясын ыркнитлӧ, ваысь ру кыптӧ.

«Джив-дзав... джив-джив-джив!..» — Ок, джиянъяс нин кыпӧдчӧмаӧсь: чукӧрӧн-чукӧрӧн лэбалӧны, быдлаӧ пуксьӧны... Сёмайбырӧй тэ, гожӧмӧй, кольны тай, тыдалӧ, кутін!

«Клуук-куллук!.. Клуук-куллук!..» — мӧдӧмаӧсь эзысь юсьяс саридзӧ! Чӧлалӧ медводдза лым: ньӧжйӧник, ньӧжйӧ зэв усьӧ, быттьӧ артасьӧ: усьны-о не на пӧ няйт пемыд му вылас?

Тима Вень.

1. Кутшӧм лэбачьяс медводз казялісны арлысь матысмӧмсӧ?

2. Корсь сёрникузяяс, кӧні петкӧдлӧма арлысь воӧмсӧ.

3. Кыдзи кутан лыддьыны висьтсӧ?

4. Медбӧръя юкӧн серти лӧсьӧд серпас.

66 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс, медым сетӧм кывъясыс вӧліны подлежащӧйясӧн.

Лэбачьяс ... . Пуяс ... . Кымӧръяс ... . Лысва ... .

67 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

АРЪЯВЫВ.

Гудрасьӧ тай, кымрасьӧ

Мича енэжыс.

Дзебсясьӧ нин, сайласьӧ

Югыд шондіыс.

Лӧньӧма тай, кушмӧма

Гажа расъясыс.

Бӧрддзӧма тай, бӧрддзӧма

Гӧгӧр ывлаыс...

Кольӧма тай, тыдалӧ

Шоныд гожӧмыд!

Воӧма тай, воӧма

Арся лунъясыс:

Лун-лун зэрласьӧ,

Войяс пемыдӧсь.

Тима Вень.

1. Кутшӧм сьӧлӧм кылӧм чужтӧ кывбурыс?

2. Мыйла авторыс кыкысь босьтӧма ӧти и сійӧ жӧ кывъяссӧ?

3. Кымын сёрникузя тайӧ кывбурас?

4. Аддзы сёрникузяясысь сюрӧса членъяссӧ да гӧгӧрвоӧд, кутшӧм кывсикасӧн найӧ лоӧны.

5. Велӧд кывбурсӧ.

68 удж. Артмӧд сетӧм кывъясысь шыпассӧ вежӧмӧн выль кывъяс.

Вӧч тадзи: рас — пас — дас.

Рас, лун, зэр, вой, гожӧм.

69 удж. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

шоныд — ...

пемыд — ...

кымӧра — ...

гажа — ...

70 удж. Лыддьы нӧдкывъясь. Инды нимвежтасъяс.

1. Уджала ме лун и вой,

Кӧть ог юлы ни ог сёй.

Кор тэд ковмас тӧдны кад,

Висьтавны ме сэки рад.

2. Зарни рӧма, быдмӧ ыбын,

Сійӧ эм кӧ — ставыс шань.

Сійӧс некор тэ эн шыбит,

Тайӧ донаторйыс ... .

3. Сытӧг эськӧ эз вӧв олӧм,

Мусӧ, васӧ сійӧ шонтӧ.

Сылӧн нюмйысь — тэныд долыд,

Тайӧ миян зарни ... . (Журналысь.)

гудрасьны — разносить облака

истан — кулик прибрежный

йӧжгылясьны — съёжиться

пыста, джиян — синица

сайласьны — прятаться

чӧлавны — падать редкими хлопьями

ыркнитны — похолодать

ышӧдны — воодушевить, вдохновить

18

Сёрникузяын ӧтсяма юкӧдъяс.

71 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд рольяс серти.

Дзик на неважӧн пуяс сулалісны тшапа, ошйысьлісны асланыс мичлунӧн. Но воис ар, и налы лои гажтӧм. Пелысь пу да кыдз сулалӧны, варовитӧны.

— Мый нӧ, пашкыр кыдз, юртӧ лэдзӧмыд? — юаліс орччӧн сулалысь пелысь пу.

— Да кыдз нӧ он лэдз, ӧд быд лун вой тӧв лэбӧдӧ менсьым коръясӧс, регыд лоа дзик пасьтӧм.

— Эн шогсьы, муса чоюк. Локтас тулыс да, сэки бӧр пасьтасян мича турунвиж платтьӧӧн. Ме со ог шогсьы. Гӧрд розъяс менӧ дыр на гажӧдасны. Тӧв шӧрын на ме дінӧ воласны жоньяс да мукӧд лэбачьяс.

пу — дерево

пу — свари (обед)

72 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да вочавидз сетӧм юалӧмъяс вылӧ.

1. Сад йӧрын быдмӧны пашкыр кыдз да мича пелысь.

2. Челядь радейтӧны да мичмӧдӧны ассьыныс сиктсӧ.

3. Найӧ садиталӧны уличаяс пӧлӧн пуяс да дзоридзьяс.

1. Кымын подлежащӧй первой сёрникузяас? Кыдзи тӧдмалін найӧс?

2. Кутшӧм кывкӧд йитчӧны подлежащӧйясыс?

3. Аддзы мӧд да коймӧд сёрникузяясысь ӧтсяма юкӧдъяссӧ.

4. Кутшӧм членӧн найӧ лоӧны сёрникузяын?

73 удж. Гиж да визьнит ӧтсяма юкӧдъяс.

Сьӧд вӧр шӧрын сулалӧ ӧти керка. Дозмӧръяс, таръяс да сьӧлаяс жбыръялӧны керка гӧгӧр. Тані и коли том кадыс да верстьӧ пӧраыс баблӧн.

Вӧр-ваыс вердіс сійӧс. Мусмисны баблы вӧрыс да ваыс.

Гежӧдика волывлісны сы дінӧ челядьыс да бабӧн шуысьясыс — внукыс да внучкаыс.

74 удж. Лӧсьӧд да гиж висьт, пырт ӧтсяма юкӧдъяс.

Отсӧг вылӧ юрнимъяс: «Школаса сад йӧр», «Арся лун», «Менам ёртъяс».

варовитны — разговаривать, беседовать

дозмӧр — гдухарь

мичлун — красота

неважӧн — недавно

тшапа — важно, гордо

шогсьыны — горевать, печалиться

юрним — название текста

19

Ӧтсяма юкӧдъяс костын чутік.

75 удж. Лыддьы да инды ӧтсяма юкӧдъяссӧ. Висьтав, кыдзи найӧ йитчӧмаӧсь.

1. Арся луннад сизим пӧлӧс поводдя овлывлӧ: кӧдзӧ, тӧлӧдӧ, гартлӧ, гудралӧ, нетшкӧ, вывсянь кисьтӧ, увсянь чышкӧ. 2. Сентябрыд кӧдзыд, но озыр. 3. Гожӧмын вӧч додь, а тӧлын — телега.

Висьтав ӧтсяма юкӧдъяс костын пасъяс пуктӧм йылысь.

76 удж. Велӧд да гиж небӧгӧ видзӧдтӧг.

Октябрь бӧрысь ноябрь тӧлысь

Локтӧ еджыд пасьӧн пыр.

Вевттьӧ муяс, дорӧ юяс,

Зонпоснилы дасьтӧ кыр.

А. Мишарина.

Аддзы схемалы лӧсялана сёрникузя да висьтав, кутшӧм членӧн сёрникузяын лоӧны ӧтсяма юкӧдъясыс.

_, _, _

77 удж. Вайӧд матын вежӧртаса кывъяс.

вевттьӧ — ...

зонпосни — ...

видзны — ...

кыр — ...

78 удж. Лӧсьӧд схемаяс серти сёрникузяяс. Гиж чутік содталӧмӧн.

1. коді? (мый?) коді? (мый?)

мый керӧны?

кӧні?

2. кодъяс?

мый вӧчӧны? мый вӧчӧны? мый вӧчӧны?

3. кутшӧм? кутшӧм? кутшӧм?

мый?

мый вӧчӧ?

кӧні?

79 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Инды ӧтсяма юкӧдъяс.

Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын,

Деревняысь петі,

Новлі чорыд, сера дӧрӧм,

Визя гач да кӧті.

Муртса сувті ас кок йылӧ,

Удж пыр меным вичмис:

Зыбка дорын ӧввӧ сьывны,

Ичӧт кага видзны.

Нёбдінса Виттор.

Мый верман висьтавны Нёбдінса Виттор йылысь?

гартны — вить

гудравны — размешать

дорны — сковать льдом

потан — зыбка

кисьтны — лить, сыпать, сваливать

кӧдзны — сеять, посеять

нетшкыны — рвать

тӧлӧдны — веять, проветривать, сушить

20–22

80 удж. Лыддьы текстсӧ сьӧлӧмсяньыд, гӧлӧс вежлалӧмӧн.

ЖОВПУ — ЙӦЗӦС БУРДӦДЫСЬ.

Матыстчӧ тӧв. Муяс да видзьяс вевттьысисны еджыд шебрасӧн. Войяснас трачкӧдчӧ кӧдзыд.

