Водзкыв
Тайö небöг отсöгöн комиöн быд сёрнитысьлы позяс велöдны суоми кыв, пондыны лыддьысьны фин ногöн, вуджöдны висьтъяс да сьыланъяс, тешкывъяс да шусьöгъяс. Тадзи вочасöн писькöс йöз вермасны пырöдчыны суоми ордвуж войтырлöн аслыспöлöс культураö. Дерт, тайö небöгыс сетö подув вöчны фин кыв велöдöмын сöмын медводдза воськовъяс. Унаöн коми йöз пиысь öнi збыльысь кöсйöны ветлыны Суоми муö, тöдмасьны налöн оласногöн, овмöсöн да ловбурöн (культураöн). Финъяс миян ылысса ордвуж войтыр, найö олöны öткодь вöр-ваын, сöмын налысь изъя да уна тыа мусö джынвыйö кытшалö Балтика саридз. Комиöн гижöм тайö небöгыс тöдмöдö суоми кыв инаснас веськыда, оз ков велöдчöм могысь вöдитчыны мукöд кывйöн, шуам, рочöн, англияöн либö немечöн. Тадзи ёна бурджыка позьö казявны ордвуж кывъясысь öткодьлунсö да торъяланторсö. Сöмын кывйö пырöдчытöдз сетам некымöн öтувъя юöр дзоньнас фин войтыр да сылöн ловбур йылысь.
Суоми кыв — став финлы чужан кыв. Асьнысö найö нимтöны suomalainen «фин», suomalaiset «финъяс» кывъясöн, а чужан кывсö шуöны suomen kieli. Войтырыслöн да кывйыслöн нимыс петö налöн Suomi му нимсьыс. Тайö кывйыслöн артмöм йылысь эм некымын видзöдлас. Кодсюрö шулывлöма, нимыс пö артмöма чери сьöм пасъян suomu эмакывйысь (бöръяыс коми сьöм кывкöд öти кыввужъя). Висьтавлöмаöсь, важолысьясыс пö ассьыныс паськöмнысö вурлöмны чери кучиксьыс. Таö, дерт, зэв сьöкыд эскыны. Мöд полöс видзöдлас серти, татшöм нимыс вöлöма Данияысь öти баярлöн, озыр мортлöн. Коймöд видзöдлас серти, тайö нимсö аскöдыс вайöмны Эстонияысь выльолысьяс, сэнi Soomaa инним пасйылöма «нюрöсь му» (soo «нюр» + maa «му»). Нёльöд видзöдлас серти, суоми нимыс артмöма важ швед сёрниысь босьтöм sōme «йöз чукöр, урма» вежöртаса кывйысь. Бöръя кадас öткымын фин туялысь чайтö, мый *šämä кывдiныс вуджлöма балтика подув-кывйысь, кöнi *žeme кыв пасйылöма «му».
Важвылöмысь тöдса: суоми войтырлы панаснас вöлöма куим важ йöзвож — Suomi, важ роч гижöдъясын Сумь, Häme, рочöн Емь да Karjala, рочöн Корела. Ортсыса войтыръяс, рочъяс моз тшöтш комияс, суоми йöзöс нимтöны мöд ног, фин кывйöн. Тайö кывйыс зэв важ, паныдасьлö медводз римса историк Тацитлöн уджъясас Fenni пертасын миян кадöдз I сюрсвоын. Латин кывйö бöръяыс веськалöма fenpan германечьяслöн торъякывйысь, вежöртасыс кодлöн вöлöма «мунысь». Водзассö тайö аснимнас пасйылöмны саамъясöс, сэсся нин пондöмаöсь нимтыны суоми йöзöс.
Суоми кывйöн сёрнитö вит миллионысь унджык морт, Суоми муысь кындзи миллион джын кымын мортлы фин кыв чужан кыв, öд Финляндияысь унаöн муналöмаöсь овны мукöд канмуö — Швед муö, Америкаса Öтувтчöм Штатъясö, Канадаö, Австралияö, мукöдлаö.
Финъяс гортаныс сёрнитöны ас сёрнисикасöн, öттшöтш вöдитчöны öтувъя гижöд кывйöн, кодöс велöдöны школаын, сыöн петö газет-журнал, туялан гижöд, оланпас да с.в. Ставнас суоми кывйын кöкъямыс сёрнисикас: рытыв-лунвывса, хямеса, лунвывботникаса, шöрботникаса, войвывботникаса, карел, савоса да асыв-лунвывса диалектъяс.
Гижöдыс суоми кывйын вужъясьöма XVI нэмö. Медводдза небöгсö — шыпасъясö велöдан небöг — 1543-öд воын йöзöдöма Турку карысь Микаэл Агрикола аркирей. Сiйö тшöтш суомиöдöма-вуджöдöма Библиаысь «Выль кöсйысьöм» да йöзöдöма. Сэкся гижöд кывсö нимтöны важсуоми кывйöн, сылы подувнас вöлöма Финляндияысь рытыв-лунвывса сёрнисикас. Öнiя гижöд кывйыс, тайö небöгас велöданторйыс, артмöма-сöвмöма XIX нэмся 70-öд воясын, сэк кежлö подулыс сылöн ёна паськалöма да пондöма шымыртны тшöтш асыввывса сёрнисикасъяс.