Но арыслӧн мичлуныс эз на быдлаын быр. Вот град йӧрын сулалӧ некымын жовпу. Быд вожйын ӧшалӧны чим гӧрд розъяс. Тусьясыс гырысьӧсь, ылӧдз тыдалӧны.

Жов — аслыспӧлӧс пу. Сійӧ йӧзӧс бурдӧдысь быдмӧг. Тайӧ пуыс отсалӧ налы, кодъяслӧн тшӧкыда висьӧ сьӧлӧмыс, юрыс. Жов кокньӧдӧ кызӧдӧмысь, бурдӧдӧ пежасьӧм дойяс.

Коми йӧз важысянь тӧдӧны тайӧ пуыслысь коланлунсӧ да мичлунсӧ, оз чегъявны, оз керавны сійӧс.

И. Коданёв серти.

1. Вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

Гырысь — ... , ылын — ... , матыстчӧ — ... , кӧдзыд — ... , тшӧкыда — ... , ӧшалӧны — ... .

2. Быд юкӧнлы сет ним, висьтав ас кывйӧн.

3. Гӧгӧрвоӧд гижанногсӧ тӧдчӧдӧм кывъяслысь.

4. Инды сёрникузяяссьыс ӧтсяма юкӧдъяссӧ.

81 удж. Лыддьы да гиж. Пуктав колана пасъяс.

Миян боръясын да вӧръясын быдмӧ уна бурдӧдчан турун: катшасин лапкор пув кор лежнӧг уразнӧй. Нывкаяс да зонкаяс чукӧртӧны найӧс лекарство вӧчӧм вылӧ. Челядь ёна отсасьӧны аптекалы.

Визьнит ӧтсяма юкӧдъяссӧ.

82 удж. Лыддьы сьӧлӧмсянь, гӧлӧс вежлалӧмӧн.

Ар кӧ нин воис-а?

Унмовсьӧ ывла выв, ланьтӧ:

Эштіс пӧ, тырмас пӧ, шань пӧ...

Ӧтнасӧн коз пу да пожӧм

Казьтылӧ пӧсь кисьтан гожӧм.

Му вылыс ланьтӧма чӧв,

Шыасьлас сӧмын вой тӧв.

Илля Вась.

1. Мыйла поэт шуӧма: «Унмовсьӧ ывла выв, ланьтӧ»?

2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «Эштіс пӧ, тырмас пӧ...».

3. Мыйла шуӧма: «пӧсь кисьтан гожӧм»?

4. Серпасав кывбурын висьталӧмторсӧ.

5. Кывбурысь аддзы ӧтсяма юкӧдъяса сёрникузяяс.

* * *

— Алло! Тайӧ Коля? Видза олан, Коля! Тайӧ Юра. Ваня вокыд гортад?

— Абу.

— А кӧні?

— Сійӧ муніс батьыскӧд дача вылӧ. Найӧ кӧртавлӧны тӧв кежлӧ кустъяс.

— А тэ мый вӧчан?

— Ме лыддя «Би кинь» журналысь висьт.

— Став бурсӧ.

— Аддзысьлытӧдз.

83 удж. Сёрникузяясысь артмӧд висьт да гиж. Пуктав колана пасъяс. Сет висьтыслы ним.

Сійӧ лэптіс юрсӧ кыскыштіс нырнас сынӧдсӧ да заводитіс кывзысьны.

Туй вылӧ петіс йӧра.

Ок, кутшӧм сійӧ шыльыд да ён.

Вӧрса пемӧс вӧлі сэтшӧмӧн, кутшӧмӧн Коля аддзыліс сійӧс серпас вылысь: ыджыд юра кузь кока мича сюра пельсӧ чургӧдӧма водзлань.

84 удж. Комиӧд гижӧдсӧ.

ОСЕНЬ.

Осень наступает быстро. Трава пожелтела, высохла. Идёт холодный, мелкий дождь.

Гуси, утки, лебеди собираются в стаи и улетают на юг. С высокого неба доносятся прощальные крики журавлей.

Кончается октябрь. Реки, озёра скованы льдом. Наступают крепкие морозы.

Висьтав, кыдзи лэбӧны чикышъяс, турияс да дзодзӧгъяс.

Ласточки летят

Журавли летят

Гуси летят

Чикышъяс лэбӧны ... .

Турияс лэбӧны ... .

Дзодзӧгъяс лэбӧны ... .

Отсӧг вылӧ кывъяс: чукӧрӧн, пельӧсӧн, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.

КУТ ТӦД ВЫЛАД.

Став лэбачьяссьыс медӧдйӧ лэбалӧны дзодзӧгъяс. Найӧ весиг ордйӧны пассажирскӧй поезд. Часӧн лэбӧны 88 километр.

85 удж. Лӧсьӧдчы да гиж изложение.

Пуксис сёр ар. Кӧдздӧдіс. Едждісны пуяс, дзормисны, быттьӧ пӧрысьмисны.

Ю тупкысис клянича кодь йиӧн. Сы пыр тыдалӧ быд из, быд турун сі. Оз нин кыв юлӧн сьылӧмыс.

Регыд сійӧ шебрасяс еджыд эшкынӧн. Гажа тулысӧдз, сӧстӧм юӧй!

1. Кымын юкӧн тайӧ висьтас?

2. Сет висьтыслы ним.

3. Лӧсьӧд план да гиж.

аслыспӧлӧс — своеобразный

уразнӧй — зверобой

керавны — рубить

клянича — стекло, осколок стекла

коланлун — необходимость

лапкор — подорожник, лопух

мичлун — красота

пежасьны — заразиться

трачкӧдчыны — трещать

чим гӧрд — ярко-красный

КОМИ МУ ДА СЫЛӦН НИМАЛАНА ЙӦЗ.

23–24

Эмакыв.

86 удж. Лыддьы сьӧлӧмсянь.

ЧУЖАН МУӦЙ МЕНАМ.

... Муса ас чужан кывйӧй! Ёна жӧ нин менам тэысь гаж быри. Коркӧ нӧ кывла ог нин тэнӧ ас пельӧн, шула ог нин ас вомӧн тэнсьыд, коми сёрнилысь, дона кывъястӧ?

Кутшӧм гажа, кутшӧм долыд вӧлӧма ас муад овнытӧ. Сӧмын тай сійӧс казялан горттӧ эновтӧм бӧрын. Быдтор тай гортладорсьыд тэнӧ вӧрзьӧдӧ, ставыс муса кажитчӧ.

Дзолядырсяыд дум вылад усьӧ.

Тима Вень серти.

1. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан: «гаж быри»?

2. Тӧдчӧд, кыдзи гижысьыс радейтӧ ас чужан мусӧ да чужан кывсӧ.

87 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

ЧУЖАН МУ.

Мыйла миянлы зэв дона

Вӧр и эзысь ю?

Быдӧн радейтӧ зэв ёна

Ассьыс чужан му.

Зарни шонді сійӧс шонтӧ,

Мыськӧ югыд зэр.

Медым дзоридзавны пондас

Миян войвыв эрд.

Тайӧ му вылас зэв шуда

Лоас ныв и пи.

Сійӧс, донаӧс, пыр кутас

Видзны миян ки.

С. Попов.

1. Вочавидз С. Поповлӧн юалӧм вылӧ аслад кывъясӧн.

2. Босьт тӧд вылад тайӧ шусьӧгъяссӧ.

Ас муыд — рӧднӧй мам.

Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ.

Йӧз муын шудтӧ он аддзы.

88 удж. Содтав ас нимъяс да гиж.

Ме ола ... . Карсянь (сиктсянь) неылын эм ... сикт (грезд). Сэні визувтӧ ... ю.

89 удж. Лыддьы. Гиж да визьнит ас нима эмакывъяс.

Печора, Эжва, Мозын — Коми муын медся гырысь юяс.

Джеджим Пармасянь заводитӧ ассьыс кузь туйсӧ Эжва ю. Сійӧ визувтӧ асыввывсянь рытыввылӧ. Эжва — Севернӧй Двиналӧн вож. Эжвалӧн ичӧтджык чойясӧн лоӧны Сыктыв да Емва юяс. Эжва шуйга берег вылын, Сыктыв ю усянінын, сулалӧ Сыктывкар — Коми Республикалӧн юркар.

90 удж. Артмӧд нарицательнӧйысь ас нима эмакывъяс.

роза (дзоридз) — ... (ним)

шарик (тенниснӧй) — ... (ним)

паськыд ыб — ... (сикт)

би кинь лэбӧ — ... (журнал)

ыджыд видз — ... (сикт)

91 удж. Ворсӧм «Кутшӧм ним оз лӧсяв?»

1. Инта, Воркута, Усинск, Выльгорт, Микунь.

2. Эжва, Сыктыв, Усва, Абъячой, Луз.

3. Емва, Визин, Висер, Мозын.

4. И. Куратов, А. Мишарина, В. Чисталёв, Я. Перепелица.

5. Буско, Катшыс, Мурка, Жучка, Соболь.

быдтор — все

гаж бырны — соскучиться

гортладор — окрестность дома, родные места

долыд — радостный, веселый

Джеджим Парма — Тиманский кряж

казявны — заметить

коркӧ — когда-нибудь

пондас — будет

эновтны — покинуть, бросить

эрд — открытое место, поляна

25

Торйӧдан пасъяс.

92 удж. Лыддьы висьтсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

ПЕРЫМСА СТЕПАН.

Тайӧ мортыс овліс квайтсё во сайын. Оз помнитны сійӧс весиг сё арӧса пӧльяс да пӧчьяс.

Сэки миян Эжваным вӧлі паськыдысь-паськыд, джуджыдысь-джуджыд. Пармаын быдмис сук вӧр. Сэні олісны быдсяма зверь-пӧткаыс. Юяс да тыяс вӧліны зэв озырӧсь чериӧн.

Коми войтырлӧн пӧль-пӧчьясыс вӧравлісны, кыйлісны чери, вотлісны тшак-вотӧс, чукӧртлісны бурдӧдчан турунъяс, быдтылісны сю. Парманым вердліс найӧс яя сёянӧн, пасьтӧдліс шоныд паськӧмӧн.

Эжваным аслас вожъясӧн шусис Пермь Вычегодскӧйӧн. Быд сикас озырлуныс вӧлі тайӧ му вылас. Но эз вӧв анбур, эз вӧвны шыпасъяс.

Йӧз эз кужны гижны.

Сюсь, вежӧра да тӧлка зонка волывліс коми йӧз ордӧ ыджыд батьыскӧд. Том морт казяліс, мый тані олысь йӧзсӧ кыскӧ грамотаӧ. И сэк Степан думыштіс лӧсьӧдны Пермь Вычегодскӧйын олысьяслы анбур.

Буретш таысь коми войтыр кутіс шуны ассьыныс медводдза велӧдысьсӧ Перымса Степанӧн. Кувсис сійӧ 1396 вося апрель 26 лунӧ (важ календарь серти). Дзебисны Степанӧс Москваса Кремльӧ.

Л. Смоленцев серти.

1. Мый вӧчлісны коми войтырлӧн пӧль-пӧчыс?

2. Кыдзи шусьыліс сэки Эжва аслас вожъясӧн?

3. Мыйла Степанӧс шуисны Перымса Степанӧн?

93 удж. Тӧдмась Перымса Степан анбурӧн. Гиж анбур отсӧгӧн кывъяс: азбука, небӧг, школа.

94 удж. Инды «Перымса Степан» висьтысь эмакывъяс. Сувтӧд кывъяссӧ уна лыдӧ да гиж.

Вӧч тадзи:

95 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяслысь вежӧртассӧ.

1. Бур вӧчӧмыд кык олӧм олӧ.

2. Бурторйыд оз кув, а лёкыд вошӧ.

96 удж. Инды ӧтсяма юкӧдъяса сёрникузяяс да гиж.

БЫДӦНЛӦН АСЛАС УДЖ.

Костя велӧдчис лыддьысьны. Ӧтчыд сійӧ кутіс Шарикӧс. Ныр улас пуктіс небӧг да шуис: «Шарик, лыддьы, мый татчӧ гижӧма!» Шарик исыштіс небӧгсӧ, паськӧдліс вомсӧ да бергӧдчис мӧдарӧ.

«Абу пӧ менам удж небӧгъяс лыддьыны. Ме керка видза, ур да дозмӧр увта, а тэ ачыд бурджыка велӧдчы лыддьысьны».

бурдӧдчан турун — лекарственная трава

буретш — как раз

войтыр — народ

вежӧра — умный

исыштны — понюхать

сук — густой

сю — рожь

26

97 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

ВИДЗӦЙ ЧУЖАН МУ.

Дыр нин вӧрын камгӧ черыс,

Дыр нин кывтӧ юӧд кер.

Этша уялӧ нин чери,

Этша котралӧ нин зверь.

Оз нин волы сэтшӧм олӧм,

Медым парма вӧлі тыр.

Кольӧмсӧ кӧть видзны колӧ,

Медым ӧтитӧг эз быр.

В. Лодыгин.

1. Инды кывбурысь медводдза нёль сёрникузясьыс сюрӧса членъяссӧ да гиж.

Вӧч тадзи: Черыс камгӧ.

2. Корсь эмакывъяс. Сувтӧд найӧс уна лыдӧ да гиж.

98 удж. Содты кывъясас чорыд либӧ небыд пас да гиж. Тӧдчӧдӧм кывъяснас лӧсьӧд сёрникузяяс.

Ош.яс, сиз.яс, низ.яс, тулан.яс, кыдз.яс, сюз.яс, пожӧм.яс, жон.яс, пелыс.яс.

99 удж. Артмӧд серпасъяс серти висьт. Сет ним.

1. Мый вӧчӧны кер лэдзысьяс вӧрын?

2. Кытчӧ нуӧны вӧрсӧ?

3. Кӧні вӧчӧны бумага?

4. Мый лэдзӧны типографияын?

5. Мыйла велӧдчысьлы колӧ небӧг?

100 удж. Комиӧд.

КТО ГРАМОТНЕЙ?

Ехали в автобусе две девочки Надя и Катя. Они сидели на своих местах. Над ними написано: «Места для детей».

Вдруг автобус остановился. Вошла старушка. Она подошла к девочкам и хотела сесть. Тогда Надя стала громко объяснять бабушке, что эти места для детей. Стыдно стало Кате за свою подругу. Она быстро встала, посадила бабушку и извинилась за Надю.

Автобус остановился. Девочки вышли. Надя говорит: «Ты что, не умеешь читать?» Катя отвечает: «Нет, я умею читать. А ты забыла, что младшие должны уважать старших».

По Я. Пинясову.

101 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъясыслысь гижанногсӧ.

Лым кодь еджыд теплоход катӧ Эжваӧд.

Ытва кытсюрӧ кырӧдӧма крут нӧрыссӧ, кыдзьяс да пипуяс нёровтчӧмаӧсь валань, плеть кодь вужъясыс чурвидзӧны. Ва улынӧсь ластаяс да сёнъяс, лыа кӧсаяс. Эжва пӧлӧн быдмӧны пашкыр бадьяс, найӧ ылісяньыс кажитчӧны турун лёдзьясӧн. Бадьяс да видзьяс сайын — тшем вӧр.

камгыны — стучать

катны — подниматься, плыть против течения

кывтны — плыть по течению

кольӧм — оставшийся

кырӧдны — прорывать, прорыть

нёровтчыны — прислониться

тшем вӧр — густой, частый лес

уявны — плавать, бродить

чурвидзӧны — торчат

этша — мало

27

102 удж. Лыддьы висьтсӧ.

КОМИ МУЫН МЕДВОДДЗА ШКОЛА.

— Пӧль, а — пӧль! Висьтав, кор Коми муын воссис медводдза школа.

— Он ӧмӧй тӧд? Сідзкӧ, кывзы.

Тайӧ вӧлі квайт нэм сайын. Локтіс сэки Эжва кывтыдӧ Роч муысь Степан. Ачыс сійӧ вӧлі Устюгысь. Дыр кад чӧж манакаліс Ростовса манастырын. Тані сійӧ подулаліс коми войтырлысь кыв тэчасногсӧ да шуис лӧсьӧдны анбур.

Степан шыӧдчис Роч муын Христослы эскысьяслӧн став вичкоясӧн веськӧдлысь Герасим дорӧ. Сійӧ копыртчыліс Москваса князьлы. Сэки Роч муын веськӧдліс Дмитрий Донской.

Князь кырымаліс Ылі Войвыв муясӧ манакӧс мӧдӧдӧм йылысь грамота. Тадзи Степан воис Коми муӧ. Сёрӧнджык сійӧс кутісны шуны Перымса Степанӧн.

Емва ю бокын Степан кыпӧдіс вичко, а сэсся восьтіс Коми муын медводдза школа. Тані босьтчисны велӧдны чужан кыв. Перымса Степан комиӧдіс медводз «Бур кӧсйысьӧм» небӧг.

С. Журавлёв серти.

1. Коді сійӧ Степаныс?

2. Мыйла Перымса Степан локтіс 14 нэмын Коми муӧ?

3. Висьтав сикт нимсӧ, кытчӧ Степан медводз кыпӧдіс вичко?

4. Висьтав пӧльлысь висьтсӧ аслад бать-мамлы да чой-воклы.

103 удж. Велӧд да висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг.

1. Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.

2. Небӧг — медбур ёрт.

104 удж. Гиж эмакывъяссӧ уна лыдын.

Нэм, кыв, небӧг, велӧдчысь, кар, сикт, му, веськӧдлысь, манак, сён, лёдз.

Артмӧм кывъяснас лӧсьӧд 3-4 сёрникузя.

105 удж. Серпас серти лӧсьӧд висьт да гиж.

кырымавны — подписать

нэм — век

сёрӧн — поздно

эскысь — верующий

28

Кывбӧра эмакыв вынсьӧдӧм.

106 удж. Лыддьы рольяс серти.

Зонка пукаліс пызан сайын. Друг казяліс пӧльыслысь пырӧмсӧ да котӧртіс сы дорӧ.

— Пӧль, тӧдан-ӧ мыйкӧ Питирим Сорокин йылысь?

— Тӧда неуна. Сійӧ вӧлӧма Туръя сиктысь да лоӧма нималана мортӧн.

— А ме талун урок вылын тӧдмалі, мый Питирим Сорокинлӧн ичӧтдырыс вӧлӧма зэв сьӧкыдӧн. Сійӧ водз кольӧма мамтӧг.