Суоми муын кык каналан кыв — фин да швед. Кызвынсö канмуас юргö суоми кыв, швед кыв позьö кывны медсясö Аланд дiяс вылын да рытыв-лунвыв да рытыв вадоръясас. Швед йöзыс Суомиын став олысь пöвстас квайт прöчентысь этшаджык. Суоми кыв каналан кывйö вöлi вынсьöдöма 1863-öд воын. Дерт, кывйыс кыпалöма да ёнмöма таöдз нин. Ыджыд пай таö пуктöма «Калевала» эпос, йöзöдöма 1835-öд да 1849-öд воясö. Чукöртöма сiйöс да гижöд кывйö вайöдöма Элiас Лöнрот (1802-1884). Та бöрын фин кыв кыпалöма вылöдз, öттшöтш сöвмöма cерпаса литература. Медгырысь суоми классик-гижысьясыс Алэксiс Киви (1834-1872), Эйно Лэйно (1878-1926), Минна Кант (1844-1897), прозаик, Нобель премия босьтысь Франс Эмил Сiлланпяя (1888-1964).
Талунъя суоми кыв тырвыйö сöвмöм каналан кыв, Öтувъя Европаын бергалан кывъясысь öти. Фин кывйöн петö лыдтöм небöг, газет-журнал, юргö уна радио- да телеканал. Öнiя кадö зэв кокни суоми кывйöн лыддьысьны, тöдмасьны Финляндияысь лоöмторъясöн тшöтш öтуввез пыр. Буретш тайö небöгыс и отсалас лыддьысьысьлы пöртны тайö могсö олöмас.
Сыктывкарса канму университетын да юралысьбердса сяммичö велöдан гимназияын уна во нин велöдöны суоми кыв. Та могысь кывсö велöдысьясыс дасьтылöмаöсь куим велöдчан отсöг:
- Кокконен П. Opiskele suomea! (Финн кыв): Учебное пособие. Сыктывкар, 2000;
- Попова Р.П., Чуяшкова М.В. Фин кыв. Асшöра велöдчысьяслы методика индöдъяс. Сыктывкар, 2003;
- Федина М.С., Чуяшкова М.В., Попова Р.П. Русско-коми-финский разговорник / Роча-комиа-финн сёрнитан отсöг / Venäläis-komilais-suomalainen keskusteluopas. Сыктывкар, 2009.
Суоми кыв йылысь сёрнитiгöн комияссянь позьö кывлыны öти шуöм, ыштöкö тайö кывсö велöдны абу ёна сьöкыд, ордвуж кыв пö тайö да. Колö шуны дзик öтитор: кокни кывйыс мусярын абу, быд кыв велöдöм — вежöрлы ыджыд удж. Дерт, комиöн сёрнитысьлы рочьяс дорысь пырöдчыны кыв инасас кокниджык, öд суоми да коми пырöны агглютинацияа кывъяс лыдö, вель уна кыв öткодямоз юргö да öтитор пасйö, шуам, veri — вир, luu — лы, maa — му, lumi — лым, voi — вый. Суоми кывйын торъякывъясыс öта-мöд дорас йитчöны суффиксъяс отсöгöн, комиын моз тшöтш. Cуоми кывйын эм сöмын соссяна вежöртаса öти epä- кывводз, префикс: selvä – epäselvä «гöгöрвоана – гöгöрвотöм», miellyttävä – epämiellyttävä «лöсьыд – лöсьыдтöм». Кыввежлалан суффиксъясыс ляскысьöны öта-мöд дорас торъя арт серти. Шуам, эмакывъяслöн татшöм арт: кывдiн + (кывартмöдан кывйыв) + уна лыда суффикс + вежлöг суффикс + индан-асалан суффикс, видлöг пыдди, opetta-j-i-lla-mme «велöд-ысь-яс-ным-лöн»; кадакывйын кывдiн + (кывартмöдан кывйыв) + сёрнитанноглöн суффикс + кад индысь суффикс + мортасян суффикс + (кадакывбöрся кывтор): Maksa-isi-mme-ko «Мынтысям-ö эськö?», Laivat lähes-ty-i-vät «Карабъяс матыст-ч-и-с-ны». Суоми кыв велöдiгöн зэв унатор колö кутны юрын, сы понда мый кывдiныс вежлöгалiгöн да морталiгöн торъя кывпозицияын тшöкыда ёна вежласьö, дзик роч кывйын моз. Та вöсна суоми кыв велöдiгöн унатор колö босьтны вежöрö, зэв стöча тöдны кывъясыслысь мортасян да вежлöгасян пертасъяссö. Босьтам «ва» вежöртаса кыв: vesi /номинативын/, veden «валöн» /генитивын/, vettä «васö» /партитивын/, vedessä «ваын» /инэссивын/, veteen «ваö» /иллативын/. Став тайö вежсьöмсö уна кывлысь ковмас юрö сюйны. Дзик пыр, öтырышъяöн, выныштчытöг, суоми кывйöн сёрнитны-гижны он на велав. Ковмас зiльны, юрнытö уджöдыштны.
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
Кианыд кутана велöдчан отсöгас куим юкöн: 1) шöр велöдан юкöн дас гöрöдысь, 2) лыддянкуд, сетöма кытчö вежлавтöг быдсяма текстъяс (кывйöз-шусьöгъяс, мойдъяс, сьыланкывъяс, тешкывъяс да кывбуръяс), 3) суоми-коми кывöктöд. Бöръя юкöныслöн могыс паськыд: сы отсöгöн позяс оз сöмын вуджöдчыны суомиысь коми кывйö, лыддьысьны да вöчны гортса уджъяс, но и уна содтöдтор тöдмавны, öд уна юркывлысь вежöртассö восьтöма сэтöнi паськыдджыка, вайöдöма видлöгъяс (кывтэчасъяс, идиомаяс, дженьыдик сёрникузяяс). Небöгас гöгöрвоöдöм да гöрöдъясö вайöдöм быдсяма уджъяс пондаыс йöзöдöмторнас позяс вöдитчыны йöзлы тшöтш суоми кыв асшöра велöдöм могысь. Тайöс вöчны кöсйысь йöзыс öнi миян республикааным содöмöн содö.