— Да, Ӧльӧксан, сідзи и эм. А кынӧмпӧтсӧ перйӧма батьыскӧд ӧтвылысь вичко вевтъяс да пытшкӧссӧ мичмӧдӧм помысь. Питирим Коми муын олӧма дас вит арӧдз.

— Пӧльӧ, а велӧдысь нӧшта висьталіс, мый Питирим Сорокин олӧма да уджалӧма Америкаын.

— Да, пиук, сійӧ вӧлӧма учёнӧйӧн да гижысьӧн.

Инды сёрниысь кывбӧра эмакывъяс да вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.

107 удж. Гиж сетӧм кывтэчасъясӧн сёрникузяяс.

школа дорын, коз улын, кильчӧ бокын, лабич вылын, керка весьтын, пуяс сайын

108 удж. Лӧсьӧд серпас серти кывбӧра эмакывъяс пыртӧмӧн неыджыд висьт.

109 удж. Лыддьы да висьтав аслад кывйӧн.

МЕДВОДДЗА КОЗИН.

Менам медводдза велӧдысьӧн вӧлі Римъя грездысь нывбаба. Сійӧ гортас велӧдіс челядьӧс лыддьысьны, гижны да артасьны.

Тані меным бура велӧдчӧмысь сетісны олӧмын медводдза козин. Тайӧ вӧлі кампет гартыштан кышӧд. Пыр на быттьӧ аддза сэтчӧ серпасалӧм турунвиж грушасӧ. Кутшӧм долыд вӧлі сьӧлӧм вылын! Радпырысь петкӧдлі сійӧс гортсаяслы да ӧшӧді кампет кышӧдтӧ енув пельӧсӧ образъяскӧд орччӧн.

П. Сорокин серти.

1. Мыйла висьтсӧ шуӧма «Медводдза козинӧн»?

2. Инды мӧд сёрникузясьыс ӧтсяма юкӧдъяс.

110 удж. Инды кывъясысь кыввужсӧ. Висьтав, мыйӧн торъялӧны ӧти кыввужъя кывъясыс ӧта-мӧдсьыныс.

Велӧдысь, велӧдчысь, велӧдчыны, велӧдны, велӧдтӧм.

гартыштны — обернуть; завернуть

грезд — деревня

кампет кышӧд — обёртка для конфет

кынӧмпӧт — пропитание, пища

ӧбраз — икона

пытшкӧс — внутренность

29

111 удж. Лыддьы.

Урок вылын велӧдысь юӧртіс Каллистрат Жаков чужанінӧ аскиа экскурсия йылысь.

Ӧньӧ гортас восьтіс небӧг да кӧсйис водзвыв тӧдмасьны Жаковлӧн олан туйӧн. Зонка чуймис! Вӧлӧмкӧ Каллистрат Жаков чужӧма сэні, кӧні олӧ Оньӧ, Давпонын.

Семьяас Каллистрат чужлӧма дас ӧтикӧдӧн. Зонкалӧн олан туйыс вӧлӧма сьӧкыдӧн. Но сюсь вежӧра морт лоӧма нималана гижысьӧн да философӧн. Сійӧ гижӧма мойдъяс, кывбуръяс да висьтъяс.

112 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ да гиж.

1. Кутшӧм гижысь йылысь тӧдмаліс Ӧньӧ?

2. Кӧні чужлӧма Каллистрат Жаков?

3. Кутшӧм мортӧн сійӧ лоӧма?

Инды сёрникузяясысь сюрӧса членъяссӧ.

113 удж. Артмӧд кывбӧра эмакывъяс да гиж.

Лӧсьӧд 2-3 сёрникузя.

114 удж. Лыддьы рольяс серти.

Тӧв. Давпон весьтын дзирдалӧ тӧлысь. Пукалам Опонь ёрткӧд да видзӧдам кельыд чужӧмбана тӧлысь вылӧ. Меным куим арӧс, Опоньлы — сизим.

— Кӧсъян, — шуӧ сійӧ, — ме тэныд тӧлысьсӧ вузала сакар торйысь.

— Тэнад мӧй тӧлысьыс?

— Менам. Кая керка вылад да босьта.

Лэччылі гӧбӧчӧ да вайи куим сакар тор. Сэсся петім ывлаӧ.

— Кай керка вылас дай босьт тӧлысьсӧ, со кутшӧм матын, — шуис Опонь.

— Ме ог вермы!

— Но сідзкӧ аски локта да вая тэныд тӧлысьсӧ.

К. Жаков серти.

1. Висьтав, мый тэ тӧдмалін К. Жаков йылысь.

2. Висьтав гижанногсӧ торйӧдӧм кывъяслысь.

3. Инсценируйтӧй висьтсӧ.

4. Уськӧд тӧд вылад теш да висьтав ёртыдлы.

115 удж. Лыддьы да сет висьтыслы ним.

Арнас Опонькӧд пырим велӧдчыны. Училищеным — сикт шӧрын куим ӧшиня керка. Велӧдысьыс — сьӧд синма да кузь кӧсаа Феоктиста Ивановна Забоева. Сійӧ юаліс:

— Мый тэ, Каллистрат, тӧдан?

— Ме унатор тӧда, — ошйыся, — молитвенник, часослов, умножение таблица, юклыны сюрсӧдз, содтавны да чинтавны!

— Уна тӧдан. А мыйла школаас локтін?

— Кӧсъя тӧдны, мый сэтшӧм пуыс, шондіыс? Локті зырянскӧй молитваяс тӧдмавны.

— Сідзкӧ, пуксьы лабич вылас.

К. Жаков серти.

1. Лыддьы висьтсӧ рольяс серти.

2. Висьтав зонкалӧн школаӧ медводдзаысь воӧм йылысь.

аскиа — завтрашний

водзвыв — заранее, наперед

гӧбӧч — подполье

дзирдавны — блестеть, сверкать

лабич — лавка

30

Сложнӧй эмакыв.

116 удж. Лыддьы да висьтав рочӧн.

Корсь серпас вылысь сложнӧй эмакывъяс.

117 удж. Лыддьы.

БУРДӦДЫСЬЯС.

Вежӧраныд сюйӧй,

Вӧрӧд ветлігмоз,

Бурдӧдчыны туйӧ

Весиг сьӧлаоз.

Шогмӧ пӧлӧзнича,

Бур и катшасин.

Синнытӧ моз видзӧй

Ассьыд чужанін.

В. Лодыгин.

1. Инды сложнӧй эмакывъяс.

2. Кутшӧм бурдӧдчан турун тэ тӧдан?

118 удж. Содты лӧсялана сложнӧй эмакывъяс да гиж.

Турун нимъяс: катшасин, ... , ... , ... .

Вотӧс нимъяс: мырпом, ... , ... , ... .

Тшак нимъяс: ягсер, ... , ... , ... .

Пу нимъяс: пипу, ... , ... , ... .

Сёян нимъяс: черинянь, ... , ... , ... .

Уськӧд тӧд вылад вежтаса нимъяс.

войвыв

рытыввыв

асыввыв

лунвыв

119 удж. Гиж да содтав вежтаса нимъяс.

1. Шонді мыччысис (кысянь?) ... .

откуда?

2. Арын лэбачьяс лэбзисны (кытчӧ?) ... .

куда?

3. Кӧдзыд тӧв пӧльтіс (кысянь?) ... .

откуда?

4. Менам ӧшинь видзӧдӧ (кытчӧ?) ... .

куда?

бурдӧдчыны — лечиться

вежӧр — сознание

вежтаса — стороны горизонта

пӧлӧзнича — василёк

сьӧлаоз — поляника

31–33

Сложнӧй эмакыв гижанног.

120 удж. Артмӧд сложнӧй эмакывъяс. Висьтав налысь гижанногсӧ.

войт

лыс

юк

зара

син

ва

чард

пур

би

121 удж. Висьтав, мыйла тадзи шуӧны.

Чунькытш, синва, войтва, ваболь, посводз, вӧркань.

122 удж. Лыддьы. Чутъяс местаӧ содтав колана кывъяс.

Каникул дырйи ми ветлім экскурсияӧн Куратов сиктӧ. Сыктывкарсянь ми мӧдӧдчим лунвылӧ. Миянлы паныдасьлісны сиктъяс: ... , ... , ... . Важӧн Куратов сикт шулісны Кебраӧн.

Кебра сиктын чужлӧма коми поэт Иван Алексеевич Куратов. Бать-мамыслӧн вӧлӧма ӧкмыс ныв-пи. Иван чой-вок костас медся ичӧт.

Гижысь зэв ёна радейтіс ассьыс чужан мусӧ, чужан кывсӧ. Иван Куратов гижліс:

«Тайӧ муса кылӧн

Чой-вок сёрнитӧны,

Тайӧ кылӧн меным

Ай-мам бурсиӧны!»

1. Висьтав, мый тэ тӧдан И. А. Куратов йылысь?

2. Текстысь аддзы сложнӧй эмакывъяс. Кыдзи найӧ гижсьӧны?

123 удж. Артмӧд визь пыр гижсьысь сложнӧй эмакывъяс да гиж.

124 удж. Тӧдмав да гиж артмӧм кывъяс.

Артмӧд кывъяснас сёрникузяяс.

125 удж. Гиж вӧр-ваӧ ветлӧм йылысь висьт. Пырт сэтчӧ сложнӧй эмакывъяс.

Ая-пиа, кӧмкот, паськӧм, нянь-сов, тасьті-пань, пельпом, зверь-пӧтка, сьӧдбӧж, ки-кок.

КУТ ТӦД ВЫЛАД.

пипу — осина

тупу — дуб

оржыпу — тополь

тусяпу — можжевельник

ловпу — ольха

жовпу — калина

126 удж. Сьӧлӧмсяньыд лыддьы кывбуръяссӧ.

МАМ.

Мамыд — сійӧ шонді,

Пӧсь сьӧлӧмнас шонтӧ.

Мамыд — югыд кодзув,

Туйтӧ индӧ водзӧ.

Мамлысь мелі кывсӧ,

Ныв-пи, шаня кывзӧй.

АКАНЬЛЫ СЬЫЛАНКЫВ.

Маша аслас «кагалы» —

Веж юрсиа аканьлы —

Сьылӧ сьыланкыв:

«Узь жӧ, менам кагаӧй,

Сьӧд синкыма аканьӧй,

Унмовсь, ичӧт ныв!»

З. Шиликова.

1. Велӧд сьӧлӧм вылӧ воӧм кывбурсӧ.

2. Инды сложнӧй эмакывъяс.

127 удж. Лыддьы мойдсӧ рольяс серти.

КАТША: Катша-катша, китш-котш...

УР: Мый нӧ, Катша, вӧр пасьталаыс горзан?

КАТША: Талун менам чужан лун!

УР: Но, чолӧмала! Со тэныд козинтор.

(Сетӧ уртшак.)

КАТША: Катша-катша, китш-котш...

(Котӧртӧ пон).

ПОН: Ув! Ув! Мый тэ китшкан?

КАТША: Шуда лун менам талун, чужан лун!

ПОН: Чолӧмала сідзкӧ тэнӧ мича дзоридзӧн!

КАТША: А кутшӧм нӧ тайӧ дзоридз?

ПОН: Тӧдмав! Еджыд рӧма, кольквиж бугыля.

КАТША: Да тайӧ катшасин! Кывзы, а ме — катша.

ПОН: А ме Катшыс!

КАТША: Катшасин! Катша! Катшыс! А ми ӧти рӧдвуж котыр!

ПОН: Да, да! Сідзи и эм.

1. Инды мойдысь сложнӧй эмакывъяс.

2. Мыйла катша, катшасин да Катшыс ӧти рӧдвуж котырысь?

128 удж. Лыддьы да инды ӧткодь кыввужъя кывъяссӧ.

... Миян сьӧд пон ой-ой скӧр.

Катшаяслы оз сет йӧр.

Бӧжыс легӧ — сямыс крут.

Плешкас паськыд еджыд чут.

Татшӧм понтӧ важысянь

Шулӧмаӧсь Катшысӧн.

Катша, Катшыс, катшасин —

Лэбач, пон да дзоридз ним.

Ӧти кыввуж аддзам тась.

Коді тӧдӧ? Мыйла тадз?

Л. Анисенкова.

бипур — костёр

бугыль — зрачок глаза

ваболь — мозоль

войтва — капель

зарава — берёзовый сок

легны — шататься

лысва — роса

рӧдвуж — родня

чардби — молния

юква — уха

34

Эмакыв вынсьӧдӧм.

129 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Войвыв му пытшкысь перйӧны: ... , ... , ... , ... , ... . Коми му озыр вӧрӧн, ... , ... , ... , ... . Миян республикаса каръяс: ... , ... , ... , ... , ... , ... , ... , ... , ... , ... .

130 удж. Лыддьы уджлысь первой юкӧнсӧ. Корсь мӧд юкӧнсьыс сёрникузяяслысь помсӧ.

1. Петялы эз тырмы 5 шайт небӧг вылӧ, ...

Колялы вӧлі жаль сьӧмыс, ...

А бӧрыннас детинкалы лои яндзим, ...

2. ... сійӧ гӧрдӧдіс да петіс лавкаысь.

... сійӧ букыштчис.

... и сійӧ корис ёртыслысь удждывны.

131 удж. Лӧсьӧд схемаяс серти кывъяс.

132 удж. Лыддьы А. Мишариналысь кывбурсӧ.

Парма шӧрысь

Козъя вӧрысь

Босьтӧ туйсӧ ичӧт ёль.

Сюмӧд чибльӧг

Сійӧс видлӧ,

Вылас усьлӧ гежӧд коль.

Енэж ясыд —

Кодзувъясӧн,

Ворсӧ сылӧн чужӧмбан

Тӧлысь лыбӧ,

Ваас кыбӧ

Вӧр-ваыслӧн рӧмпӧштан.

Висьтав тӧдчӧдӧм кывлысь артманногсӧ.

133 удж. Лыддьы. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Пожӧма ягъяс, кыддза расъяс дорті шливгӧ-визувтӧ Висер ю. Ыджыдвидз сикт пукалӧ Висер веськыд бокын. Тайӧ нимсӧ сетлӧмаӧсь паськыд видзьяс понда. Ыджыдвидз сиктын и чужис тӧдса гижысь Александра Петровна Мишарина.

134 удж. Висьтав, мый серпасалӧма? Кывъяссӧ сувтӧд уна лыдын.

гежӧд — редкий

кыбны — лучить

рӧмпӧштан — зеркало

сюмӧд чибльӧг — черпачок из бересты

КОМИ ПАРМАЫН ТӦВ.

35–36

Эмакывлӧн падеж суффиксъяс.

135 удж. Лыддьы.

МЕДВОДДЗА ЛЫМ.

Тӧрыт на ӧд енэж бӧрдіс,

Гӧгӧр вӧлі сьӧд.

Асыв быттьӧ синмӧс пӧртіс,

Ывласӧ эг тӧд.

Пашкыр гӧна еджыд руӧн

Шебрасьӧма му.

Ӧшинь улын еджыд руӧн

Шаллясьӧма пу.

Кытысь чужис татшӧм дивӧ?

Тӧрыт на эз вӧв.

Шемӧсмӧма ичӧт Ивӧ:

Гашкӧ, воис тӧв?

И. Тарабукин.

1. Тӧд вылад уськӧд кывъяс: дадь, чой, лым морт, бушков, вой тӧв, тӧлын, кодзув, кӧдзыд.

2. Ёртыдкӧд сёрнит лым усьӧм йылысь.

136 удж. Гиж сёрникузяяссӧ.

Уси кӧч гӧн кодь небыдик лым. Керка вевтъяс, туйяс, пуяс вевттьысисны лымйӧн. Челядь радлісны медводдза лымлы.

Торйӧдӧм эмакывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс да инды суффиксъяссӧ.

137 удж. Содтав чутъяс местаӧ эмакывъяс.

Босьті киӧ (мый?) лым, ... , ... .

Петі (кытысь?) керкаысь, ... , ... .

Пыралі (кытчӧ?) лавкаӧ, ... , ... .

Муні (кысянь?) школасянь, ... , ... .

Эмакывъяс мукӧд кывъяскӧд йитчӧм могысь босьтӧны колана суффиксъяс.

138 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

ДАДЬ.

Тӧвнас медбур ёртӧй —

Кокньыдик пу дадь.

Нимлун кежлӧ сійӧс

Меным вӧчис бать.

Дадьлы паськыд нырас

Кӧрталӧма кӧв.

Дадь пыдӧсас батьӧ

Пуктӧма кык пӧв.

Гылыд чойсянь даддьӧн

Ислалам ми дыр.

Метӧг ичӧт чойӧй

Гортӧ оз жӧ пыр.

З. Шиликова.

Торйӧдӧм эмакывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс.

139 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Инды эмакывъяс да торйӧд суффиксъяссӧ.

1. Пӧрысь пӧль пос посйӧма чертӧг и пурттӧг.

2. Ваысь чужӧ, ваӧ пӧрӧ.

3. Биын оз сотчы, ваын оз вӧй.

140 удж. Помав висьтсӧ.

Асывнас ме чеччи. Матыстчи ӧшинь дорӧ да чуйми...

141 удж. Содты шусьӧгъясӧ колана кывъяс.

142 удж. Гиж шусьӧгъяссӧ, тӧдчӧдӧм эмакывъясысь инды суффиксъяссӧ.

1. Ачыд он вермы — ёртъяс отсаласны. 2. Уджыд мастерысь полӧ. 3. Дыш мортлӧн пыр аски да аскомысь. 4. Уджавтӧг кынӧмыд оз пӧт.

Висьтав, кыдзи гӧгӧрвоан шусьӧгъяссӧ.

гын сапӧг, гынкӧм — валенки

143 удж. Велӧд да гиж.

Лымйыс шлапкӧ.

Киӧ — кепысь.

Юрӧ — шапка.

Кокӧ — гынкӧм.

Вылӧ — пась.

Ывла вылӧ петны — дась!

А. Лужиков.

синмӧс пӧртны — обмануть

шаллясьны — надеть шаль

шемӧсмыны — удивляться, изумляться

37–38

КОДІ? да МЫЙ? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь эмакывъяс.

144 удж. Сёрникузяясысь инды подлежащӧйяссӧ да сувтӧд юалӧмъяс.

1. Асъя кыа югыд кыӧ. Турдӧм тӧлысь кельдӧ.

2. Коми йӧз кӧдзыд тӧв нимтӧны Войпельӧн.

3. Ывлаын пашляк лыйсьӧ шкув да шков.

145 удж. Лыддьы. Гиж ӧти столбикӧ подлежащӧйяс, а мӧдӧ — кывбӧра эмакывъяс.

ЁРТЪЯС.

Ӧшым тӧлысь. Дима сулалӧ ӧшинь дорын да видзӧдӧ ывла вылӧ. Ӧшинь улын ворсӧны челядь. Детинка окотитӧ жӧ петны на дорӧ. Но зонка некымын лун нин висьӧ.

Друг кыліс ӧдзӧсӧ таркӧдчӧм. Пырисны Дималӧн ёртъясыс. Дыр найӧ пукалісны зонка дінын. Челядь висьталісны школаса выльторъяс йылысь.

Висьтав, кутшӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзӧны подлежащӧйяс.

146 удж. Комиӧд.

Мама ругает Валеру:

— Ты почему бегаешь без шапки? Заболеешь.

— В шапке. Недавно засунул в карман.

147 удж. Гиж. Чутъяс местаӧ пукты колана эмакывъяс.

КӦЧЬЯС.

(Кодъяс?) ... сёянсӧ корсьӧны войын. Тайӧс бура позьӧ тӧдмавны (мый серти?) ... . Сійӧ зэв бура тӧдчӧ (мый вылын?) ... . (Кодъяслы?) ... лоӧ повны и (кодъясысь?) ..., и ... , и ... , и ... .

Отсӧг вылӧ кывъяс: кӧчьяс, лым вылын, кӧчьяслы, йӧзысь, понъясысь, ручьясысь, кок туй сертиыс, кӧинъясысь.

148 удж. Веж ӧти шыпас да артмӧд выль кывъяс.

Вӧч тадзи: зон — пон.

Зон, чӧв, ар, тӧв, мыр, му, дадь, лӧнь.

149 удж. Лыддьы А. Журавлёвлысь кывбурсӧ.

ПИМИ.

Иринкалы бура тай

Пӧчыс пими вурӧма.

Шоныдӧсь да мичаӧсь,

Любӧ, кодыр видзӧдлан.

Шыльыд еджыд гӧнаӧсь.

Майбыр, наӧн гӧняйтны.

Кӧнӧсь найӧ?

Со, тай нӧ,

Видлы найӧс вӧтӧдны.

Котӧртлісны школаӧ,

Гортын недыр олісны,

Сӧдз шор дорӧ волісны —

Колӧ юны чай —

Кӧтасисны тай.

Пукалӧ Иринканым

Кокас важ ботинкиыс.

Пачлысь пӧдан восьтӧма —

Пимиясыс косьмӧны.

Комиӧдіс Н. Щукин.

сӧдз, сӧстӧм — прозрачный, чистый

вӧтӧдны, суӧдны — догнать

1. Мыйысь вурӧма пӧчыс Иринкалы пимисӧ?

2. Кутшӧм кӧмкот нӧшта новлӧны тӧвнас войвылын?

3. Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ да артманногсӧ пӧдан кывлысь.

4. Гиж кывбурысь эмакывъяс. Инды налысь лыдсӧ.

5. Серпасав да мичмӧд коми серъясӧн пими.

150 удж. Лыддьы. Инды кывбурысь эмакывъяс да сувтӧд юалӧмъяс.

Асыв очсыштас, да луныс

Сутш кежлӧ дзик восьтас син.

Рытӧс бара личкӧ унмыс,

Войыс содӧ на, оз чин.

Усьӧ лым, и вой тӧв дурӧ,

Тэчӧ толаяссӧ тыр.

Еджыд шалля гартчӧ турӧб,

Кытчӧдз эбӧсыс оз быр.

А. Мишарина.

сутш кежлӧ, недыр кежлӧ — ненадолго

кодыр, кор — когда

очсавны — зевать

пашляк — мороз

пӧдан — заслонка

сӧдз — прозрачный, чистый

39–40

КОДКӦД? МЫЙКӦД? КОДТӦГ? МЫЙТӦГ? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь эмакывъяс.

151 удж. Артмӧд кывъяс да вӧч кывкӧртӧд.

кодкӧд?

кодтӧг?

пӧч...

Ирина...

мам...

бать...

мыйкӧд?

мыйтӧг?

керка...

пу...

тӧв...

лым...

152 удж. Гиж суффиксъяс содталӧмӧн.

1. Эн мун вӧрӧ истӧг... да чер... . 2. Ирина гортас ветлӧдлӧ кӧм... . 3. Ӧльӧксан чужан лун вылӧ муніс козин... . 4. Кӧк олӧ поз... .

153 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да велӧд.

1. Уджтӧг овны — сӧмын енэжсӧ сьӧдӧдны. 2. Совтӧг абу чӧскыд, а няньтӧг он пӧт. 3. Битӧг тшын оз овлы. 4. Сьыланкывтӧг овны гажтӧм.

154 удж. Артмӧд -кӧд, -тӧг суффиксъясӧн кывъяс.

Пон, кукань, порсь, мӧс.

Сапӧг, кӧті, тюни, колоши.

155 удж. Юасьӧй ӧта-мӧдныдлысь.

— Мыйтӧг оз мун машина?

— Машина оз мун бензинтӧг.

— Кодтӧг гажтӧм гортын?

— Гортын гажтӧм мамтӧг.

156 удж. Лыддьы висьтсӧ.

ЧӦРТЫС ДЗУГИС.

Челядь ставӧн ворсісны ывлаын, коді мачӧн, коді дзебсясьӧмысь. А ме пукалі ӧшинь дорын да велӧді урокъяс. Ой, кутшӧм гажтӧм пукавны да дольны: кыкысь кык — нёль, кыкысь куим — квайт. Друг восьса ӧшиньӧд ылькнитіс тӧв да ворсӧдчыны кутіс тетрадь листъясӧн. Сэсся сійӧ дӧрӧм воротник сайӧ пырис да кутіс сьыліӧс гильӧдны.

— Мый сибдін ме дорӧ, скӧрмӧдчан! — горӧді ме. — Он аддзы, мый ме велӧда урокъяс, ог эшты...

А сійӧ бара ылькнитіс да шутёвтіс пель дорын.

— Вешйы, мися, ме дорысь... Мун пет да ывлаас шутьляв! — шуи ме да ки пыдӧсӧн тупки пельӧс. А сійӧ мӧд пель дорӧ матыстчис да морт гӧлӧсӧн шӧпкӧдӧ:

— Лок петам ывлаас... Панласьыштам...

— Панласьны? Тайӧс позьӧ... Вай панласям! — шуи ме. — Лок пет!..

Сійӧ бӧр петіс ӧшиньӧд да горӧдіс:

— Вӧтӧд менӧ!

Ме чеччышті жӧ ӧшиньӧд да котӧрӧн сы бӧрся. Ме котӧрта сы бӧрся, а сійӧ сералӧ да горзӧ:

— Эн коль! Суӧд менӧ, суӧд! ...

Сыкӧд панласиг ми воим вӧр дорӧдз...

И сійӧ друг воши. Ме пыри вӧрас. Сэні чӧв-лӧнь. Кытчӧкӧ воши, дзебсис али мый?

— Эй, кытчӧ тэ вошин? Лок пет! Ми жӧ ог дзебсясьӧмысь ворсӧй, а панласям!

Корси пуяс сайысь, некӧн некод абу!

Ме пукси пу бокӧ да думайта: абу лӧсьыд тадзтӧ ворсны! Ме вот муні гортысь, а туйсӧ бӧр аддза ог? Урокъяс бара эг велӧд... А велӧдысь ӧмӧй эскас, мый ставсьыс мыжа тӧв! Чӧртыс дзугис менӧ.

С. Раевский.

дольны, дӧжнавны, лӧвтны — повторять, твердить, бубнить

дзугны, торкны, гантайтны — спутать, сбить, смешать

сьылі, голя — шея

1. Кодъяс сёрнитӧны тайӧ висьтас?

2. Лыддьы торйӧн кывъяссӧ детинкалысь да тӧвлысь.

3. Кыдзи тэ думайтан, ставсьыс-ӧ мыжа тӧв?

4. Висьтав, мыйӧн помасис висьтыс.

157 удж. Артмӧд кывъяссьыс сёрникузяяс.

1. челядь, мачӧн, ывлаын, ворсісны

2. зонка, ӧшинь, пукаліс, дорын, да, урокъяс, велӧдіс

3. сійӧ, воротник, пырис, сайӧ, гильӧдны, сьыліӧс, кутіс

4. тӧв, панласьыштны, кӧсйис, детинкакӧд

гильӧдны — щекотать

дзугны — попутать

мыжа — виноват

панласьны — соревноваться

сибдыны — застрять

чӧрт — дьявол, чёрт

шӧпкӧдны — шептать

шутёвтны — свистнуть

ылькнитны — хлынуть

41

КОДЛА? МЫЙЛА? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь эмакывъяс.

158 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрни.

159 удж. Артмӧд кывъяс да сувтӧд юалӧм.

нянь

кольк

пызь

нӧк

яй

-ла

пӧч

пӧль

мам

бать

ёрт

-ла

160 удж. Лыддьы да вӧч гортад татшӧм сёян.

ЯЕСНИЧА. (Колькъя рысь)

Сёй гырничӧ кисьт литр йӧв. Содты сы дорӧ тасьтіын гудралӧм 3-4 кольк да неуна сов. Ставсӧ бура гудралӧм бӧрын гырничсӧ сюй пачӧ. Яеснича лоӧ дась, кор сылӧн вылысыс кенясяс зарни рӧмӧн.

СОЛА ТШАК НӦКЙӦН.

Сола тшак вундав, сэсся содты сэтчӧ вундалӧм лук да нӧкъяв.

Мый верман висьтавны сёй, йӧв, кольк, сов, кень эмакывъяслӧн лыд йылысь?

161 удж. Артмӧд кывтэчасъяс да гиж.

Вӧч тадзи: мунны (мыйла?) вала.

Петны (... ?) пес... , ветлыны (... ?) кага... , кайны (... ?) тшак... , локны (... ?) йӧв... , воны (... ?) ёрт... .

* * *

— Мамӧ, аски менам чужан лун!

— Да, муса нылӧй.

— А мый ми гӧстьяслы кутам пуны-пӧжавны?

— Пӧжалам картупеля шаньга да черинянь.

— А юнысӧ мый лӧсьӧдам?

— Пув ва.

162 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд да велӧд.

ТӦВ.

Асъя кыа югыд кыӧ.

Турдӧм тӧлысь кельдӧ. Чӧв.

Кӧнкӧ ар на.

Коми парма важӧн лымъя, важӧн тӧв.

Кырыс дась нин, быттьӧ праздник.

Вашмунӧма ичӧт зон,

Потшӧс дорын мича дзоридз —

Кумач морӧса лӧнь жонь.

А. Мишарина.

1. Кутшӧм вежсьӧмъяс вайӧ тӧв?

2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан: «мича дзоридз — кумач морӧса лӧнь жонь».

вашмунны — улыбнуться

гудравны — размешать

дась — готов

кельдыны — бледнеть

кень — пенка

кенясьны — покрыться пенкой

неуна — немного

турдӧм — замёрзший

42

163 удж. Лыддьы.

КОДЛЫ КӦНІ БУРДЖЫК ОВНЫ.

Ывлаыс букыд. Шлапкӧ-усьӧ лым. Вӧрын лӧнь. Гыӧртӧм кыдз пу вылын пукалӧ Катша да китшкӧ-норасьӧ пӧрысь Ракалы:

— Кутшӧм нӧ тайӧ олӧм?! Сёйны ни юны пӧттӧдз он вермы. Кӧдзыд, тшӧкыда тӧла овлӧ, он и шонавлы, век кынман... Чӧскыда узьны он вермы, весиг он вӧтасьлы... Ок, бӧб ме, бӧб! Мыйла ме мукӧд лэбачьяскӧд эг лэбзьы шоныдінас?

Пӧрысь Рака чӧв оліс, терпитіс Катшалысь больгӧмсӧ. Кор терпенньӧыс быри, ачыс шыасис:

— Код вылӧ нӧ норасян, кикимера? Тэнӧ тай лэбачьяс мудерӧн шуӧны, а тэ збыль вӧлӧмыд бӧб... Окота кӧ, мед, колӧкӧ, лэбин шоныд муас. Тэнӧ, буракӧ, некод эз кут, — шуаліс Рака да лэбис кытчӧкӧ аслас могӧн.

— Сійӧ и лёкыс, мый эг лэб. Сэні, шуӧны, ёна шоныд, сёяныд мыйта колӧ. Шуны кӧ, курорт.

— Эн сӧр, больгысь вом! Овны позьӧ быдлаын бура, пӧттӧдз сёйны, сӧмын эн дышӧдчы... А сёяныд и тані тырмӧ, слава бог! — коз пу вывсянь шыасис кодкӧ.

— Видзӧдтӧ, кодкӧ менӧ, Катшаӧс, велӧдӧ, кыдзи да кӧні овны... А тэ коді ачыд сэтшӧм сюсьыс?

— Ме? Да, тӧдан менӧ... Быд во ме тані тӧвъя, тундраысь курортавны татчӧ вола... Юалан, коді ме? Ме — Еджыд Сюзь. Менӧ тані став зверь-пӧткаыс тӧдӧ.

— Тэныд, гашкӧ, и лӧсьыд.

— Мыйла сӧмын меным? Тундраысь татчӧ локтісны унаӧн курортавны... Со аддзан, пукалӧны да сералӧны тэ вылын гӧрд морӧса Жонь да Байдӧг.

— Ме некыдз ог гӧгӧрво тіянӧс, — эз лэччысь Катша. — Мыйла сы ылнасяньыс локны татчӧ? Тіян сэні, тундраад, — лым, и тані — лым. Сэні — кӧдзыд, и тані — кӧдзыд! ... Тожӧ «курорт» аддзӧмыд! — зывӧка шуис Катша.

— Дугды, Катша, эн янӧд асьтӧ! — шыасис Жонь. — Шуан ставыс ӧткодь? А вот и абу... Тані и лымйыс этшаджык, и кӧдзыдыс абу сэтшӧм чорыд... Весиг турӧбыс абу тундраын кодь... А сёяныд, майбыр, тані уна. Меным, шуам, медся бурыс свет вылас ош льӧм...

— Да-да... Сідз, чойӧ, сідз! Ош льӧмыс да пелысьыс, другӧ, ёна чӧскыдджыкӧсь тэнад бананъяс дорысь...

— Сідзи и эм, — сёрниас тшӧтш пырис Еджыд Байдӧг. — Тані уна кыдз пу, бадь пу... Налӧн гаръясыс чӧскыдсьыс-чӧскыдӧсь. Вот ме пӧттӧдз кокала найӧс и лым пиӧ пыра. Сэні небыд, шоныд, абу тӧла... Мыйла абу курорт?

— Нинӧм шуны, тані позьӧ бура овны, — бара шыасис Еджыд Сюзь. — Тундраад ӧд ставыс тыри лымйӧн, а тані эмӧсь и шыръяс, и кӧчьяс. Позьӧ, позьӧ тані овны, — кывкӧрталіс Еджыд Сюзь.

Катша кывзіс-кывзіс да и шуӧ:

— Ме тадзи быдӧнлы норася, а, вӧлӧмкӧ, ачым курортын ола... Тешкодь!..

— Тэ, Катша, шоныд муяс йылысь эн шогсьы, эн жалит... Да и аслад слабиник бордъяснад эськӧ эн во шоныд муӧдзыс. Бурджык нин тані миянкӧд курортась.

Вӧрын бара лои лӧнь. Ставӧн разӧдчисны сёян корсьны.

С. Раевский.

кыдз — берёза; как

лӧнь — тишина, тихий

шоныд — тепло, тёплый

1. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

Букыд — ... , кынман — ... , лёк — ... , дыш — ... , слаб — ... , разӧдчисны — ... .

2. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1) Кутшӧм лэбачьяс йылысь сёрнитсьӧ тайӧ висьтас?

2) Позьӧ оз тайӧ висьтсӧ шуны мойдӧн?

3) Кутшӧм кывкӧртӧдӧ воис Катша?

букыд — хмурый

бӧб — глупый

гар — почка

гыӧр — иней

пӧттӧдз — досыта

43

КОДӦС? да МЫЙ? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь эмакывъяс.

164 удж. Ворс ёртъясыдкӧд.

КЫТШЫН.

Киӧн киӧ босьтчам,

Кытшӧ ставсӧ босьтам:

Кӧчӧс, ручӧс,

Каньӧс, шырӧс.

Кутчысь, кутчысь —

Эн лэдз шӧрас!

Киӧн киӧ босьтам:

Сюзьӧс, джыджӧс,

Сырчикпиӧс.

Кытшыс, кытшыс,

Киын киным.

Ӧти, кык, куим...

Кодӧс ортсӧ суим?!

Фольклорысь.

165 удж. Содты колана суффикс да гиж некымын сёрникузя.

коді?

кань

шыр

сюзь

джыдж

сырчик

кодӧс?

кань...

шыр...

сюзь...

джыдж...

сырчик...

166 удж. Лыддьы да торйӧд юкӧнъяс вылӧ.

Пармаын олысьяс тӧвся войӧ кужӧны дзебсьыны кӧдзыдысь. Ошъяс узьӧны гуын, нёнялӧны певнысӧ. Туланъяслы шогмӧ тӧштшӧ пу пытшкӧс. Сьӧдбӧжъяс да визяордаяс ӧдйӧ аддзӧны вужля увтӧ. Шоныд пася руч котралӧ вӧрті, корсьӧ ланьтӧм кӧчӧс. Ставныс аслысногӧн коллялӧны тӧвся кузь войтӧ.

1. Сет висьтыслы ним.

2. Артмӧд кывтэчасъяс.

Нёнялӧны (мый?) ... . Шогмӧ (мый?) ... . Аддзӧны (мый?) ... . Корсьӧ (кодӧс?) ... . Коллялӧны (мый?) ... .

167 удж. Гиж да инды эмакывъясысь суффиксъяссӧ.

Ми радейтам чужан мунымӧс. Радейтам сылысь мича паськыд вӧръяссӧ, джуджыд керӧсъяссӧ, уна ваа юяссӧ, гырысь мича каръяссӧ да сиктъяссӧ.

168 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1. Ручыд сизим кӧинӧс ылӧдлас.

2. Эн ошйысь кыйсьыны кайигӧн, а ошйысь, кор прӧмыссӧ ваян.

3. Бур ним-славатӧ куж видзны.

4. Няньӧн-солӧн сьӧлӧмтӧ он верд.

Инды тӧдчӧдӧм кывъясысь суффиксъяссӧ.

коллявны — провожать

нёнявны — сосать

пев — большой палец

тӧштшӧ — пустотелое, с дуплом

44

КОДӦН? да МЫЙӦН? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь эмакывъяс.

169 удж. Лыддьы висьтсӧ.

ЫЛІ МУЯСӦ КОЧӦН.

Уна сё во сайын Коми муын медбур туйӧн вӧліны юяс. На кузя йӧз писькӧдчылісны тӧдтӧм местаясӧ вӧравны. Волісны найӧ юясті Из гӧраӧдз, петавлісны Войвыв саридзӧдз. Коми войтыр пыжъясӧн воӧдчывлісны ылі муясӧ, тӧдмасьлісны сэтчӧс йӧзкӧд.

Важ йӧз вӧчлісны кокньыдик пыжъяс ичӧт юясті ветлӧм могысь, а ыджыдджыкъясӧс — саридзӧ петавлыны. Татшӧм кочьяс (пыжъяс) вылад йӧз кутісны кывтлыны Войвыв Сибирса Мангазеяӧдз, воӧдчисны Колымаӧдз, Чукотка гӧгӧр петавлісны Тихӧй океанӧ.

В. Королёв серти.

1. Кутшӧм выльтор тӧдмалін тайӧ висьтсӧ лыддьӧм бӧрын?

2. Петкӧдлы мусерпас вылысь ветлысь-мунысьяслысь туйсӧ.

170 удж. Артмӧд суффикс отсӧгӧн кывъяс.

мыйӧн?

-ӧн

кодӧн?

вӧл...

понй...

кӧрй...

Лӧсьӧд кывтэчасъяс.

Отсӧг вылӧ кывъяс: кывтны, мунны, лэбны, исковтны.

171 удж. Гиж, чутъяс местаӧ содтав колана кывъяс.

Тундраын ветлӧны (кодӧн?) ... да ... . Челядь вуджисны юсӧ (мыйӧн?) ... . Посни войтыр театрӧ мунісны (мыйӧн?) ... . Зонпосни кыр йывсянь ислалісны (мыйӧн?) ... да ... . Зонкаяс да нывкаяс юркарӧ лэбисны (мыйӧн?) ... .

Отсӧг вылӧ кывъяс: кӧрйӧн, понйӧн, автобусӧн, даддьӧн, пыжӧн, лыжиӧн, самолётӧн.

172 удж. Содты колана суффиксъяс да лыддьы мойдсӧ.

Шыр кывтӧ-катӧ,

Катша кӧя пыж... да,

Мой лапта пелыс... да,

Ур бӧж зібй... да,

Кӧин сюв бечева... да,

Кӧч бӧж пуклӧс... да,

Лыа дорті тойыштчӧ да,

Кыркӧтш дорті сыныштӧ.

Фольклорысь.

Войвыв саридз — Северный Ледовитый океан

Из гӧра — Уральские горы

писькӧдчыны — пробиваться

тӧдтӧм — незнакомый

45–46

173 удж. Лыддьы.

ЗАРНИ ЁКМЫЛЬ.

(Ханты мойд)

Куим вӧралысь мунісны вӧравны. Мунісны-мунісны да, и вой воис. Колӧ узьмӧдчыны, бипур ӧзтыны. Кутісны истӧг корсьны, а истӧгыс эз сюр, вунӧдӧмаӧсь босьтны.

Ӧти на пӧвстысь и шуӧ:

— Кайла пу вылӧ. Кӧні битор тыдалӧ, сэтчӧ и мунам.

Кайис, видзӧдӧ — верстӧн-джынйӧн сайын бипур тшынасьӧ.

Кыкыс кольччисны, а коймӧдыс бипурлань мӧдӧдчис. Муніс-муніс мортыд да аддзис бипур дорысь зэв-зэв пӧрысь пӧльӧс.

— Чолӧм, пӧрысь пӧльӧ!

— Чолӧм, чолӧм, том зон. Кутшӧм могӧн воин?

— Била эськӧ вои да...

— Менам биыд дона ӧд... Висьталан сизим мойд — сета.

— Ог куж мойднысӧ, пӧрысь пӧльӧй. Ог тӧд мойдъяссӧ да кыдзи сизим мойдсӧ мойда?

Эз сет пӧльыд битӧ. Эз сет медводдза ветлысьлы, эз сет шӧркост кыйсьысьлы да ковмис коймӧд, медся том вӧралысьлы била мӧдӧдчыны. Муніс, чолӧмасис пӧрысь пӧлькӧд да шуӧ:

— Вайышт битӧ, пӧрысь пӧльӧ.

— Менам биыд дона ӧд. Висьталан сизим мойд — сета.

— Висьтала... Гожӧм чӧжӧн ме чукӧрті ноп тыр геб, ноп тыр ном да ноп тыр лӧдз. Сэсся вузалі-вежи найӧс. Ӧти гебсӧ — ӧти чань вылӧ. Ӧти номсӧ — ӧти мӧс вылӧ. Ӧти лӧдзсӧ — ӧти вӧв вылӧ. Вӧвъясыс чужъясьӧны, мӧсъясыс люкасьӧны! Вешйышт! Тэнӧ оз жӧ мед люкавны.

Сэтшӧма повзис пӧрысь пӧльыд! Сэтшӧма повзис и зарни ёкмыльӧ пӧрис. Чукӧстіс кыйсьысь ёртъяссӧ, босьтісны зарни ёкмыльсӧ да гортлань мӧдӧдчисны.

Комиӧдіс А. Калинин.

чолӧм, видза — привет, здравствуйте

ёкмыль, тубрас, кӧртӧд — узел, свёрток

дона, колана, бур — ценный

1. Мыйла хантъяс сетӧмаӧсь мойдыслы «Зарни ёкмыль» ним?

2. Мыйла радейтӧны йӧзыс мойдчыны?

3. Кутшӧм мойдъяс тэ тӧдан?

геб — мошка

лӧдз — овод

люкасьны — бодаться

мог — дело

ёкмыль — комок

истӧг — спички

чужъясьны — пинаться

47

КОДЛӦН? МЫЙЛӦН? КОДЛЫСЬ? МЫЙЛЫСЬ? КОДЛЫ? МЫЙЛЫ? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь эмакывъяс.

-лӧн

-лысь

-лы

174 удж. Артмӧд сетӧм суффиксъяс отсӧгӧн кывъяс да лӧсьӧд некымын сёрникузя.

175 удж. Сувтӧд тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ юалӧмъяс да инды суффиксъяссӧ.

Пӧль эз сет битӧ медводдза ветлысьлы, шӧркост кыйсьысьлы да ковмис мӧдӧдчыны медся томыслы. Пӧльлӧн биыс сулалӧ сизим мойд. Пӧрысь морт сюся кывзӧ вӧралысьлысь висьталӧмсӧ.

176 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ?

1. Кутшӧм пулӧн арнас гылалӧ лыскыс?

2. Кутшӧм лэбачлы лым пытшкын шоныд?

3. Кутшӧм лэбач чужтӧ пиянсӧ тӧвнас?

4. Кутшӧм лэбачлы сетӧма «бурдӧдчысь» ним?

5. Кутшӧм лэбачӧс шуӧны зэв сюсьӧн?

177 удж. Велӧдчы лыддьыны кывпесанъяс.

1. Кор нин арӧс шырлы тырлӧ,

Кор нин шогыс шырлӧн бырлӧ?

2. Войнас сюзьыд оз тӧд узьлӧм,

Войнас синмыс зэв сюсь сюзьлӧн.

Г. Юшков.

Корсь велӧдӧм суффикса эмакывъяс.

178 удж. Ворсӧм «Визяс ковтӧм».

1. Тӧв, гожӧм, кодзув, ар, тулыс.

2. Мойд, висьт, лым, кывбур, шусьӧг.

3. Пышкай, жонь, ябыр, катша, пыста.

Лӧсьӧд «ковтӧм» кывъяснас сёрникузяяс.

179 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ да гиж.

1. Ӧти мамлӧн вит пи да пыр ӧтлаынӧсь.

2. Сьӧд кӧйдысӧн еджыд му вылӧ кӧдзӧны.

3. Мортлы сьӧкыд овмӧс нуны,

Тайӧ пемӧс кӧ эз вӧв,

Гӧрны-кӧдзны, мыйкӧ нуны

Йӧзлы отсалӧ пыр ... .

Журналысь.

48–49

Эмакывлысь суффиксъяс вынсьӧдӧм.

180 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

ВЫЛЬ ВО.

Быттьӧ мойдкыв гортӧ пырис,

Гажа шыӧн гӧгӧр тырис.

Коз пу дзирдалӧ джодж шӧрын,